جەعفەر ئێمینكی: بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆم ڕەتدەكەينەوە

پەرەگراف

جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان ڕایگەیاند، بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی هەڵوەشاندنەوە ڕیفراندۆم هیچ بنەمایەكی دەستوریی نییەو ڕەتیدەكەنەوە.

ئەوە یەكەم لێدوانی بەرپرسی دەزگایەكی باڵای هەرێمە كە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ڕەتبكاتەوە، ڕۆژی دەرچوونی بڕیارەكە، نێچیرڤان بارزانی دانی نەنا بە بڕیارەكەی دادگاداو هاوكات ڕەتیشی نەكردەوە.

دادگای باڵای فیدراڵی عێراق 20ی ئەم مانگە بڕیاری كۆتایی لەبارەی ڕیفراندۆمەكەی كوردستان دەركرد و پڕۆسەكەی بە نادەستووری ناساندو ڕایگەیاند، ئەنجامەكەی‌و لێكەوتەو هەر دۆخێك بەهۆی ڕیفراندۆمەوە هاتبێتە ئاراوە هەڵوەشاوەیە.

لە یەكەم كاردانەوەدا، هەمان ڕۆژ سەرۆكی حكومەتی هەرێم ئەوەی خستەڕوو، بڕیاری دادگای فیدراڵی تەمیز ناكرێتەوەو حوكمی تەواوی وەرگرتووە، وتی"یەكلایەنە بڕیارەكەیانداوە بەبێ ئەوەی نوێنەرانی حكومەتی هەرێم لەودادگایە ئامادەبن" بەبێ ئەوەی دان بنێت بە بڕیارەكەدا یاخود ڕەتیبكاتەوە.

هاوكات مەسعود بارزانی ئێوارەی هەمان ڕۆژ ڕاگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو ڕەخنەی لە بڕیارەكەی دادگاو كارەكانی دیكەی ئەو دادگایە گرت، بەڵام ئەویش بەڕوونی وشەی ڕەتكردنەوەی لە ڕاگەیەندراوەكەیدا بەكارنەهێنا.

سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بە تاكلایەنەو سیاسیی ناوبرد، وتی، دەقە دەستوورییەكانی لە بەرژەوەندیی هەندێ لایەنی سیاسیی تەفسیر كردووە و پێشێلكردنی 55 ماددەی دەستووری لە لایەن حكوومەتی عێراقی نادیدە گرتووە.

مەسعود بارزانی وتیشی"پێویستە هەموو لایەك بزانن هیچ بنەمایەكی یاسایی و دەستووری نییە كە بتواندرێ دەنگی سێ ملیۆن مرۆڤ بە نادەستووری بزاندرێ چونكە دەنگی گەل خۆی سەرچاوەی شەرعییەت و دەستوور و یاسایە."

بڕیاری هەڵوەشانەوەی ڕیفراندۆم لەلایەن حكومەتی عێراقەوە پێشوازیی لێكراو نەتەوەیەكگرتووەكانیش داوای لە هەرێمی كوردستان كرد دانبنێت بە بڕیارەكەداو لەسەر بنەمای دەستور بەغداو هەولێر دەستبكەن بە گفتوگۆ.

حكومەتی عێراق دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكەی كوردستان چەندین ڕێكاری دژی هەرێم گرتەبەر، لەڕێی هێزی سەربازییەوە دەسەڵاتەكانی سەپاند بەسەر ناوچە جێناكۆكەكان‌و كۆنتڕۆڵی كردنەوە، ئێستاش سەرباری داواكاریی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆ لە نێوان هەرێم‌و بەغدا، بەڵام عێراق سوورە لەسەرئەوەی ئامادەی گفتوگۆ نابێت تا هەرێم پابەندنەبێت بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە.

لە نوێترین هەڵوێستی هەرێمی كوردستاندا، ئەمڕۆ جەعفەر ئێمینكی جێگری سەرۆكی پەرلەمان ڕایگەیاند، دادگای فیدراڵی عێراق تەنها دەسەڵاتی ڕاڤەكردنی دەستوری هەیە، نەك بڕیاردان لەسەر دەستوریی بوون یان دەستوریی نەبوونی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان بۆ سەربەخۆیی.

ئێمینكی بە ئاژانسی ئانادۆڵوی وتووە، چەندین تێبینییان لەسەر ئەو دادگایەو كارەكانی هەیەو نیگەرانن لە هەموو بێدەنگییەكانی ئەو دادگایە بەرامبەر بە جێبەجێنەكردنی مافەكانی گەلی كورد لە دەستووری عێراقدا.

جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان دەشڵێت"بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان سیاسییەو هیچ بنەمایەكی دەستووری نییەو دوورە لە ڕوح‌و هەموو ماددەكانی دەستوور. پەرلەمانی كوردستان ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی عێراق ڕەتدەكاتەوە."

ئێمینكی پابەندبوونی هەرێمی كوردستان بە ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا دووپاتدەكاتەوەو باسلەوەدەكات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر هێڵن بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆو هەرێم دەیەوێت تەواوی ماددەكانی دەستور جێبەجێ بكرێت نەك تەنها ماددەیەك، دەشڵێت"بە پێی دەستووری عێراق ڕادەربڕین تاوان نییە، ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان ئامرازێكی دیموكراسییە و نادەستووری نییە، ئەگەر ئەوان باس لە ئامانجی ڕیفراندۆمەكە دەكەن كە ئەویش نادەستووری نییە، بەڵام دەرفەتی وتوێژ و قسە لەسەركردنی هەیە."

هەرێمی كوردستان یەك مانگ دوای ڕیفراندۆم پێشنیاری سڕكردنی ئەنجامەكەی خستەڕوو، بەڵام بەغدا بەدەمیەوە نەهات‌و سوربوو لەسەر هەڵوەشاندنەوەی، هاوكات لە یەكەم چاوپێكەوتنی دوای ڕیفراندۆم(7ی ئەم مانگە) مەسعود بارزانی دەبارەی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم ڕایگەیاند"كێ دەتوانێت سێ ملیۆن دەنگ هەڵبوەشێنێتەوە؟ لەڕاستیدا زۆر بێمانایە ئەم سووربوونە(لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆم). هیچ ڕێگایەك نییە بتوانێت ئەنجامی ڕیفراندۆم هەڵبوەشێنێتەوە."

بڕیاری دادگای فیدڕاڵی بە نادەستوریی بوونی ڕیفراندۆم بەواتای چی دێت؟ د.لەتیف مستەفا، پسپۆڕی یاسای دەستوریی‌و ئەندامی لیژنەی یاسایی لە خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا دەڵێت "بڕیاری دادگاكە، مادەم ئێمە بەشێكین لە عێراق مولزەمە بۆ هەموو دەسەڵاتەكان لە عێراقدا."

ئەو پسپۆڕەی یاسای دەستوری بۆ پەرەگراف تەئكیدی لەوەكردەوە بڕیارێكی لەوجۆرە بە مانای هەڵوەشانەوەی ڕیفراندۆم نایەت، وتی"بەمانای هەڵوەشانەوە تەنها خەڵكی كوردستان دەتوانێت بیكات."

لەتیف مستەفا باسلەوەشدەكات، ئەگە‌ر دەسەڵاتی هەرێم پابەندبوون ڕابگەیەنێت بەو بڕیارەوە، لە داهاتوودا دەسەڵاتدارێكی دیكە لە هەرێم حوكم بگرێتەدەست دەتوانێت كاربە ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە بكات لە ناوخۆدا، بەڵام بۆلایەنی دەرەكی پرسێكی سیاسییە‌و ئەوكات لایەنە سیاسییەكەو هێز، ڕۆڵ دەبینن.

بە بڕوای ئەو پسپۆڕەی یاسای دەستوری، هەرچەندە ڕیفراندۆمەكەی كوردستان لەڕووی یاساییەوە "ئیشكالیەتی لەسەرە‌و لە ناوچەی جێناكۆك كراوەو كەس دانیپێدانەناوە" بەڵام دەشڵێت"ڕاپرسی پێچەوانەی دەستور نییە، بڕیاری جیابوونەوە پێچەوانەی دەستوورە، ڕاپرسی كارێكی نادەستوریی نییە، ئەگەر پڕۆفیشناڵانە بكرێت، بەڵام ڕەنگە دادگاكەش فشاری سیاسی لەسەر بێت."