یەكێك لەو تێزە سەرەكییانەی من لە دە ساڵی ڕابردودا بەرگریم لێكردوە ئەوەیە كە دەسەڵاتدارانی كوردستان لە ”شەڕێكی دەستەویەخە“ی ڕۆژانەدان لەگەڵ كۆمەڵگای ئێمەداو جەوهەری ئەو پەیوەندییەی بە كۆمەڵگاوە گرێیان ئەدات توندوتیژییە، توندوتیژیی لە هەموو فۆرمەكانیدا. باسم لەوە كردوە سەرجەمی ئەو حیكایەتانەی ئەم دەسەڵاتدارانە بۆ كۆمەڵگای ئێمەیان كردوە و دەیكەن تووشی ئیفلاسێكی سیاسیی و ئەخلاقیی گەورەبوون و وەك درۆیەكی بێبنەما لەناو ژیانی گشتیی كۆمەڵگای ئێمەدا دەردەكەون: لە حیكایەتی ”چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆماڵیی“یەوە بیگرە، بۆ درۆی ”بە دوبەیكردنی كوردستان“ و ”بنیادنانی ئابوریی سەربەخۆ“ و ”چەسپاندنی حوكمی یاسا“ و ”بەگژاچوونەوەی گەندەڵیی“ و ”پیادەكردنی چاكسازیی سیاسیی“ و ”یەكخستنەوەی ڕاستەقینەی ئیدارەكان“، تا بە درۆ و فیاسكۆی هەرە گەورەكەی ڕیفراندۆم دەگات.
ئەم ماشێنە گەورەیەی درۆكردن هێندە خێرایە، ئەوەی دوێنی وەك دوژمن ناساندویانە، ئەمڕۆ وەك دۆست دەیناسێنن و ئەوەشی دوێنی وەك ڕێگای ڕزگاریی نمایشیانكردوە ئەمڕۆ وەك هەڵەیەك باسیدەكەن كە پێویستە ڕاستبكرێتەوە. هەموو ئەم درۆ گەورانە ئامانجەكەیان ئەوەبووە بڕێك لە متمانەی كۆمەڵگای پێببەنەوە و شتێك لە شەرعیەتی پێدەستەبەر بكەن. ئەمڕۆ منداڵێكیش لە كوردستاندا نادۆزینەوە باوەڕ بە هێزە دەسەڵاتدارەكان بكات، مەگەر ئەو منداڵە بەدەیان شێوە كڕدرابێت و بەدەیان شێوە گەمژەكرابێت. دواهەمین هەڵبژاردن نیشانیدا كە پارتی و یەكێتی بەیەكەوە و بەبێ تەزویر ٢٠ لەسەدی خەڵكی كوردستانیشیان لەگەڵدا نییە. ئەم ٢٠ لەسەدەش ئەو بەشەی كۆمەڵگایە كە لەناو گەندەڵیی و جەردەیی و خراپ بەكارهێنانەكانی دەسەڵاتدا نیشتەجێیە و لەم مۆدێلە وێرانە لە سوڵتانیزمی سیاسیی، سودمەندبووە.
لەم دۆخە وێرانەدا ئەوەی ماوەتەوە شەڕی دەستەویەخەو ڕاستەوخۆی ئەو مۆدێلەیە لە دەسەڵات لەگەڵ كۆمەڵگادا. ڕۆژێك بەڵتەجییەكانیان پەلاماری خۆپیشاندانەكان ئەدەن، ڕۆژێك ماشێنە ئیعلامییەكەیان درۆی تازە و گەورەتریان بۆ دەكات، ڕۆژێكی تر ڕۆشنبیرانی بەیعە و خاوەن پلە، هەڵە ستراتیژیی و فیاسكۆ گەورەكانیان وەك سەركەوتنی گەورە دەفرۆشن و ڕۆژێكی تر سایتە بەدڕەوشتەكانیان كەسایەتی مەعنەوی ئەم یان ئەو كەسی دەرەوەی دەسەڵاتەكەیان تیرۆر دەكەن، بە بەردەوامیش لە ڕێگای درێژەدان بە پەیوەندیی ناپاك و ژێربەژێر لەگەڵ هێزە ئیقلیمییەكاندا درێژە بە مانەوەی ئەو مۆدێلە تۆقێنەرە ئەدەن كە بەزەبری هێز سەپاندوویانە. لە ئێوارەیەكی دەرەنگیشدا بەگژ قوتابی زانكۆكاندا دەچنەوە و هەڕەشەی دەركردن و سەگ تێبەردانیان لێدەكەن.
ئەم مۆدێلە لە دەسەڵات، كە ئەمڕۆ پڕبووە لە منداڵی خانەوادە سوڵتانییەكان، لە مێژە جگە لە هەڕەشەكردن و درۆكردن و پەنابردن بۆ توندوتیژیی بە هەموو جۆرەكانییەوە، شتێكی تری نەماوە لەگەڵ ئەو كۆمەڵگایەدا بەشیبكات. ئەوان كە لە هەموو بوارێكدا شكستێكی بەرفراوانیان هێناوە، تاكە شتێك بتوانن تا ئەمڕۆ توڕەیی خۆیانی بەسەردا قڵپبكەنەوە خەڵكە مەدەنی و بێچەك و ناتوندوتیژەكەی ناو كۆمەڵگاكەیانە. ترساندنی قوتابیانی بەشە ناوخۆییەكان و گەمارۆدانیان، بەشێكە لە شێوازی ئیشكردن لەو بونیادە سیاسیی و نەفسییەی ئەم دەسەڵاتە هەڵگریەتی.
ئەوان كە لە هەموو شتێكدا دۆڕاون و لە بەردەمی هەموو هێزە دەرەكییەكاندا زەلیلكراون، ئەوەی هاوسەنگیی سیاسیی و نەفسییان بۆ دەگەڕێنێتەوە، زەلیلكردنی یەكتریی و زەلیلكردنی كۆمەڵگاكەیانە. ئەمانە وەكچۆن ناتوانن براوەیەكی ئەخلاقیی بن، ئاواش ناتوانن دۆڕاوێكی ئەخلاقیی بن.