ناسیۆنالیزم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پەیوەستە بە فۆڕمەڵە بوونی دەوڵەت لە دوای جەنگی جیهانی یەكەم، یانی نەبوونی "دەوڵەتی قووڵ یان كارا" دیوە نێگەتیڤەكەی دەوڵەتە، ناسیۆنالیزمی عەرەبی بەرئەنجامی زاڵبونی بیری قەومچیەتی توركە كە زیاتر لە شەش سەدە فەرمانڕەوایی ڕۆژهەڵاتیان كردووە، بۆیە ئەم ناسیۆنالیزمە بابەتێكی نا كامڵە، هەروەك چۆن لەبەرانبەر "عروبە" و نەتەوەگەرێتی عەرەبدا چەمكی " كوردایەتی" سەریهەڵداوە.
لە دوای ڕووخانی بەعس لە عێراقی 2003 هەتا هاتنی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق‌و سوریا(داعش)، تاكە شتێك كورد و عێراقییەكان تیا سەركەوتوبون ئەوە بو، كە ململانێكانیان لەشەڕی تایەفی و نەتەوەگەرێتی و زەقكردنەوەی ناسنامەوە گۆڕی بۆ پشكی بودجەو مەسەلە ئابورییەكان، واتە نەوت وەك كاڵایەكی ئابوریی مشتومڕی لەسەر ئەكرا نەك قەومی (ئەمە بابەتێكی زۆر ئیجابی بو، ئیتر 700 ملیار دۆلار لە 2003 ەوە بۆ 2015 بەهەدەر دراوە ئەوە بابەتێكی ترە) گرنگ ئەوەیە لەو ماوەیە نەوت تێكەڵ بە ئایدۆلۆژیا نەكرا، لە هەر شوێنێك نەوت و گاز تێكەڵ بە ناسیۆنالیزمێكی بێ ڕوئیا یان ئایدۆلۆژیا كرا ئیتر كارەساتێكی مرۆیی گەورە سەرەتاكەی دەستی پێكردووە.
لەدوای ڕزگاركردنی موسڵ لە دەست دەوڵەتی ئیسلامی، وە لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە خیتاب‌و ئاڕاستەی زۆربەی لایەنە شیعییەكان لەمەسەلەی مەزهەب دەرچووەو بووە بە بابەتێك بۆ زیندووكردنەوەی ناسیۆنالیزمی عێراقی- شیعی!
ئایا ڕەهەندو لێكەوتەكانی قەومییەتی عێراقی -شیعی چییە لەسەر كورد؟
بە درێژایی مێژوو، وە بە پانایی جوگرافیا لە عێرقدا كورد ناكۆكی و تەماسی لەگەڵ سووننەدا هەبووە، نە ململانێی جوگرافی، سیاسیی، سەربازیی، دەستوریی لەگەڵ شیعە نەبووە، تەنانەت شیعە لەدوا هەڵبژاردنی 2013شدا هیچ كورسییەكیان لە كەركوك نەبوو، بەڵام لەمەودوا كورد ئەبێتە دراوسێی شیعەو ململانێی فەرهەنگی و قەومی و جوگرافی و دەستوریی كورد و شیعە دەستپێدەكا، بۆ ئەم خولەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە (ئایاری 2018) شیعە لە كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان كورسی پەرلەمانییان ئەبێت. ئەمە سەرەتایەكی ترسناكە بۆ كورد، دووبارەبوونەوەی مێژوویەكە پڕ لە جەور و ستەم ئەگەر كورد ژیرانە مامەڵەی لەگەڵدا نەكات.
بە بڕوای من تەنها ڕێگەی چارەسەری ئەو پرسە بریتییە لە (ئابوریی و شەراكەت كردن لە سێكتەرەكانی وەبەرهێنان و بە بازاڕكردن)، چونكە ئابوریی یانی چوون ڕووەو بازاڕ، بازاڕیش یانی قبوڵكردنی بینینی هەموو شتێك و بەریەككەوتنێكی مۆدێرن.
لە ڕووداوەكانی (16ی ئۆكتۆبەر) دا كاتێك هێزەكانی سوپای عێراق گەیشتنە نزیكی پردێ، توێژەری هەرە كاریگەری ئەمەریكا بۆ كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست -مایكڵ نایتس Michael Knights - لە پەیمانگەی واشنتۆن پێشنیارێكی بۆ ئیدارەی ترەمپ لە ئەمەریكا كرد كە تا ئەم ئاگرە پەرەی نەسەندووە دەستوەربدەن، بە جۆرێك ئەمەریكا هەوڵبدات كورد و حكومەتی مەركەزیی ڕێكبكەون لەسەر مەسەلەی نەوت و لە پاڵاوگەكانیشدا نیسبەتی كورد و عەرەب هەبن، تا ئەمە وا بكات جیاوازییە نەتەوەیی و سیاسییەكان كاڵتر ببنەوە..
هەر لە بەرایی (مارسی 2018)، مایكڵ نایتس‌و جێمس جێفری بە ناونیشانی (Iraq"s Energy Future Lies to the North) پێش چاو ڕوونییەكی گرنگتر بڵاو دەكەنەوە.
جەیمس جیفری‌و مایكڵ نایتس بەتەنها دوو توێژەری كاریگەرنین لە پەیمانگەی واشنتۆن، بەڵكو زۆرجار ئەوان چی ئەڵێن وەزارەتی دەرەوەو بەرگری ئەوە ئەكەن، بەمانایەكی تر ڕاپۆرت بۆ ناوەندە كاریگەرەكانی ئەمەریكا ئامادە ئەكەن. لەدوا شیكارییاندا گرنگترین تێزەكانیان لە بارەی نەوت و گازی عێراق و مەسەلەی كەركوك و كوردستان لەم چەند خاڵەی خوارەوەدا چڕبۆتەوە:
یەكەم: عێراق ئەبێتە ژمارەیەكی گەورە لە وەبەرهێنانی نەوتدا، ژمارە دوو لە ئۆپیك ئەوەو ڕۆژانە لە 2018دا بڕی 5 ملیۆن بەرمیل بەرهەم دەهێنێت و 4 ملیۆنی هەناردە ئەكات. بەمەش كێبڕكێی ئێران و ڕووسیا لە لایەك و ئەمەریكاو ئەوروپا لە لایەكی تر زێدەتر ئەبێت.
بەپێی ئەم نووسینە ئەمەریكا نەوتی وڵاتانی كەنداو و دەریای ناوەڕاستی كۆنتڕۆڵ كردووەو ئەیانەوێ عێراق، ئێران تێپەڕێنێت و ڕووەو ژوور هەنگاو بنێت. ئەم دوو توێژەرە ئەڵێن %40ی وزەی عێراق لە باكوری عێراقەو پێویستە ئەمەریكا ڕێگە نەدا ئەمە بكەوێتە دەستی ئێران.
دووەم: گازی سروشتی لە عێراق ئەبێتە بابەتێكی هەستیار، لە عێراقدا 16 ملیار مەتر شەش جا گاز بە هەدەر ئەچێت بە هۆی سوتانی نا ئاساییەوە كە ئەمە ئەكاتە (۰٫5٪) سەتا نیوی بەرهەمهێنانی ساڵانەی گازی جیهان، ساڵانە بۆ وەبەرهێنانی كارەبا عێراق 2 ملیار/م6ی پێویست وەبەردێنێت، بەگشتی ڕاستە ئەمە مەسەلەیەكە، لەمە گرنگتر ئەوەیە عێراق ئەبێت بە ترانزێتی بۆری گاز و كاریگەری و پەیوەندی بە ئوردن، سعودییە و كەنداو بەگشتی، توركیا، ئێران، سوریاوە ئەبێت. كەواتە عێراق ئەبێتە چەقی گۆڕانكاری گەورەو حیساب بۆكراو بە تایبەت بۆ هەریەكە لە ئێران و توركیاو ئەمەریكا، عێراق ئەبێتە پشتێنەو پێویستییەكی گەورە.
سێهەم: لەبارەی كەركوكەوە شتێكی وا تازە ناڵێن، مەسەلەن هەر لایانوایە كە كەركوكەو لەساڵی 2014 كە داعش هاتووە ئیتر حكومەتی عێراق توانای سەربازی و ئەمنی لەدەستداوە، كوردو پێشمەرگە فورسەت ئەهێنن ڕۆژانە 300 هەزار بەرمیل نەوت لە كێڵگەكانی كەركوك ئەفرۆشن بە ڕێگەی هێڵی كوردستان - جەیهان و، دواییش كە دەوڵەتی ئیسلامی تێكشكێنراو لاواز بوو، حكومەتی عێراقی هاتۆتەوەو ئەو شوێنانەی لە كورد وەرگرتۆتەوە.
چوارەم: شیكارییەكە ڕیفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان بە هەڵەیەكی ستراتیژیی باس ئەكاو، لایشی وایە كە كێشەكانی هەرێم‌و بەغدا دوای هەڵبژاردنی ئایاری 2018 قووڵتر ئەبنەوەو ڕۆڵی ئەمەریكا تەنها ئەوەیە كە نەهێڵێت بەریەك بكەون.
*ئینستتیوتی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی.