پەرەگراف- سوركێو محەمەد
دادگای باڵای فیدراڵی سبەینێ لە بارەی دەستوری یاخود نادەستوری بوونی ڕیفراندۆمەكەی كوردستان كۆدەبێتەوە، پسپۆڕێكی یاسای دەستوریش دەڵێت، ڕیفراندۆم دەستورییەو تەنها گەلی كوردستان دەتوانێت هەڵیبوەشێنێتەوە.
حكومەتی عێراق دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكەی كوردستان چەندین ڕێكاری دژی هەرێم گرتەبەر، لەڕێی هێزی سەربازییەوە دەسەڵاتەكانی سەپاند بەسەر ناوچە جێناكۆكەكان‌و كۆنتڕۆڵی كردنەوە، ئێستاش سەرباری داواكاریی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆ لە نێوان هەرێم‌و بەغدا، بەڵام عێراق سوورە لەسەرئەوەی ئامادەی گفتوگۆ نابێت تا ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە هەڵنەوەشێتەوە.
دوای بەڕێوەچوونی پڕۆسەی ڕیفراندۆم، حكومەتی عێراق سكاڵای دژی ڕیفراندۆمەكە تۆماركرد لە دادگای باڵای فیدڕاڵی‌و بە "نادەستوری" لەقەڵەمیدا، بەڵام دادگاكە سەرەتای ئەم مانگە ئەوەی خستەڕوو، ناتوانن بڵێن ڕیفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان نادەستوورییە تا گوێ لە ڕای لایەنی بەرامبەر(هەرێمی كوردستان) نەگرن.
ئەیاس ساموك، وتەبێژی دادگای فیدراڵی عێراق ئەمڕۆ ڕایگەیاند، دادگا كەیان سبەینێ بۆ تاوتوێكردنی 7 سكاڵا كۆدەبێتەوە، كە چواریان تانەدانە لە نادەستوریی بوونی ڕیفراندۆمەكەی كوردستانە، دەڵێت، ئەولایەنانەی پەیوەستن بە سكاڵاكانەوە ئاگاداركراونەتەوە لە دانیشتنەكەدا ئامادەبن.
هەر ئەمڕۆ ڕۆژنامەی شەرقلئەوسەت بڵاویكردەوە، سبەینێ دادگای فیدڕاڵی بڕیاری نادەستوریی بوونی ڕیفراندۆمەكە دەدات‌و "هەرێمی كوردستانیش پابەندبوون بە بڕیارەكە پیشاندەدات‌و هەڵوەشانەوەی ڕیفراندۆمەكە ڕادەگەیەنێت" بەگوێرەی ئەو ڕۆژنامەیە بۆئەوەش جۆرێك لە ڕێككەوتن لەنێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم‌و بەغدا كراوە.
ئەگەر سبەینێ دادگا بڕیاری نادەستوریی بوونی ڕیفراندۆم بدات بەواتای چی دێت؟ د.لەتیف مستەفا، پسپۆڕی یاسای دەستوریی‌و ئەندامی لیژنەی یاسایی لە خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا دەڵێت"ئەو كاتە بڕیاری دادگاكە، مادەم ئێمە بەشێكین لە عێراق مولزەمە بۆ هەموو دەسەڵاتەكان لە عێراقدا."
ئەو پسپۆڕەی یاسای دەستوری بۆ پەرەگراف تەئكید لەوەدەكاتەوە بڕیارێكی لەوجۆرە بە مانای هەڵوەشانەوەی ڕیفراندۆم نایەت، وتی"بەمانای هەڵوەشانەوە تەنها حەڵكی كوردستان دەتوانێت بیكات."
لەتیف مستەفا باسلەوەشدەكات، ئەگەر بڕیارێكی لەوجۆرە بدرێت‌و دەسەڵاتی هەرێم پابەندبوون ڕابگەیەنێت پێوەی، لە داهاتوودا دەسەڵاتدارێكی دیكە لە هەرێم حوكم بگرێتەدەست دەتوانێت كاربە ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە بكات لە ناوخۆدا، بەڵام بۆلایەنی دەرەكی شتێكی سیاسییە‌و ئەوكات لایەنە سیاسییەكەو هێز، ڕۆڵ دەبینن.
بە بڕوای ئەو پسپۆڕەی یاسای دەستوری، هەرچەندە ڕیفراندۆمەكەی كوردستان لەڕووی یاساییەوە "ئیشكالیەتی لەسەرە‌و لە ناوچەی جێناكۆك كراوەو كەس دانیپێدانەناوە" بەڵام دەشڵێت"ڕاپرسی پێچەوانەی دەستور نییە، بڕیاری جیابوونەوە پێچەوانەی دەستوورە، ڕاپرسی كارێكی نادەستوریی نییە، ئەگەر پڕۆفیشناڵانە بكرێت، بەڵام ڕەنگە دادگاكەش فشاری سیاسی لەسەر بێت."
حكومەتی هەرێم 14ی ئەم مانگە شیكردنەوەیەكی دادگای باڵای فیدراڵی پەسەندكرد كە ڕایگەیاندبوو، دەستووری هەمیشەیی ڕێگە بە جیابوونەوەی هیچ پێكهاتەیەك نادات.
ئەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی ڕۆژی 6ی ئەم مانگە لەوەڵامی داواكارییەكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بوو بۆ شیكردنەوەی ماددەیەكی دەستور دەربارەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان كە 25ی ئەیلول بەڕێوەچوو و زیاتر لەسەدا 92ی دەنگدەران دەنگیان بۆ جیابوونەوەدا لە عێراق.
حكومەتی هەرێم لە بەیاننامەیەكدا ڕایگەیاند"ڕێز لەو ڕاڤەكردنەی دادگای باڵای فیدراڵی بۆ ماددەی یەكەم لە دەستوور دەگرین، لە هەمان كاتیشدا دووپاتی دەكەینەوە بڕوامان وایە كە پێویستە ئەمە ببێتە بنەمایەك بۆ دەسپێكردنی دیالۆگێكی نیشتمانیی گشتگیر بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكان لە ڕێگەی جێبەجێكردنی تەواوی هەموو ماددەكانی دەستووری عێراقەوە."
ئەیاس ساموك، وتەبێژی دادگای باڵای فیدراڵی لە بەیاننامەیەكدا ڕایگەیاندبوو، بە دەنگی شەش ئەندامی دادگاكە لە كۆی 9 ئەندام گەیشتونەتە ئەو بڕیارەی هیچ دەقێكی دەستوری نییە ڕێگە بە جیابوونەوەی هیچ پێكهاتەیەك بدات، ئاماژەی بەوەشكرد لە بڕگە‌و ماددەكانی دەستوردا، جەخت لە یەكپارچەیی عێراق كراوەتەوە‌و دەسەڵاتی فیدراڵی پابەندكراوە بە پاراستنی ئەو یەكپارچەییە.
هەرێمی كوردستان هەرچەندە پێشنیاری سڕكردنی ئەنجامی ڕیفراندۆمەكەی خستوەتەڕوو، بەڵام دەڵێت، هەڵناوەشێتەوە، هاوكات لە یەكەم چاوپێكەوتنی دوای ڕیفراندۆم(7ی ئەم مانگە) مەسعود بارزانی دەبارەی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم ڕایگەیاند"كێ دەتوانێت سێ ملیۆن دەنگ هەڵبوەشێنێتەوە؟ لەڕاستیدا زۆر بێمانایە ئەم سووربوونە(لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆم). هیچ ڕێگایەك نییە بتوانێت ئەنجامی ڕیفراندۆم هەڵبوەشێنێتەوە."