پەرەگراف
حكومەتەكەی عەبادی وەڵامی پەیامەكانی حكومەتەكەی نێچیرڤان بارزانی ناداتەوە بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی كێشەكانی نێوانیان، هەرێم داوادەكات وڵاتانی دەرەوە فشار لەسەر بەغدا دروست بكەن تائامادەی دانوستاندن بێت‌و دەڵێت، سیاسەتی بەغدا بەڕوونی دیارە كە دەیەوێت قەوارەی هەرێمی كوردستان هەڵبوەشێنێتەوە.
حەیدەر عەبادی دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكەی كوردستان چەندین ڕێكاری دژی هەرێم گرتەبەر، لەڕێی هێزی سەربازییەوە دەسەڵاتەكانی سەپاند بەسەر ناوچە جێناكۆكەكان‌و كۆنتڕۆڵی كردنەوە، ئێستاش ئامادەی گفتوگۆ نییەو لەڕێی پڕۆژەی بودجەی 2018ی عێراقەوە هەوڵی هەڵوەشانەوەی هەرێمی كوردستان دەدات.
حكومەتی عێراق بەبێ هەماهەنگیی هەرێم پڕۆژەی بودجەی ئامادەكردووە، حكومەتی هەرێم لەماوەی 5 ڕۆژدا دووجار بە فەرمیی داوای لە عێراق كرد كە ڕەشنوسی پڕۆژەیاسای بودجەی 2018 پەسەند نەكات، بۆئەم داواكارییەش چەند هۆكارێكی خستوەتەڕوو.
دواین داوای حكومەتی هەرێم ئەمڕۆ بوو كە لە ڕاگەیەندراوێكدا باسلەوەدەكات تاكلایەنە ئامادەكراوەو داوادەكات پەسەند نەكرێت، دەڵێت"بە پێچەوانەی یاسای فیدراڵیی بەڕێوەبردنی دارایی ژمارە 95ی ساڵی 2004 و ماددەكانی 105 ـ 106 و 121ی دەستوور كە بەشداریكردنی دادپەروەرانەی هەرێمی كوردستان گەرەنتی كردووە لە دامەزراوەكانی فیدراڵدا."
لە ڕەشنووسەكەدا قەوارەی دەستوری‌و یاسایی هەرێمی كوردستان فەرامۆش كراوەو (هەرێمی كوردستان -عێراق) بە (پارێزگاكانی باكوری عێراق) ناوبراوەو ناوی (حكومەتی هەرێمی كوردستان)یش بە (حكومەتی پارێزگاكان)و ناوی (وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی كوردستان)یش بە (وەزارەتی دارایی پارێزگاكان) هاتووە، سەرەڕای ناوهێنانی (دیوانی چاودێریی هەرێمی كوردستان) بە (دیوانی چاودێریی پارێزگاكان).
"ئەمانە هەمووی سەرپێچیی جەوهەرین لە دەستووری عێراق، بەتایبەتی بڕگەی (یەكەم) لە ماددەی (117) و بڕگەی (یەكەم) لە ماددەی (121)ی دەستوورە كە دانی بە هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتەكانیدا ناوە وەك هەرێمێكی فیدراڵی و مافی پیادەكردنی دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری بە هەرێمی كوردستان داوە، نەك وەك پارێزگا"حكومەتی هەرێم وادەڵێت.
هاوكات بەشە بودجەی هەرێم لە 17%وە كەمكراوەتەوە بۆ 12.67% ئەوەش بۆیەكەمجارە لەدوای ساڵی 2005ەوە بودجەی هەرێم كەمبكرێتەوەو پێچەوانەی دەستوورە، هەروەها بەخشینی دەسەڵاتی ڕاستەوخۆ بە پارێزگارەكانی هەرێمی كوردستان لە یاسای بودجەی فیدراڵیداو مامەڵەكردن لەگەڵ پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان وەك پارێزگا نەك وەك هەرێم كە "تەنها مەبەست لێی هەڵوەشاندنەوەی نادەستووریی قەوارەی هەرێمی كوردستانە."
ژمارەی موچەخۆرانی هەرێمی لە ڕەشنوسی بودجەكەدا هاوشێوەی ساڵی 2017 بە (682) هەزار و (21) مووچەخۆر دەستنیشان كراوە و بڕی تەنها (206) ملیار دیناریان مانگانە بۆ تەرخان كراوە و تەنها بڕی (128) ملیار دیناریش مانگانە بۆ تەرخانكراوی چاودێریی كۆمەڵایەتی تەرخان كراوە كە (خانەنشینان، كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و ئەنفالكراوان، كەمئەندامان، سوودمەندانی چاودێریی كۆمەڵایەتی) دەگرێتەوە، كە كۆی گشتیی مانگانە دەكاتە (334) ملیار دینار.
لە كاتێكدا لە هەرێمی كوردستان (1) ملیۆن و (249) هەزار و (481) مووچەخۆر هەن‌و بڕی پارەی پێویستیش بۆ یەك مانگی مووچەكانیان دەكاتە (897) ملیار و (500) ملیۆن دینار، حكومەتی هەرێم دەڵێت"ئەوەی جێی سەرنجە، سەرەڕای ئەوەی ژمارەی مووچەخۆران بەپێی ڕەشنووسی بودجەی فیدراڵی 2018 هەمان ژمارەیە، بەڵام بە بەراورد بە ساڵی 2017 بڕی (1) تریلیۆن و (321) ملیار دیناری لێ داشكێندراوە بەبێ دەستنیشانكردنی بنەمای ئەم داشكاندنە."
دوای كۆنتڕۆڵكردنی كەركوك‌و ناوچە دابڕێندراوەكان لە ناوەڕاستی مانگی ڕابردوو، حەیدەر عەبادی چەندجارێك ئاماژەی بە ناردنی موچەی هەرێمی كوردستان كردووە كە 3 ساڵە بەهۆی كێشەكانەوە بەغدا بودجەو موچەی بڕیوە، بەڵام حكومەتی هەرێم متمانەی بە وتەكانی عەبادی نییە.
هەر ئەمڕۆ لە كۆبوونەوەی سەرۆكایەتی حكومەت‌و پارێزگارەكانی هەرێمدا باسلەو پرسە كراوەو لە ڕاگەیەندراوی كۆبوونەوەكەدا هاتووە"ئەوەی حكوومەتی عێراقی فیدراڵ لەبارەی دابینكردنی مووچەی پارێزگاكانەوە دەیڵێت، لە پرۆپاگەندەیەكی سیاسی زیاتر نییە و باشترین بەڵگەش ڕەشنووسی بودجەی ساڵی 2018ی عێراقە كە ئەو بەشەی لە بودجە بۆ هەرێمی كوردستانی دیاری كردووە، بەشی تەنانەت یەك پارێزگای هەرێمی كوردستانیش ناكات و بەم سیاسەتە حكوومەتی عێراق دەیەوێ دووبەرەكی لەنێوان پارێزگاكان و حكوومەتی هەرێمی كوردستاندا دروست بكات."
ڕاگەیەندراوەكە دەشڵێت"سیاسەتی حكوومەتی عێراقی فیدراڵ بە ڕوونی دیارە كە مەبەست لێی هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی دەستووریی هەرێمی كوردستانە و نابێت بڕیارە نادەستوورییەكانی حكوومەتی عێراقی فیدرال، كاریگەری لە پارێزگاكان و ئەنجومەنەكانیان بكات و ئەو بڕیارانە و ئەو جۆرە مامەڵەیەی ئەمڕۆ حكوومەتی فیدراڵ لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەیكات، نابێت ببێتە هۆی لێكترازان و دروستكردنی كێشە لە نێوان پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی هەرێمی كوردستاندا."
لەدوای شەڕو ڕوبەڕوبوونەوەكانی مانگی ڕابردووی پێشمەرگەو هێزە عێراقییەكان، گفتوگۆ لەنێوان شاندی سەربازی هەرێم‌و عێراق ئەنجامدراو شەڕ ڕاوەستا، هەرێم داوادەكات گفتوگۆكان بۆ ئاستی سیاسی بگۆڕدرێت، بەڵام وەك وتەبێژی حكومەتی هەرێم دەڵێت"بەداخەوە بەغدا بەدەنگ داواكاری هەرێمی كوردستانەوە نەهاتووە، بۆ گفتوگۆیەكی جددیی سیاسی لەسەر بنەمای دەستوور."
سەفین دزەیی دوای كۆبوونەوەی حكومەت‌و پارێزگارەكان لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانییدا تەئكیدی كردەوە هەرێم ئامادەی گفتوگۆیەو بە پێویستی دەزانێت، ئاماژەی بەوەشكرد پێویستە ئەمەریكاو وڵاتانی دەرەوە فشار لەسەر بەغدا دروست بكەن، وتی"ئەوەی كە ئێمە دەیبیستین یان ئاگاداركراینەوە، هەوڵی ئەو فشارە هەیە لەسەر بەغدا بۆ گفتوگۆ."
ڕەتكردنەوەی گفتوگۆكردن لەلایەن بەغداوە بەستراوە بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆمەكەی 25ی ئەیلول كە تێیدا زیاتر لەسەدا 92ی دەنگدران لە هەرێم‌و ناوچە دابڕێندراوەكان بە بەڵێ دەنگیاندا بۆ جیابوونەوە لە عێراق، عەبادی سوورە لەسەرئەوەی تا ئەنجامی ڕیفراندۆم هەڵنەوەشێتەوە گفتوگۆ ناكات.
ڕەخنەكانی حكومەتی هەرێم لە ڕەشنوسی پڕۆژە بودجەی عێراق بۆساڵی داهاتوو لەكاتێكدایە، لەماوەی 3 ساڵی ڕابردوودا بڕگەكانی یاسای بودجەی عێراق كە تایبەتن بە هەرێم جێبەجێ نەكراون‌و بودجە لە بەغداوە نەهاتووە، ئەوەش بەهۆی كێشە نەوتییەكانی نێوان هەولێرو بەغداوە.