كێشە گەورەكەی بارزانی؛ نەبونی دیوارێك لە نێوان جوگرافیای 'بابەتی بون'و 'شەخسی بون'دا

یەكێك لە كێشە سەرەكیەكانی بارزانی لە سیاسەتكردندا، جیانەكردنەوەی پرسە سیاسیەكانە لە نێوان 'بابەتی بون'و 'شەخسی بون'دا، بە واتایەكی تر، ئەم پیاوە كێشەی جدی هەیە لە تێنەگەیشتن‌و تێكەڵكردنی پرسە بابەتی‌و شەخسیەكاندا، سنوری نێوان ئەم دو پرسە لای بارزانی زۆر سنورێكی نادیارو دەڵەمەو نا سروشتیە. زۆر بە ئاسانی دەكرێت پرسێكی زۆر هەستیار لە كێشەیەكی بابەتییەوە بكات بە كێشەیەكی كەسی‌و شەخسی.

جیانەكردنەوەی ئەم دو جوگرافیایە، بە كارەسات دوایی دێت هەم بۆ خۆی‌و هەم بۆ هەرێمیش، پرسی ڕیفراندۆم یەكێكە لەو نمونە ئێستاییانەی كە دەست‌و پەنجەی لەگەڵدا نەرم دەكەین. لە دوای هاتنی برێت مەكگۆركەوەو قسەكردنی بەو زمانە ڕونە، بەردەوام بون لەسەر بڕیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆم دەچێتە ئاستێكی ترەوە، ئاستی تێنەگەیشتن لە واقیعی سیاسەتی نێودەوڵەتی‌و پەیوەندییە هەرێمییەكان.

ئەوەی ئێمە لە پرسی ڕیفراندۆمدا دەیخوێنینەوە ئەوەیە كە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە ناوچە جێناكۆكەكاندا، دەبێتە هۆی ‌هەڵگیرساندنی جەنگێكی خوێناوی‌و كارەساتی زۆر خراپ بۆ هەرێم‌و ئەو ناوچانە، ئەنجامدانی بێ ئەو ناوچانە، واتە دەست بەرداربون لێیان‌و لە گۆڕنانی خەونی لە مێژینەی كورد، پاشان سوتاندنی ئەم كارتەو پرسی سەربەخۆییش لەگەڵیدا.

پرسی ڕیفراندۆم، پرسێكی ناوخۆیی بەحت نییە، بەڵكو بە دەیەها پرسی تری ناوچەیی‌و نێودەوڵەتییەوە گرێدراوە، دەستبردن بۆ ئەم پرسە واتە دەستبردن بۆ كۆمەڵێك پرسی نێودەوڵەتی‌و ناوچەیی كە نەك لە توانای هەرێمدا نییە، بەڵكو كارێكی لەم جۆرە لە دەسەڵات‌و توانای دەوڵەتێكی بە‌هێزیشدا نییە.

كێشەی بارزانی لەوەدا دەبینمەوە كە ئەم پرسە بابەتییەی بە شەخسی كردوە، ناتوانێت ئەمە ببینێت، بەڵكو دێت پرسەكە بە شەخسی دەكات. بە هیچ جۆرێك شەڕكردنمان دژ بە داعش‌و هاوكاریكردنمان لەلایەن هاوپەیمانانەوە بە واتای "دواتر بڕۆن دەوڵەت دروست بكەن" نەهاتوە. ئەوەی كە ئەمەریكا لە ناوخۆدا باس لە دیموكراسی دەكات، بەو مانایە نایەت كە تۆ پێت وابێت دەتوانیت بە ڕیفراندۆم لە ناو هەرە پڕ كێشەترین‌و ئاڵۆزترین ناوچەكانی دنیادا دەوڵەت دروست بكەیت.

لێرەوە، سنوری نێوان جوگرافیای 'بابەتی بون'و 'شەخسی بون' سەرچاوەی كێشەكانی بارزانییە، بەڵام ئەم كێشەیە تەنها پەیوەست نییە بە خۆیەوە بەڵكو پەیوەستە بە تاك بە تاكی هاونیشتیمانیانی هەرێمەوە، نەك هەر بۆ ئێستا بەڵكو بۆ ئەو نەوەیەش كە لە ئایندەدا دێت. ئەوەی كارێكی ڕاشناڵ و عەقڵانیە بكرێت، ئەوەیە لەبری هەڵگیرساندنی جەنگێكی خوێناوی كە ئەكتەری ناوچەیشی تێدا بەشدار دەبێت، هەروەها لەبری سوتاندنی كارتی ڕیفراندۆم بە ئەنجامدانی تەنها لە سێ پارێزگاكەی هەرێمدا و لەدەستدانی ناوچە جێناكۆكەكان، گرنگە كار لەسەر ئەو بەدیلە بكرێت كە هاوپەیمانان خستویانەتەڕو. دەتوانرێت ئەو بەدیلە بكرێت بە پرسێكی نیشتیمانی‌و بدرێتە دەست پەرلەمانێكی كارای جێگەی هەموان. لەبری كاراكردنەوەیەكی شكڵی زۆر خراپی وەك ئەوەی دوێنێ لە پەرلەمانی كوردستان كرا كە تەنها وەك كەرەستەیەك بەكاردێت بۆ پینەكردنی ڕیفراندۆم‌و زیاتر ئاڵۆزكردنی ئەم پرسە، گرنگە پەرلەمان بە فیعلی كارا بكرێتەوەو سەرجەم پارتەكان تیایدا بەشدار بن‌و سەرپەرشتی دانوستانێكی جدی بكات لەگەڵ بەغداد لەسەر پرسە ناكۆكەكان.

تۆ لەم ڕێگەیەوە دەتوانیت هەم كارتی ڕیفراندۆم نەسوتێنیت، هەم لە ناوخۆدا كۆتایی بەو هەمو قەیرانە سیاسییە بهێنیت، پاشان عاقڵانە دەتوانیت كاتت دەست بكەوێت تاوەكو بەر ئەساسی پڕۆسەیەكی جدی نیشتیمانسازییی پایەكانی دوڵەتێكی مۆدێرن‌و دیموكرات كە جێگەی هەموان بێت دروست بكەیت. دەوڵەت بە گردبونەوەی چەند هەزار كەسێك‌و گوتاردانی سۆزدارییانە دروست نابێت، بەڵكو پێوستی بە ئیرادەو كار و پلان‌و عەقڵانیەت هەیە. پێویستی بەوەیە بكرێت بە پرسێكی بابەتی نەك شەخسی و سیاسی و حزبی.

جیانەكردنەوەی زۆنی 'بابەتی بون'و 'شەخسی بون' تەنها لەم پرسەدا نیە، بەڵكو بارزانی پرسە سیاسیەكانی تری ناوخۆشی هەر بەو دەردە بردوە، هەر لە یاسای سەرۆكایەتیەوە بیگرە كە تازە ترینیانە، بۆ پرسی گەندەڵی و شكستی حوكمڕانی تا جوگرافیای ئەو شوێنانەش كە سەردانیان دەكات. ئەو لەبری ئەوەی شكستی حوكمڕانی وەك پرسێكی بابەتی ببینێت، ئەو لەبری ئەوەی كێشەی مانەوەی لەسەر كورسی سەرۆكایەتی بە شێوازی شەرعی و ناشەرعی بۆ نزیكی 12 ساڵ وەك پرسێكی بابەتی ببینێت، دەیان كات بە پرسێكی شەخسی‌و بەردەوام بە دوای ئەوەدا دەگەڕێت كە نەیارەكانی لە نەیاری سیاسییەوە بكات بە دوژمنی سیاسی، لێرەشەوە پڕۆسەی سیاسی دەباتە ئاستێك كە چیتر بوار ناهێڵێتەوە بۆ گفتوگۆو لێك تێگەیشتن، ئەمەش خاڵی هاوبەشی نێوان بارزانی‌و ستەمكارەكانی تری ڕۆژهەڵات‌و دونیایە. هەوڵەكانی دژ بە بزوتنەوەی گۆڕان‌و دەنگی ناڕەزای شەقام لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوداو بەكار‌هێنانی دادگا وەك كەرەستەیەكی سیاسی دژ بە نەوشیروان مستەفا-ڕێكخەری پێشوی بزوتنەوەی گۆڕان بەڵگەن بۆ ئەم ئارگومێنتە.