ئایا دیاردەی تەوریسی دارایی و سیاسیی (دەسەڵاتی بۆماوەیی، میراتیی یان پشتاوپشت) لەناو گۆراندا بونی هەیە؟
لە فەرهەنگی سیاسییدا، تەوریس هەڵگری یەك پێناسە و مەفهومە، ڕوون و ڕەوانە، قابیلی تەفسیر و ئیجتهادو پەردەپۆشیی نییە. تەوریس هەژموونە بە فۆرمە جیاوازەكانیەوە، بەهۆی بەستەر و پەیوەندی خوێن و پێگەی خێزان و بنەماڵە، نەوەك ھەوڵ و تەقەلای شەخسیی. لە كلتوری عەرەبییدا ئەو كەسانەی كە بە شان و بازو و لێهاتویی خۆیان دەگەنە پپێگەیەكی سیاسییی، دارایی یان كۆمەڵایەتیی، پێیاندەوترێت (عصامی)، ئەوانەشی لەسەر ئێسك و پروسكی باوك و باپیر و خێزان و بنەماڵەكانیان هاتون و دێنە پێش بە (عڤامی) ناو دەبرێن.
یەكەم: عەدالەتی كۆمەڵایەتیی و ڕەخساندنی هەلی یەكسان نەك تەنها بۆ نان و ئازادی، بەڵكو بۆ بەشداری سیاسیی و ئیدارییش، یەكێك بوو لە پرنسیپ و داوا سەرەكیەكانی بزوتنەوەی گۆران. هاتنە پێشەوەی كەس و گروپەكان لەسەربنەمای پەیوەندی خوێن و خێزان و بنەماڵە (تەوریسی سیاسیی) نەك هەر لە حەرامكراوە سیاسییەكان بوو، بەڵكو بەشێكی گرنگیش بوو لە سیحری وجودی گۆڕان خۆی. بەڵام ئایا گۆڕان ئێستا ئەتوانێت بەرگری لەم پرنسیپە بكات وەك بەشێكی گرنگ لە خەباتی ڕێكخراوەیی خۆی؟ ئایا ئەو دەرفەتەی بۆ بەدەستھێنانی سەرمایەو دەسەڵات بۆ كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا (نماو چیا) ڕەخساوە، هەمان دەرفەت بۆ ھەڵسوڕاوانی تری گۆران بونی هەیە؟
دووەم: ئەم دوكوڕەی نەوشیروان مستەفا كە تەمەنیان نەگەشتوەتە چل ساڵ و جگە لەبەدەستھێنانی بڕوانامە، چ لە دەرەوەو چ لەناوخۆی كوردستان، بۆ یەك سەعاتیش كاریان نەكردوە، بەڵام دوای مردنی باوكیان بون بە خاوەنی ئەو ھەمو سەرمایە دارایی و ئیعلامیی و سیاسییە. پرسیارە جەوهەرییە سادەكەش ئەوەیە: ئەگەر ئەمە تەوریسی سیاسیی نەبێت، چییە؟
سێیەم: بۆ ئەوەی دەسەڵاتت ھەبێت، مەرج نیە پۆستی فەرمیت ھەبێت. كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا خاوەنی بارەگای سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕانن، دارایی گۆڕانیش لای ئەوانە، چ بەو كۆمپانیا بازرگانیانەی بونەتە خاوەنی و چ بەو پارانەشی لەملاو لەولا دەستیان دەكەوێت، تەواوی دامودەزگا ئیعلامییەكانی گۆڕانیش دیسان بەشێكن لە موڵكی شەخسیان. هەمان مۆدێل لەلای نەوەكانی تاڵەبانی و بارزانی بەدیدەكرێت، چونكە زۆربەیان پۆستی حیزبیی و فەرمیان نیە، بەڵام خاوەن بڕیار و دەسەڵاتی زەبەلاحی ناو حیزبەكەن.
چوارەم: نەوەی دوەمی كەسی یەكەمی پارتی و یەكێتی و گۆران ، بێ ماندووبوون تەوریسی هەردوو كایەی پارە و دەسەڵاتیان كردووە. پارە و دەسەڵات دوانەیەكی لێكدانەبڕاون، پارە لای كێبێت، دەسەڵات و بڕیاری سیاسیش لای ئەوە.
پێنجەم: جیاوازی تەوریسی سیاسیی پارتی و یەكێتی لەگەڵ گۆڕاندا ئەوەیە: ئەوان بەبێدەنگی و ڕاستگۆیانە مومارەسەی دەكەن، بەڵام گۆڕان و خوێندەوارەكانی مومارەسەی دەكەن، بەڵام سەرقاڵی ئینكاریی و چەواشەكارین.
شەشەم: هەندێك لە شانامەنوسەكانی تەوریسی گۆران لەڕابردودا بەدوو پاساو بەشێك لە خەڵكیان لەخشتەبرد. سەرەتا وتیان (ئەم كارانەی كۆمپانیای وشە یاسایین)، وەك ئەوەی زۆربەی گەندەڵییەكان لە كوردستان، بە بەتاڵانكردنی نەوتیشەوە بەیاسا نەكرابن، یان پارتی و یەكێتی تەوریسی سیاسیی و داراییان بەیاسا ڕێكنەخستبێت!
دواتر وتیان (ئەم دوكوڕە دەستی ئەمینن بۆیە بەناوی ئەوانەوەیە). لەوەڵامدا:
أ. لەحیزب و ئیدارەدا، دامەزراوە و یاسا ھەیە كە ساڵانێكە گۆران بۆ حكومڕانی ھەرێم داوای دەكات، دەستەواژەی دەستی ئەمین لەحیزبایەتیدا، زۆر بێماناو چەواشەكارانەیە.
ب. بەم لۆژیكە بێت سەدان كادیرو سەركردەی ئەم بزوتنەوەیە (بەھاوڕێ ھەرە نزیكەكانی ڕێكخەری پێشوی گۆران و سەید عومەریشەوە!)، هەر ھەمویان گومانیان لێدەكرێت و تەنھا ئەم دوو كوڕەی نەوشیروان مستەفا دەستپاك و ئەمینن؟!
ج. لە سیستمی بەڕێوەبردنی دامەزراوە و حیزبایەتیدا، میكانیزمی بۆرد و ترەستی ھەیە و دەكرێ بكرێت بەناوی دامەزراوەیەكی جەستەی حیزبەكە نەك كەسەكان، ئەزمونیش لەم بارەیەوە زۆرە و نزیكترینیان (دەزگای سەردەم)ە. مامۆستا شێركۆ بێكەس پێش كۆچی دوایی بەفەرمی دەزگاكەی خستە سەر بۆردی دەزگاكە نەك ناوێكی دیاریكراو یان منداڵەكانی وھیچ كێشەیەكیشی دروست نەكردوە.
د. پاشان چی دەبوو ئەگەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا ئاوا بەو دەستوبردە گردەكەیان لەسەرخۆیان تاپۆ نەكردایە و هەر بەناوی باوكیانەوە بمایەتەوە؟ دیارە پلانەكە ڕوونە: سەرەتا كۆمپانیای بازرگانی، دواتر تاپۆكردنی گردەكە و بەدوایدا دەستگرتن بەسەر میدیا و لەكۆتایشدا قوتدانی گۆڕان بە تەواوەتی. بێگومان هەمو ئەمانەش بە پشتیوانی ژمارەیەك "سیاسەتمەداری!“ بەتەمەنی "بەئەزمون و عەبقەری!“ و كۆمەڵێك خوێنەوار و گەنج كە ئێستا لە فەرهەنگی سیاسیی كوردییدا بەدوای پێناسەیەكی نوێی چەمكی تەوریسدا دەگەڕێن! هەندێكی تریشیان ئەیانەوێت لێی ڕاكەن و خەریكی خۆ پاكردنەوەن.
كۆی ئەمانەی باسكران ئەگەر لە ڕووە تێۆرییەكەیەوە قسەكردن بێت لەسەر چەسپاندنی تەوریس لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا، پاڵپشت بەم ڕاستیە ڕوون و داتا و زانیارییە حاشاهەڵنەگرانەی خوارەوە، تەوریس لەناو گۆڕان بۆتە یەقین و هەموو ئەوانەشی تائێستا لە گۆڕان ماون ئەو حەقیقەتەیان هەزمكردووە و ڕۆژانە دەست وپەنجەی لەگەڵ نەرم ئەكەن.
یەكەم: خاوەن پشكەكانی كۆمپانیای وشە (نماو چیا)، خاوەنی گردی زەرگەتەن كە ١٢٢ دۆنمەو نرخەكەی بە٦٠٠ ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت. موڵكی سڕفی خۆیانە و بزوتنەوەی گۆڕان لەحەوشەی ئەوان سیاسەت ئەكات و لە ماڵەكەشەیاندا كۆبونەوەی سیاسی ئەكات. لەدوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاوە چەندین پێشنیاری دۆستانە بۆ ئەم دوكورە كراوە كە ڕوونكردەوەیەك بنووسن و بڵێن: گردەكە موڵكی بزوتنەوەی گۆران و گۆڕانخوازانە. بەڵام ئەوان بەم داڕشتنانە ڕازی نەبون و ئەوەیان كرد كە خۆیان و گروپەكەی دەوروبەریان پلانیان بۆ داڕشتبوو. ئەوان گردەكە بە موڵكی گۆڕان و گۆڕانخوازان نازانن، بەڵكو دەڵێن لەخزمەت گۆڕاندایە. ئەمەش بزوتنەوەی گۆڕانی كرد بە كرێچییەكی سیاسیی ناو ماڵە تازەكەی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا.
دووەم: كارگەی گاسن (چیمەنتۆی بازیان)، ١٥٪ بەناوی كوڕی دوەمی نەوشیروان مستەفایە و بەگوێرەی بەدواداچون و زانیاریەكان، بایی ٤٠ ملیۆن دۆلارەو سودی ساڵانەشی بە ٢٢٠ دەفتەر دەخەمڵێنرێت!
سێیەم: بینای چاودێری داراییش لە گەڕەكی بەختیاری و بەشێكی بازاڕی میترۆ دیسانەوە ھی كۆمپانیای وشەیەو ئەم كۆمپانیایەش بەناوی ھەردوكەسی ناوبراوەوەیە.
چوارەم: كۆمپانیای ناوبراو خاوەنی كەناڵی كەی ئێن ئێنیشە. ھەرسێ سایتی سبەی و پەیسەر و زەمەن و گۆڤاری پەیسەرو ڕۆژنامەی زەمەنیش ھەر ھی كۆمپانیای وشەیە.
پێنجەم: بەڕێوەبەری كەناڵی كەی ئێن ئێن و تەواوی ئەو دەزگایانەی سەر بەكۆمپانیای وشەن بە فەرمانی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا دادەنرێن. لە مانگی ٧ی ٢٠١٨دا، ڕێكخەری گشتی سەید عومەر (ڕاستتر وەصی) و خانەی ڕاپەڕاندن، لەكۆبونەوەیەكی خانەدا، بڕیاری لادانی ئەم بەڕێوەبەرەی كەناڵی (كەی ئێن ئێن)یان پەسەندكردوەو بەڕێوەبەری نوێشیان دیاریكردوە، بەڵام فەرمانەكە لەلایەن كوڕی دوەمی نەوشیروان مستەفاوە هەڵوەشێنراوەتەوە.
شەشەم: بۆردی كۆمپانیای وشە سەرپەرشتی ئیعلام دەكات و بەگوێرەی زانیارییەكان كۆمپانیای وشە دو بۆردی ھەیە: بزنس و ڕاگەیاندن. ھەریەكێك لە كوڕەكان سەرپەرشتی یەكێك لەبۆردەكان دەكات.
حەوتەم: كۆمپانیای وشە حیزبە لەناو حیزبداو گۆران بارمتەیە لەلای كۆمپانیای وشە. ئەم كۆمپانیایە ھەمیشە ڕەھەندێكی بازرگانی ھەبوە. (دەشێ بۆ سەلماندنی ئەم ڕاستیە، كاك عەلی حەمە ساڵح وەڵاممان بداتەوە كە بۆچی لە ٢٠١٥/٢/٨، بەئامادەبونی نەوشیروان مستەفاو كوڕی دوەمی لەماڵەكەی خۆیدا لەگردی زەرگەتە، بە كاك عەلی گوترا بێدەنگیی بكات سەبارەت بە گەندەڵییەكان و بەھەدەردانی سامانی گشتی لەلایەن وەزیری ئەوسای دارایی گۆڕان، ڕێباز حەملان؟!).
دوای ئەم هەموو فاكتانه، دەشێت هەموو (سیاسیی) و (خوێنەوارەكانی) گۆڕانی گردەكە یاخود سكرتێرەكانی (كۆمپیوتەری شەخسی!) پێمان بڵێن: كام ھەڵسوڕاوەی گۆران بوو بە خاوەنی لەسەدا یەكی سەروەت و دەسەڵاتی ئەم دوو كوڕە، تاوەكو ئێوە بەراوردیان بكەن بە ھەڵسوڕاوەكانی تری بزوتنەوەكە؟! ئەگەر مەسەلە تەوریس و مانەوەی دەسەڵات و سەروەت نەبێت لە باوكەوە بۆ كوڕ، ئەم سەروەت و سامانەیان لەكوێ بوو؟ یان بەچی گەیشتنە ئەو پێگە سیاسییەی، وەزیر و پەرلەمانتار و دەیان خاوەن پۆستی باڵا وشەهادەدارو چەندین كاندید و خاوەن سیڤی بۆ پۆستە حكومیەكان لەدەوریان بسوڕێنەوە؟
دەرەنجام: دژایەتی دەسەڵاتی خێزان و بنەماڵە سیاسییەكان و تەوریسی سیاسیی، لەبنەما ھەرە سەرەكیەكانی بزوتنەوەی گۆران بون. قەراربو نەوشیروان مستەفا كۆمپانیای وشە بۆ خزمەت نەوەی سیاسیی و پرۆژەی سیاسیی بخاتەگەڕ، بەڵام وادیارە هەموو ئەوانەی لەپێناو ئەم بەهایانەدا خەباتیان دەكرد و تووشی ئەشكەنجە و سزادان بون، ھەڵەبوون. هەڵەبوون، چونكە ھەمو سامانە مەعنەوی و ماددیەكانی وشە بۆ نەوە بایۆلۆجییەكەی رێكخەری گشتی پێشو بەجێمان، نەك بۆ بزوتنەوەی گۆڕان كە لە دەوری گوتارەكانییدا كۆبوبونەوە. بە ھەموو پێوەرەكان، ئەم واقیعە تاڵەش پێمان دەڵێت، ئەوەی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا ڕویداو ڕودەدات، تەوریسی سیاسیی و داراییە بە پلەی ئیمتیاز و بێگومان لە فۆرمە ھەرە خراپەكەشیدا.