سەبارەت بە پارەی پەرلەمانتاران

04-11-2018 11:47

 

هەموومان دەزانین پەرلەمانی كوردستان لە ڕۆژی دروستبوونییەوە هەرگیز تیپی یەكەمی سیاسەتكردن نەبووە لە هەرێمدا. هەموو كەسایەتیی و گروپە خاوەن دەسەڵاتەكانی ناو هەرێم بەردەوام لەدەرەوەی پەرلەمان و زۆربەی جاریش لەدەرەوەی حكومەتەدا بوون. بەڵكو بەشێكبوون لە ”دەسەڵاتێكی تەریب“ كە هیچ كەس و لایەنێكی فەرمیی نەتوانێت لێیان بپرسێتەوە، مەكتەبی سیاسییەكان وەك نموونە. هەرزوو ئەم مۆدێلە سیاسییە دۆخێكی دروستكرد تیایدا پەرلەمان ببێت بە جۆرێك لە ”دیكۆری سیاسیی“ و كاری سەرەكیی ئەوەبێت ڕەوایەتییەكی درۆزنانە بە هێز و دەسەڵاتی هەموو ئەوانە بدات كە دەسەڵاتدارانی ڕاستەقینەی هەرێمەكە بوون، بە تایبەتی دەسەڵاتی دوو بنەماڵە سوڵتانییەكە و مەكتەبی سیاسییەكان و هەندێك لە ئەندامانی سەركردایەتی دوو پارتە حوكمڕانەكە. جگە لەمە پەرلەمان وێنەیەكی بە جیهانی دەرەوە نیشانئەدا كە سیستمە سوڵتانییەكەی وەك سیستمێكی پەرلەمانی پلورال نمایشدەكرد. بۆ هەموو ئەمانەش پەرلەمانتاران هەم مووچەیەكی زۆر بەرز و هەم كۆمەڵێك ئیمتیازاتی زۆری تریان بۆ دابینكرا.

 

لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان و هاتنەكایەی ئۆپۆزسیۆندا گۆڕانێك بەسەر ڕۆڵ و ئەركی پەرلەماندا هات. ئەگەرچی گۆڕانیش تیمێكی بۆ پەرلەمان نارد كە تیمی یەكەمی سیاسەتكردنی نەبوو، بەڵام ئەندام پەرلەمانەكانی ئەم هێزە و ئەوانەی ئۆپۆزسیۆنیش، لە درێژەی كاركردنی ڕۆژانەی خۆیاندا، توانیان پەرلەمان لە ”دیكۆرێكی سیاسیی“ەوە بگۆڕن بۆ ”هێزێكی پەراوێزیی“ خاوەن ”دەسەڵاتێكی پەراوێزیی“. كێشەكە لەوەدایە ئەو سیستمە سوڵتانییەی دەسەڵاتادارانی هەرێم لەسەر پێگەی خراپ بەكارهێنانێكی بەردەوامیی دەسەڵات و گەندەڵییەكی كەموێنە و قۆرخكردنێكی ترسناكی دەسەڵاتەكان دروستیانكردوە، بەرگەی هیچ میكانیزمێكی سیاسیی كۆنتڕۆڵنەكراو و هیچ شێوازێك لە چاودێریی و لێپرسینەوەی یاسایی ڕاستەقینە ناگرێت. ئەمە وایكرد بۆشاییەك لەنێوان دەسەڵات و پەرلەماندا دروستببێت كە پڕكردنەوەی هەمیشە ئاسان نەبێت. پەرلەمان زۆرجار لە پێگەی پەراوێزیی خۆیەوە دەیتوانی كێشە و قەیرانی گەورە بۆ سیستمە سیاسییەكە و بۆ پەیوەندییە باڵاكانی دەسەڵات، دروستبكات. تا ئەو سنوورەی لە هەندێك ساتدا سیستمە سیاسییەكە گیری بە دەستی ئەو دەسەڵاتە پەراوێزییەی پەرلەمانەوە دەخوارد، تا كار گەیشتە ئەوەی مەسعود بارزانی، بەرزترین سێنتەری دەسەڵات لە ناو سیستمەكەدا، لەسەر یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، كە پەیوەندیی بە كورسییەكەی خۆیەوە هەبوو، دەرگاكەی دابخات و پەرلەمانتارەكان بنێرێتەوە ماڵەوە.

 

لەدوای داخستنی پەرلەمانیشەوە دەسەڵاتدارانی هەرێم، بەتایبەتی پارتی، كەوتنە پڕۆسەی بێنرخ و ناشیرینكردنێكی سیستماتیك و بەرفراوانی پەرلەمان، بەسەدان شێوە كەوتنە گاڵتەپێكردن و شكاندنی پەرلەمان و پەرلەمانتاران. لوتكەی ئەم بێنرخكردن و شكاندنە لە دواهەمین هەڵبژاردندا لە كاندیدكردنی چەندەها كەسدا دەردەكەوێت، كە هیچ سیفەتێكی وایان تێدا نییە ببنە ئەندامی دەزگایەكی سیاسیی وا گرنگ. مەسەلەی ئەم ملیۆنەها دینارەی ئێستاش هەڵقەیەكی ترە لە شكاندنی شكۆی تەواوەتی پەرلەمان وەك دەزگایەك و پەرلەمانتاریش وەك بكەرێكی سیاسیی بەرپرسیار و خاوەن كەسایەتیی. كێشەكە لەوەدایە ئەمجارە زۆرینەی هەرە زۆری پەرلەمانتاركان خۆیان، بەوانەی ئۆپۆزیسیۆنیشەوە، بەشدارن لەم بێنرخكردنەی خۆیان و دەزگاكەیان. لە ئێستادا دۆخێك لە هەرێمدا دروستبووە تیایدا لە چاوی هاوڵاتیانەوە پەرلەمان بووە بە سوكترین دەزگای سیاسیی ناو مێژووی سیاسیی ئێمە و پەرلەمانتارانیش بە سوكترین كەسایەتی سیاسیی و كۆمەڵایەتیی. ئێستا پەرلەمان لەوە كەوتوە ڕۆڵێكی دیكۆرییش بگێڕێت، بەڵكو بووە بە دەزگایەك ناشیرنتر لە دەزگا سیاسییەكانی تر. ئەوەی دەسەڵات چاوەڕوان بوو بیكەن، پەرلەمانتارەكان لەو چاوەڕوانییانە زیاتر دەكەن و بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆش بەشدارن لە سوكایەتیكردنێكی ڕەهادا، هەم بەخۆیان و هەم بە پەرلەمانەكەیان.