فەیلەسوفان و بیرمەندان چەندین تیۆریای سیاسییان داناوە بۆ ڕێكخستنی دەسەڵات‌و كۆمەڵگا. لە فیكری سیاسییدا دوو بۆچوونی بڵاو هەیە بۆ حوكمڕانی و دادپەروەری، هەردووكیان لە چوارچێوەی فەلسەفەی سیاسییدان. هەریەكەیان دادپەروەری دەبەستێتەوە بەستایلێكی دەسەڵاتەوە.
بۆچوونی یەكەم لە فیكری ئەفلاتوندایە و پێیوایە ئەوەی حوكمڕانی دەكات دەبێت فەیلەسوفان بن بەتەنیا، چونكە تەنیا فەیلەسوفان شایستەن و دەتوانن دادپەروەری بچەسپێنن. ئەفلاتون كۆمەڵگا دەكاتە سێ چین، یەكەم؛ چینی زۆرینەی كۆمەڵگایە یان جەماوەر، ئەم چینە زۆرینەن و خەریكی چێژەكانی خۆیانن، دووەم؛ چینی سەربازەكانە، كە سیفەتی توڕەییان تێدایە، سێیەم؛ چینی عەقلانییەكانن كە بریتین لە فەیلەسوفان. ئەفلاتون بۆچوونی وایە كە فەیلەسوفان دوورن لە چێژ و تووڕەیی. واتا جیاوازن لە چینی جەماوەری گشتی و سەربازەكان، بۆیە فەیلەسوفان بەتەنیا شایستەی حوكمڕانین. چونكە تەنیا ئەوان عەقلانی دەجوڵێنەوە.
ئەشكەوتەكەی ئەفلاتونیش بەمانا سیاسییەكەی ئەم بۆچوونەی ئەفلاتون دەردەخات، ئەشكەوتەكەی ئەفلاتون بابەتێكی فیكریی قووڵە و گرنگە، ئەفلاتون لە كتێبی (كۆمار) لەسەر زمانی سوقڕات باسی ئەشكەوتێك دەكات كە چەند كەسێكی تێدا دەژیان لە منداڵییەوە، مل و قاچیان بە زنجیر بە یەكتر بەستراوەتەوە و ناتوانن بجووڵێن، تەنیا بەشێكی ئەشكەوتەكە دەبینن كە بەرامبەر خۆیانە، لە پشتی كەسەكانەوە ئاگرێك هەیە، لە نێوان كەسەكان و ئاگرەكەشدا چەند داهۆڵێك هەیە كە هەندێ جار دەجووڵێن، كەسەكان بە هۆی ڕووناكیی ئاگرەكە سێبەری داهۆڵەكان دەبینن لەسەر دیواری ئەشكەوتەكە نەك سێبەری خۆیان، بەڵام بڕوایان بەم سێبەرانە هەیە و بە حەقیقەتی دەزانن.
یەكێك لەو كەسانەی ناو ئەشكەوتەكە زنجیرەكەی دەپسێنێت و دەچێتە دەرەوەی ئەشكەوتەكە و خۆر و دەوروبەری حەقیقی دەبینێت، دواتر دەگەڕێتەوە ناو ئەشكەوتەكە و باسی حەقیقەتی واقیع دەكات، ئامۆژگاریان دەكات و پێی وایە هەمووان لە وەهمدا دەژین و تەنیا خۆی خاوەنی حەقیقەتی ڕەهایە، هەمووان سێبەرەكان دەبینن نەك حەقیقەتی شتەكان، پێی وایە هەمووان لە هەڵەدان و نەزانن.
بەخوێندنەوەی ساسیی بۆ ئەشكەوتەكەی ئەفلاتون دەكرێت ئەو كەسەی ڕزگاری بووە فەیلەسوف بێت و شایستەی حوكمڕانییە. لای ئەفلاتون نوخبەی فەیلەسوفان شایستەی حوكمڕانین و ئەوانی تر نەزانن و دەبێت ڕزگار بكرێن، لەبەر ئەوەش ئەفلاتون دادپەروەری دەبەستێتەوە بە بوونی فەیلەسوفان لە دەسەڵاتدا. ئەم بۆچوونە پێمان دەڵێت كە سەركردە دەتوانێت دوونیامان بگۆڕێت و بەهەشتمان بۆ دروستبكات. بەڵام ئەم بۆچوونەی ئەفلاتون زۆركات دەبێتە هۆی دروستكردنی دیكتاتۆر، دوونیا پڕیەتی لەم ستایلەی ئەفلاتون، وەك خومەینی و سەددام حسێن و هیتلەر و ستالین.
ئەفلاتون هەبوونی كۆمەڵگایەكی دادپەوەرو خۆشگوزەران دەبەستێتەوە بەسەركردەیەكی فەیلەسوف، نەك یاسا و دەزگاكانی دەوڵەت. ئەفلاتون سەركردەیەك دروست دەكات كە خاوەنی حەقیقەتە و ئەوانی تریش جاهیلن، ئەمەش مەترسییەكەیە بۆ دروست بوونی دیكتاتۆری سیاسییی، وەك نیچە گوتی؛ حەقیقەتی ڕەها مرۆڤ دەكوژێت. مێژووش پڕە لە تەرمی خاوەن حەقیقەتە ڕەهاو دیكتاتۆرەكانی دەسەڵات.
بۆچوونی دووەم هی ئەرستۆیە و پێچەوانەی ئەفلاتونی مامۆستایەتی، ئەرستۆ خۆشگوزەرانی كۆمەڵگاو دادپەروەری نابەستێتەوە بە بوونی سەركردەیەكی لێهاتوو، بەڵكو دەیبەستێتەوە بە هەبوونی یاسا و دەزگای دەوڵەت. ئەرستۆ بۆچوونی وایە ناكرێت سەركردەی باش بەردەوام خۆشگوزەرانی بێنێت، چونكە كاتێ سەركردە باشەكە دەمرێت، لە وانەیە سەركردەكەی دواتر باش نەبێت، بەڵام كاتێ دەزگاكانی دەڵەت باشدەبن خۆشگوزەرانی بەردەوام دەبێت.
ئەفلاتون بەدوای دروستكردنی سەركرەی تاقانەدا دەگەڕێت كە خاوەنی هەموو دەسەڵاتێكە، بەڵام ئەرستۆ دەیەوێت دەزگاكانی دەوڵەت بچەسپێنێت و بەهێزیان بكات. تا ئێستاش ئەم دوو بۆچوونە لەئارادان، بەتایبەتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەشێكیان خەریكی چەسپاندنی سەركردەی پیرۆزكراو و بنەماڵەی خۆسەپێنن، بەشەكەی تر لەگەڵ دروستكردنی دەزگاكانی دەوڵەت و چەسپاندنی دەستورو یاسادان.
لە هەرێمی كوردستان ئەم دوو ستایلە بوونی هەیە، ئەوانەی لە دەسەڵاتن ئەفلاتون ئاسا خەریكی پیرۆزكردنی سەركردەو حیزب و بنەماڵەی سەركردەن، زۆرینەی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنیش خەریكی چەسپاندنی دەستوورو دامەزراندنی دەزگاكانی دەوڵەتن. لەم هەڵبژاردنەدا دەنگدان بە سیاسییەكانی ئەرستۆ زۆر گونجاوە، چونكە لە دوای ڕاپەڕینەوە سیاسییەكانی ئەفلاتون خەریكی شەڕی خۆسەپاندنی سەركردەن و هەزاران كەسیان كردۆتە قوربانی كورسی و پۆستەكانیان.