بزوتنەوەی گۆڕان و تەحەداكانی بەردەمی

ئەگەر مەسەلەی تەزویرو فشارهێنان‌و كڕینی بڕێك لە دەنگدەران نەبایەو هەڵبژاردنێكی پاك‌و بێگەرد لە هەرێمدا بكرابایە، ڕەنگە بزوتنەوەی گۆڕان، گەورەترین هێزی سیاسیی ئەمڕۆكەی هەرێمی كوردستان بوایە. ئەگەر ئەوە ڕاست بێت كە دەنگی تەزویر لە كوردستاندا لەنێوان ٥٠٠ بۆ ٩٠٠ هەزار دەنگە و سەرجەمی ئەم دەنگانەش بۆ پارتی‌و یەكێتی دەڕوات، ئەوا بێگومان ٢٥ كورسییەكەی بزوتنەوەی گۆڕان، كە دەنگی ڕاستەقینەی دەنگدەران بوو، لەپاڵ ئەو هەموو دەنگە ساختەیەی كە ئەنجامدرابوو، ئەم هێزەی بە ئاسانی دەكردە هێزی ژمارە یەك لە هەرێمدا. پرسیارەكە ئەوەیە چی ئەم بزوتنەوەیەی كرد بە هێزێكی گەورەی لەو بابەتە؟ گوتار و بنەما سەرەكییەكانی ئەم بزوتنەوەیە چین؟ چی وایكرد بڕێكی گەورەی كۆمەڵگای ئێمە لەدەوری ئەم بزوتنەوەیە كۆببێتەوە، لە كاتێكدا گۆڕان نە پارەی هەیە، نە هێزی چەكدار، نە پۆلیس‌و ئاسایش‌و نە موچەخۆری حیزبیی؟

جیهانبینیی بزوتنەوەی گۆڕان

حیزبە سیاسییەكان بە جیهانبینیی‌و بەرنامەكانیان دەناسرێنەوە. شوناسی هەر حیزبێك بریتییە لەو دیدگا سیاسییانەی ئەو حیزبە بۆ ڕێكخستنی كۆمەڵگا هەیەتی‌و خەباتی لەپێناودا دەكات، بۆئەوەی بگات بە دەسەڵات‌و دیدگاكانی پیادەبكات. بۆ نموونە كۆڵەكەی سەرەكیی سیاسەتی سۆسیال دیموكراتەكان، وەكو یەكێك لە كۆنترین ڕێكخراوی سیاسیی لە مێژوودا، بریتییە لە دەوڵەتی سۆسیال، كۆمۆنیستەكان بڕوایان بە نەمانی جیاوازیی چینایەتی هەیە، كۆنزێرڤاتیڤەكان خۆیان بە پارێزەری بەها كۆمەڵایەتییە ئایینی‌و نەریتییەكان دەبینن، لیبراڵەكان بڕوایان بە بەها لیبراڵییەكان بۆ تاكەكان‌و بۆ ئابووری ئازاد هەیەو پارتە سەوزەكان خۆیان بە پارێزەری ژینگە دەزانن‌و چەپەكانیش خۆیان بە نوێنەری چەسپاندنی یەكسانیی‌و دادپەروەریی كۆمەڵایەتیی وێنادەكەن.

لە كوردستاندا جگە لە هێزە ئیسلامییەكان، كە ئەوانیش بەسەر زیاد لە خوێندنەوەیەكی ئایدیۆلۆژیی بۆ قورئان‌و ئیسلام دابەشبوون، هیچ هێزێكی سیاسیی نادینیی بوونی نییە كە شوناسێكی سیاسیی دیاریكراوی هەبێت. ئەوەی هەیە هەندێك ماسكی سیاسییە كە لە فۆرمی چەند دروشمێكی سیاسیی لاستیكییدا بەرجەستەیەو خودی دروشمەكان خۆشیان لەگەڵ كردەی سیاسیی پارتەكان لەناو واقیعی كۆمەڵایەتیی و دەسەڵاتدا، ناكۆكن. یەكێتی نیشتیمانیی كوردستان باشترین نموونەی ئەم دۆخی پوچێتییەی نێوان بەهای سیاسیی‌و واقیعی سیاسیی‌و كۆمەڵایەتییە. ئەم حیزبە لەكاتێكدا خۆی بە نوێنەری مۆدێلی "سۆسیال دیموكرات"ەكان دەزانێت لە كۆمەڵگای كوردستانیدا، كەچی دوژمنی هەردوو بەها سیاسیی‌و فیكرییەكەی سۆسیال دیموكراسییە. یەكێتی نە حیزبێكی سۆسیالە كە بەرگریی لە یەكسانیی كۆمەڵایەتیی بكات، نە بەها دیموكراتییەكانیش لەناو خۆی خۆیدا وەك حیزب‌و لەناو كۆمەڵگاشدا وەك دەسەڵات، پیادەدەكات. بەپێچەوانەوە یەكێتی ئەمڕۆكە یەكێكە لە كۆڵەكە سەرەكییەكانی بنیاتنانی سوڵتانیزمی سیاسیی‌و لاساییەكەرەوەیەكی كۆمیدیی پارتی دیموكراتی كوردستانە لە پڕۆسەی تەوریسی سیاسیی و چڕكردنەوەی دەسەڵات لەناو قەوارەی خێزانێكی دیاریكراودا.

بزوتنەوەی گۆڕان سەرباری ئەوەی ڕێكخەرە گشتییەكەی، نەوشیروان مستەفا، باسی لە نەبوونی ئایدیۆلۆژیا دەكرد، بەڵام بێبەری نییە لە دیدگای جیاوازیی سیاسیی كە سەر بەم یان بەو تەوژمی فیكری سیاسییە. ئێمە لێرەدا ئەو بنەمایانە باسدەكەین كە پێمانوایە ئەم بزوتنەوەیەی لەسەر دروستبووەو تا ئەمڕۆش گرنگیی هەنووكەیی خۆیان بۆ كۆمەڵگای ئێمە لەدەستنەداوە.

یەكەم: دروستكردنی كولتوورێكی ململانێی سیاسیی نوێ

بزوتنەوەی گۆڕان لە ساتەوەختێكدا سەریهەڵدا كە كۆمەڵگای كوردستان دوای ساڵانێكی درێژ لە ململانێی چەكداریی‌و ماڵوێرانكاریی، لەبەردەم مەترسیی پەكخستن‌و سڕینەوەی تەواوەتی "كولتووری ململانێی سیاسیی"دا بوو. "رێككەوتنی ستراتیژیی" نێوان پارتی و یەكێتی كۆمەڵگای ئێمەی لەنێوان دوو زۆنی سیاسیی و دەسەڵاتدارێتییدا دابەشكردبوو، كە داهات‌و پێگەو دەسەڵاتەكەیان لە نێوان دوو خێزانی سیاسییداو لەسەر مۆدێلی پشكی ناو كۆمپانیایەكی ئابووریی، دابەشكرابوو. پەرلەمانیشیان كردبوو بە دەزگایەك بۆ بەخشینی شەرعییەتی یاسایی بە بەرژەوەندییە ئابووریی‌و ئەمنیی‌و سەربازییەكانی سەرانی پارتی‌و یەكێتی‌و سیستەمە سوڵتانییەكەیان. بزوتنەوەی گۆڕان لەچركەساتی لەدایكبوونیدا ئەم دۆخە چەقبەستووەی شڵەقاندو فۆرمێكی نوێی لە كولتووری ململانێی سیاسیی داهێنا كە پێشتر لەكۆمەڵگای ئێمەدا بوونی نەبوو، ئەویش كولتووری ئاشتییانەی خەباتی مەدەنیی‌و سیاسییە. لەگەڵ دروستبوونی ئەم بزوتنەوەیەدا كولتووری قسەكردن لەناو ڕوبەری گشتییدا بوو بە كردەیەكی كۆمەڵایەتیی و سیاسیی، رووبەرێك فەراهەم بوو كە تاك‌و گروپەكان بەبێترس قسە لەسەر خۆیان و لەسەر نادادیی و نایەكسانیی‌و گەندەڵیی بكەن، كە ساڵانێك بەتەنها كاری رۆشنبیرە رەخنییەكان و میدیای ئەهلیی بوو.

رەخنەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە سیستمی سیاسیی‌و چەشنی دابەشكردنی نادادپەروەرانەو ناشەفافانەی سامان و داهاتی نیشتیمانیی، جیاكردنەوەی سیاسەت لە ئابووریی، دروستكردنی چوارچێوەیەكی نیشتیمانیی‌و دەزگایی بۆ یاسادانان‌و نوێنەرایەتییكردنی سیاسیی و بەشداربوون لە بڕیاری سیاسییداو بەشهەبوون لە سامانی نەتەوەییدا، وەڵامی ئەم بزوتنەوەیە بوو بۆ كێشە بونیادییەكانی ناو دەسەڵاتی سیاسیی. وەڵامێك كە تا ساڵانێكی درێژی تر تاقە وەڵامی ڕاستەقینە دەبێت بۆ بەشێكی گەورەی كێشە بونیادییەكانی پرسی دەسەڵات و دەسەڵاتدارێتی لە هەرێمی كوردستاندا. هاوكات بزوتنەوەی گۆڕان بووە داهێنەری كۆمەڵێك گوتار كە بەڕای ئێمە هەر بزاوتێكی سیاسیی نوێش لە كوردستاندا سەرهەڵبدات، لە ناو هەمان ئەو گوتارانەدا گەورەدەبێت كە ئەم بزوتنەوەیە هێنایە ناو كۆمەڵگای ئێمە.

دووهەم: گوتارە سەرەكییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان

بزوتنەوەی گۆڕان دروستكەری كۆمەڵێك گوتار بوو كە هەرە سەرەكییەكانیان بریتین لە:

١-پرسی دەستاودەستكردنی دەسەڵات لەڕێگای ململانێی سیاسیی ئاشتییانەوە، هێنانەكایەی گۆڕانكاریی لە نەخشەی سیاسیی دەسەڵات لە ڕێگای دەنگدان‌و هەڵبژاردنەوە.

٢- بەگژاچوونەوەی مۆدێلی ئیدارەدان‌و ڕێكخستنی ئابوریی باڵادەست كە لە نەبوونی شەفافییەت‌و باڵادەستیی گەندەڵیی‌و مەحسوبییەت لە ئیدارەدان‌و قۆرخكردنێكی تەواوی كەرتە ئابورییە سەرەكییەكان‌و بەستنەوەیان بە پێگە سیاسیی‌و حیزبییەكانەوە، بەرجەستەبووە. كردنی پرسی نەوت كە كۆڵەكەی سەرەكیی داهاتی نیشتیمانییەو بەتاڵانبردنی لەلایەن نوخبە سوڵتانییەكەوە، كردنی پرسی بودجەو نەبوونی شەفافییەت تیایدا، كردنی پرسی دادپەروەریی كۆمەڵایەتیی، بە پرسە سەرەكییەكانی سیاسەتكردن لە هەرێمدا.

٣- گوتاری جیاكردنەوەی پێگە سیاسییەكان‌و پێگە ئابوریییەكان لەیەكتری، ڕێگرتن لەوەی سیاسەت‌و بازرگانیی‌و كەسایەتی سیاسیی‌و كەسایەتی بازرگان بەیەكدی تێكەڵببن.

٤- گوتاری دامەزراندنی لەشكری نیشتیمانیی بۆ هەرێم‌و بەدامودەزگاییكردنی ئۆرگانی پۆلیس و ئاساییش، واتە هەڵوەشاندنەوەی لەشكری حیزبیی و كردنی دەزگای ئەمن‌و پۆلیس بە موڵكی گشتیی نەك موڵكی شەخسیی حیزب‌و كەسایەتییە سیاسییەكان. ئەم گوتارە بەشێكە لە گوتارێكی نیشتیمانیی فراوانتر كە ئەلتەرناتیڤێكی مێژوویی فۆرمە داخراو و پەراوێزكارەكانی ناسیۆنالیزمی ئەتنییە.

٥- دوورخستنەوەی دەستی حیزب لە سێكتەری پەروەردەو هونەرو ڕۆشنبیریی‌و وەرزش و دامەزراندنی میدیایەكی نیشتیمانیی.

٦- زەمینەسازیی بۆ دروستبوونی بكەری سیاسیی نوێ لە دەرەوەی خێزانە سیاسییە باڵادەستەكان‌و لەدەرەوەی كەسانی سەر بە خێڵ‌و بنەماڵە دەستڕۆیشتوەكانی ناو هەرێم. بە مانایەكی دیكە تازەكردنەوەو بەگەنجكردنی نوخبەی سیاسیی لە هەرێمدا لەسەر بناغەی لێهاتوویی، نەك ئینتیمای حیزبیی‌و وەلائەتی شەخسیی و خێزانیی.

٧- دروستكردنی ڕووداو لەڕێگای گوتارەوە. ئەم بزوتنەوەیە نە هێزی چەكداری هەبوو، نە دەزگای زانیاریی‌و پاراستن‌و نە پۆلیس‌و پێشمەرگەو نە موچەرخۆر. بەڵكو ژمارەیەك ئەندامی كەم‌و هەوادارێكی سیاسیی گەورەی هەبوو، هەندێك لە هەوادارەكانیشی لەناو ئەو دەزگایانەدا بوون. ئەم بزوتنەوەیە لەبری ئەوەی دەزگاكانی حوكمڕانیی بكات بە موڵكی شەخسیی‌و خێزانی‌و حیزبیی، داوای بە دامەزراوەییكردن‌و بە نیشتیمانیكردنیانی دەكرد. بەرگریی لەوە دەكرد ئەم دەزگایانە بە دەوڵەت‌و حكومەتەوە گرێبدرێن نەك بكرێن بە موچەخۆری ئەم یان ئەو هێزی سیاسیی، یان خێزانیی‌و شەخسیی؛ بە كورتی بژێوی كۆمەڵایەتیی كارمەندەكانیان بە جەبری وەلائەتی سیاسییانەوە لەحیمنەكرێت.

٨- هێنانی مۆدێلێكی نوێ لە ڕێكخراوی سیاسیی كە ڕێگربێت لەوەی دەسەڵات لەدەستی سەرۆك یان ڕێكخەر یان مەرجەعی بزوتنەوەكەدا كۆببێتەوە، هەروەها ڕێگریش بێت لەوەی كەسێك یان چەند كەسێكی كەم هەموو بڕیارەكان قۆرخبكەن و لەباتی زۆرینە كەمینەیەك ئەمر و نەهی بۆ سیاسەتی گۆڕان دەربكات. لەم ڕووەوە مۆدێلی جڤاتی نیشتیمانیی لەناو ئەم بزوتنەوەیە وەكو پەرلەمانێكی ناو رێكخراوەكە كاردەكات و بڕیاردەدات. ئەمەش خاڵێكی گرنگیی ئەم بزوتنەوەیە و یەكێك لە تەحەدا سەرەكییەكانی ئەمڕۆكەی ئەم بزوتنەوەیەش بریتییە لە پاراستنی ئەو پێكهاتە ڕێكخراوەییە، چونكە زەمانەتی دیموكراسییەتی ناوخۆییەكەی دەكات و ناهێڵێت سەركردەی هەمیشەیی و بڕیادەری تاكوتەنها دروستببێت. هەروەها كۆتایی بەبوونی بازنەی تری دەسەڵات لەدەرەوەی ئەو پەرلەمانە ناوخۆییەدا دەهێنێت.

سێهەم: ڕێگرتن لە تەوریسی سیاسیی

یەكێك لە ئاكارە هەرە سەرەكیی و هەرە بنەڕەتییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بریتی بوو لە جێهێشتنی كولتووری تەوریسیی سیاسیی. تازەكردنەوەی نوخبەی سیاسیی لەناو بزوتنەوەكە و لەدەرەوەشیدا بەناو ڕێگرتن لە تەوریسی سیاسیدا تێدەپەڕێت. یەكێك لە نەخۆشییە هەرە گەورە و ترسناكەكانی دونیای سیاسیی ئێمە تەوریسی سیاسییە، گواستنەوەی دەسەڵاتە لە باوكەوە بۆ كوڕ و بۆ كەسە نزیكەكانی تری ناو هەمان خێزان. ئەوەی لە كوردستاندا مەترسییەكی هێجگار گەورەیە بەردەوامیدانە بەم كولتوورە سیاسییە، كە ناهێڵێت دەسەڵات لەدەرەوەی ئەو خێزانە سیاسییانەی شەرعییەتی حوكمڕانییان لەسەر خۆیان تاپۆكردووە، بچێتە ناو بازنە كۆمەڵایەتییەكەیان و شوێن بۆ بكەر و گروپی كۆمەڵایەتیی تر بكاتەوە. خەبات دژ بە تەوریسی سیاسیی، یەكێكە لە كۆڵەكە هەرە سەرەكییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان و ئەم خەباتە لەمڕۆشدا گرنگییەكەی لە هەموو كات گەورەترە. ئەوەش كە موڵك و ماڵی بزوتنەوەكە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا تاپۆكراون و لە موڵكی مەعنەویی بزوتنەوەكەوە كراون بە موڵكی شەخسیی ئەوان، مەترسیی دروستبوونی مەرجەعییەتی خێزانیی دەباتە ئاستێك كە دژ بە پایە هەرە سەرەكییەكەی بزوتنەوەكەیەو هیچ پاساوێكی یاسایی و سیاسیی و ئەخلاقییشی لەناو بزوتنەوەكەدا بۆ نییە. بەردەوامبوونی ئەم دۆخە مانای وێرانكردنی یەكێك لە ئاكارە بنەڕەتییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و گواستنەوەی كولتووری تەوریسی سیاسییە بۆ ناو ئەم رێكخراوە. پێدەچێت ئەمە لە ئێستادا یەكێك لە گەورەترین تەحەداكانی ناو بزوتنەوەكە بێت و لەداهاتووشدا ببێت بە پێوەرێك بۆ بەهای سیاسیی و ئەخلاقیی پەیامە سیاسییەكانی ئەم بزوتنەوەیە لەناو خۆی و لەگەڵ دەنگدەرانییدا.

چوارهەم: دەرچوون لە سیاسەتی لۆكاڵییبوون و داڕشتنی دونیابینییەكی گشتگیرتر لەئاستی عێراق و ناوچەكە و جیهان.

گۆڕان هێزێكی كوردستانی نیشتیمانیی بوو كە چاوی لە هەموو هەرێمی كوردستان و دانیشتوانە فرەڕەنگەكەی بوو. بەڵام ئەم بزوتنەوەیە ئەمڕۆ گیرۆدەی هەندێ كێشەی لۆكاڵیی و ناوخۆیی ناو بزوتنەوەكەیە، كە مەترسیی ئەوەی لێدەكرێت ببێت بە ماركەی سەرەكیی بزوتنەوەكە. گۆڕان تا ئەم ساتە لەوەدا سەرنەكەوتوە ببێت بە هێزێكی كاریگەر لەناو گۆڕەپانی سیاسیی عێراق و لەناو هاوكێشە ئیقلیمییەكان و وەكو هێزی دووهەمی كوردستان و دامەزرێنەری بزوتنەوەی ریفۆرمخواز لە حیساباتی دەوڵەتە زلهێزەكانیش مامەڵەی لەتەكدا بكرێت. گەر بزوتنەوەی گۆڕان بیەوێت قۆناغی دوای نەوشیروان مستەفا تێپەڕێنێت، پێویستە لەناو كایەی هەرێمی كوردستان و عێراق و ناوچەكە و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا، ببێت بە ژمارە و ماركەیەكی سیاسیی و گەمەكەرێكی ناو پەیوەندییەكانی دەسەڵات. ئەمەش بە بوونی تۆڕێك لە كاری رێكخراوەیی و سیاسیی و دیپلۆماسیی دەكرێت كە دەزگا و بكەری شارەزا و پسپۆڕ بەرنامەی بۆ دابڕێژن و كەسانی بەتواناش ئەنجامیبدەن. هەر لێرەدا و لە پەیوەندیدا بە ناوەوەی كوردستانەوە ئەم بزوتنەوەیە پێویستە دەستپێشخەریی و سەركردایەتیی دروستكردنی بلۆكێكی مێژوویی نوێ بكات كە بتوانن ببنە ئەلتەرناتیڤی ئەو بلۆكە وێرانكەرەی پارتی و یەكێتی دروستیانكردوەە.

پێنجەم: یەكێك لە نەخۆشییە گەورەكانی تری ناو حیزبی كوردیی بوونی تەكەلتولاتی جۆربەجۆرە كە حەزو خواست و تەماحی سیاسیی و ئابووری دروستیاندەكات. لەمڕوەوە یەكێتی نیشتیمانی ئەو مۆدێلەیە كە تەكەلتول لەناوەوە تەواو ئیفلیجی كردوە. بۆئەوەی ئەزموونی یەكێتیی لەناو گۆڕانیشدا دووبارەنەبێتەوە پێویستە ڕێگە لە گرۆبوونی تەكەتولی سیاسیی و خێزانیی لەناو بزوتنەوەكەدا بگیرێت، كە بێگومان دروستبوون و گەورەبوونی دەبنە هۆكاری ئیفلیجبوون‌و داوەشانی ناوەكیی بزوتنەوەكە و ئەگەری دابەشبوونیشی بە كراوەیی بەجێدەهێڵێت. جگە لەمە ئەم بزوتنەوەیە پێویستی بەوەیە پێگەی ژنان لەناو بزوتنەوەكەدا بەهێزبكات و پانتاییەكی یەكسان بە ڕۆڵی ژنان و ڕووبەرێكی گەورە بە پرسی جێندەر لەناو بزوتنەوەكەدا ببەخشێت.

هەڵوەستەی كۆتایی

گۆڕان پڕۆژەیەكی تەواونەبووە، هێزێكی سیاسیی كاریگەرە بە كۆمەڵێك ئاكار و گوتاری سیاسیی گرنگەوە كە تاوەكو ئەمڕۆش دەنگی بەشێكی گرنگی كۆمەڵگای ئێمەی لەگەڵدایە. بەڵام ئەم بزوتنەوەیە گەر بەرامبەر بە گوتارەكانی خۆی ڕاستگۆ نەبێت و گەر چارەسەری كێشەو گرفتە ناوەكییەكانی نەكات‌و سزای خراپ بەكارهێنانی پۆستە ئیدارییەكانی نەدات، نەك هەر توشی نوشستێكی گەورە دەبێت، بەڵكو خودی پڕۆژەكە خۆشی ڕووبەڕووی شكستی گەورەو بنەڕەتیی دەبێتەوە. بەمەش زیانێكی گەورە بە پرۆسەی سیاسیی و هۆشیاریی رەخنەیی و خواستی گۆڕانكاریی لە كۆمەڵگای ئێمەدا دەگەیەنێت.