گۆڕەبەكۆمەڵەكان بێننەوە، نەك ڕوفاتەكانی

09-09-2019 03:48
 
ئەنفال لە رۆژگارێكی تەمومژاوی و هەلومەرجێكی دژوار، لە پەراوێزی جەنگێكی گەورە و لە پرۆسەیەكی خێرا و دوور لە چاوی میدیا بە شاراوەیی ئەنجامدرا. هەر بۆیە تا ئێستاش زۆرینەی رەهای مرۆڤایەتی لێی بێئاگان و كورد نەیتوانیوە سەرنجی مرۆڤایەتی بخاتە سەر و قەناعەت بەجیهان بهێنێت بۆ ئەو تاوانە. بەتایبەتیش لە جیهانی ئیسلامی و عەرەبیدا هێشتا زۆر زۆرن ئەوانەی پێیانوایە سەدام تاوانی كوشتنی ژن و منداڵی ئەنجام نەداوە.

راپەڕینی ساڵی 1991 كە كەمتر لە سێ‌ ساڵ دوای تاوانی ئەنفال هات، دەرفەتێك بوو بۆ كورد كە جیهان لەم تاوانە بەئاگابێنێ. بەڵام كورد هەموو ئەو بەڵگە و دۆكیۆمێنتانەی دەربارەی ئەم پرۆسەیە و كۆی تاوانەكانی تری سەدام بەردەستی كەوت، لەبری ئەوەی بەجیهاندا بڵاوی بكاتەوە، بەنهێنی گواستییەوە بۆ ئەمریكا و تا ئێستاش وێنەیان لێ‌ بڵاونەكردەوە. بۆیە ئەو دەرفەتە رۆیی و هەنگاوەكانی ئاشناكردنی دونیا بەم كۆمەڵكوژییانە و ناسینی تاوانی ئەنفال ئەستەمتر بوو.

قۆناغی كەوتنی سەدام و هاتنەناوەوەی جیهان بۆ عێراق دەرگایەكی گەورەتری بەڕووی كورددا كردەوە بۆ ناساندنی ئەم تاوانە، ئەویش لەڕێگەی دەستبردن بوو بۆ گۆڕەبەكۆمەڵەكان. بەتایبەت كە بابەتی چەكی كۆكوژ لە عێراق بووە مەتەڵێكی هەڵنەهێنراو، دەكرا پرسی گۆڕەبەكۆمەڵەكان وەك دەرئەنجامی كۆمەڵكوژی بكرێتە بابەتێك جیهانی نووستووی لێ بەئاگا بهێنرێتەوە. هەرچەندە ئەوكات لە ئیدارەی سلێمانی دوو تیم و لە هەولێر تیمێك پێكهێنران بۆ گەڕان بەدوای چارەنووسی ئەنفالكراوان و دۆزینەوەی گۆڕەبەكۆمەڵەكان، نزیكەی 300 گۆڕی بەكۆمەڵ دەستنیشان كران، بەڵام بەهۆی پێكهێنانی دادگای باڵای تاوانەكان و پاشان دەركردنی یاسای تایبەت بە پاراستنی گۆڕەبەكۆمەڵەكان، ئەم پرۆسەیە راگیرا و بایەخێكی ئەوتۆی پێنەدرا و نەتوانرا ئەو ئامانجە بهێنرێتە دی كە تیمەكانی لەپێناودا دروستكران.

بەشێك لە روفاتی ئەو گۆڕەبەكۆمەڵانەی وەك پێویستییەك بۆ كەیسی دادگا هەڵدرانەوە و لەچەند ناوچەیەكی تریش ژمارەیەكی كەمیان هێنرانەوە بۆ كوردستان و لە گەرمیان و چەمچەماڵ و لە بارزان لە مۆنیۆمێنتی تایبەت بەخاك سپێردرانەوە. بەڵام وەك هەر پرسێكی تری ئاسایی نەبووە مایەی راكێشانی سەرنج و تەنانەت لە مۆنیۆمێنتەكانیش ئەو بایەخەیان پێنەدرا كە ببنە ئامرازێك بۆ خزمەتی ئەم كەیسە، لانیكەم كە هەر وەفدێك بهاتایەتە ئەم وڵاتە، سەرنجیان بۆی راكێشرایە. بۆیە تا ئێستا بابەتی گۆڕەبەكۆمەڵەكانی كورد لە عێراق وەك كەیسێكی پەراوێزخراو ماوەتەوە، لەكاتێكدا كورد دەیتوانی تەنها بەم پرسە بەئەندازەی هەموو رێگا و ئامرازەكانی تر، پرسی كوردی پێ ببردایەتە پێشەوە.

ماوەیەكە بەهۆی خراپیی ئەدای ئیداری و سیاسی، نادادپەروەری و نەبوونی خزمەتگوزاری، گەندەڵی و نەبوونی یاسا لە بەشێك لە پارێزگاكانی عێراق، ناڕەزایەتی خەڵك لە دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق گەیشتووەتە ئاستێك كە خەڵكانێك لە میدیاكانەوە خۆزگە بە دەسەڵاتی سەدام بخوازن.

پێدەچێت لەبەر ئەم هۆكارەبێت كە دەسەڵاتدارانی عێراق كەوتوونەتە ورووژاندنی پرسی گۆڕەبەكۆمەڵەكان و خستنەوەڕووی تاوانەكانی سەدام. لەم چوارچێوەیەدا هەواڵی دۆزینەوەی ژمارەیەك گۆڕی بەكۆمەڵیان لە پارێزگای سەماوە بڵاوكردەوە و ئیدارەی پارێزگاكە و دەسەڵاتدارانی بەغدا بەبایەخەوە بەرەوپیری ئەم هەواڵە چوون. لەكاتێكدا ئەم گۆڕەبەكۆمەڵانە لە ساڵی 2009 دۆزرابوونەوە و لە هەموو ئاستەكاندا دەسەڵاتدارانی بەغدا لێی ئاگادار بوون و فەرامۆشیان كردبوو.

دوور نییە بایەخپێدانی ئێستای بەغدا بەم پرسە ئەو ئامانجەی لە پشتەوە بێت بە گەلانی عێراق بڵێن ئەوە بەرهەمی ئەو دەسەڵاتەیە كە ئێوە خۆزگەی بۆ دەخوازن. نیەتی بەغدا هەرچییەك بێت لەم بابەتە، وروژاندنەوەی گۆڕەبەكۆمەڵەكان بۆ كورد گرنگە. دەبێت ئیدارە و دەسەڵاتدارێتی كورد ئەمجارە بەنەخشە و پلانێكی وردتر و ئامانجدارترەوە بەرەوپیری ئەم دەرفەتە بڕوات و نابێت وەك قۆناغەكانی پێشتر لە دەستی بدات. لە رابردوودا نەمانتوانی بابەتی گۆڕەبەكۆمەڵەكان بەنێودەوڵەتی بكەین كە دەكرا لە رێگەی میدیا و ناوەندە تایبەتمەندەكانی پرسی جینۆساید و تیمە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە هەڵدانەوەی گۆڕەبەكۆمەڵەكان ئەو ئامانجە بەدی بهێنین. هەروەك نەشمانتوانی لە مۆنیۆمێنتەكانیش بەجۆرێك مامەڵەیان لەگەڵ بكەین كە یارمەتیدەر بێت لە ناسین و خستەڕووی تاوانەكە. وەك پێشتر نەمانكرد، با ئێستا بەكەڵكوەرگرتن لە هەڵەكانی رابردوو، رێگا دروستەكە بگرینە بەر.

یەكێك لە گۆڕەبەكۆمەڵەكان لەلایەن تیمی خۆماڵی هەڵدرانەوە و دوای كۆتایی پرۆسەكە دەركەوت هێشتا ئێسك و پروسك و فیشەك و قەوان و زەنگیانەی ملی منداڵە كوژراوەكان لەناو خاك و خۆڵ مابوونەوە، پێویستە بەجۆرێك مامەڵەیان لەگەڵ بكرایە هەموو بەڵگەكان بپارێزرێن. تازە زەمەن ناگەڕێتەوە، بەڵام دەكرێت بۆ ئەو گۆڕانەی تر كە ماون و بڕیار وایە بەهەمان شێواز و پرۆسە هەڵبدرێنەوە، هەڵوەستەیەكی لەئاستدا بكەین و بیر لەوە بكەینەوە كە دەكرێت ئەم پرۆسەیە بەو جۆرانەی پێشتر نەڕوات. دەبێ‌ ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین ئایا بە دەرهێنانەوەی روفاتەكان لەناو گۆڕی بەكۆمەڵ، واتا دەرهێنانی لە ژێر خاك و جارێكی تر ژێرخاك خستنەوەیان چ خزمەتێك بە پرسی ناساندنی ئەنفال دەكەین؟

ئەگەر تەماشای ئەو وێنە و ڤیدیۆیانە بكەین كە لە ساتی هەڵدانەوەی گۆڕەبەكۆمەڵەكان دەركەوتوون، باوەش بەیەكداكردنی ژن و منداڵ و لە ئامێزگرتن و بەسەریەكدا رۆح دەرچوونی ئەندامانی خێزانەكان، دیمەنی زۆر سەرنجڕاكێشن. بەڵام كە تۆ لە پرۆسەیەكدا ئەم ئێسك و پروسكانە لەیەك جیادەكەیتەوە و لەتابووتدا دەیاننێژیت، ئەو دیمەنانەی پێویستە هەموو جیهان بیانبینێ‌ تۆ دەیانشاریتەوە. هیچ كتێب و وێنە و فیلم و جلوبەرگ و بەڵگەیەك بەو ئەندازیە خزمەت ناكات كە خەڵك بە چاوی خۆی دیمەنی گۆڕەبەكۆمەڵەكان ببینێ. ئەنفال بەشاراوەیی ئەنجامدرا، ژن و منداڵەكان بەدزیی چاوی دونیاوە كۆمەڵكوژكران، پێویستە ئێمە بۆ هەمیشە بەكراوەیی و بەئاشكرا بیانهێڵینەوە. دەبێت گۆڕەبەكۆمەڵەكان بهێنینەوە نەك روفاتەكان. ئەمڕۆ لە دونیادا كۆمپانیای جۆراوجۆر هەن بۆ هەموو بوارەكان، دەتوانرێت كەڵك لە تەكنەلۆژیا وەربگیرێت، بێ‌ ئەوەی هیچ زیانێكیان پێبگات گۆڕەبەكۆمەڵەكان وەك خۆی بە خاكەوە بگوازرێنەوە بۆ كوردستان و پێویستە لە هەریەك لە مۆنیۆمێنتەكان لە گەرمیان و لە چەمچەماڵ و لە بارزان و لە هەولێر لانیكەم گۆڕێكی بەكۆمەڵ لە شووشەبەند دابنرێت، حسابی ئەوە بكرێت بە تیشكی خۆر و بەهۆی سەرما و گەرماوە تێكنەچن. دەبێ‌ بەو جۆرە مامەڵە لەگەڵ گۆڕەبەكۆمەڵەكان بكرێت تا هەر كەس دەچێتە سەردانی، دیمەنی كوشتنەكان وەك خۆی ببینێ.

ساڵانی شەڕی داعش هەرێمی كوردستان بوو بە ترافیكی سیاسی، رۆژانە وەفدی جیاجیای وڵاتان دەهاتنە كوردستان، چەند گرنگ بوو لە هەولێری پایتەخت مۆنیۆمێنتێكی تایبەت بە جینۆساید هەبووایە و گۆڕێكی بەكۆمەڵی ژن و منداڵەكان لەوێ‌ دابنرایە و میوانەكان تاجە گوڵینەیان بخستایەتە سەر. ئەمە یارمەتیدەرێكی باش دەبوو بۆ ناسینی ئەنفال، هەروەها ئەو رێگا درێژەی كورت دەكردەوە كە پێویستە كورد بۆ بەجینۆسایدناسینی ئەم تاوانانە لە داهاتوودا بیگرێتە بەر.