ئەردۆغان بۆچی عەفرینی كردووەتە ئامانج‌و چیی دەوێت؟

 

پەرەگراف- سوركێو محەمەد

 

هەرچەندە ئەمەریكا بانگهێشتی توركیای كرد هیچ هەنگاوێك بەرەو عەفرین نەنێت، بەڵام ئەنقەرە سوورە لەسەر ئۆپەراسیۆنی سەربازیی بۆسەر ئەو ناوچەیەی ڕۆژئاوای كوردستان كە بەدەست شەڕڤانانی یەپەگەوەیە، ئەمڕۆش بەچڕیی بەردەوام بوو لە تۆپباران.

 

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆكی توركیا زیاتر لە هەفتەیەكە بە چڕیی هەڕەشەی هێرشكردنەسەر عەفرین دەكات‌و دەڵێت، تەنها كات‌و ساتی هێرشكردنەكە ماوەو "لەناكاو دێین" ئەردۆغان بە ئاشكرا ئەوەی خستوەتەڕوو، وڵاتەكەی تەنها چاوی لە عەفرین نییەو بەڵكو دواتر هێرشدەكاتەسەر مەنبەج‌و ناوچەكانی دیكەش.

 

شەڕڤانانی یەكینەكانی پاراستنی گەل(یەپەگە) ئامادەكاریی تەواویان كردووە بۆ بەرگریی كردن‌و وەڵامدانەوەی هەر هێرشێك، یەپەگە كە هێزی سەربازیی كوردە لە ڕۆژئاوا، بەهێزترین هێزی شەڕكەر بووە دژی تیرۆریستانی داعش‌و توانیویەتی تەواوی خاكی ڕۆژئاوای كوردستان‌و هەندێك ناوچەی دیكەش لە تیرۆریستان پاكبكاتەوە، ئەوەش بە هاوكاریی ئەمەریكاو هاوپەیمانان‌و واشنتۆن بەردەوامە لە پڕچەككردن‌و ڕێكخستنی هێزەكانی یەپەگە.

 

ئەنقەرە یەپەگە بە درێژكراوەی پەكەكە دادەنێت‌و تەئكید لەوە دەكاتەوە ڕێگەنادات لەسەر سنورەكانی جێگیر ببن، ئەردۆغان بوونی یەپەگەی كردووەتە پاساو تاوەكو هەنگاوبنێت بۆ مسۆگەركردنی بەشی خۆی لە خاكی سوریا، ئەنقەرە دەیەوێت سنورەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ سوریا(ڕۆژئاوای كوردستان) بەدەست ئەو هێزانەی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوەبن كە سەربەخۆین، وەك دەستپێكی ئەوكارە چاوی بڕیوەتە عەفرین.

 

گرنگیی‌و پێگەی عەفرین

 

عەفرین شارێكی ڕۆژئاوای كوردستانەو لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای حەلەب-ی سوریایەو هاوسنورە لەگەڵ توركیا بە درێژایی 100 كیلۆمەتر.

 

باكوری عەفرین توركیایە، حەلەب دەكەوێتە باشورییەوە كە بەدەست حكومەتی سوریاوەیە، لە ڕۆژهەڵاتییەوە ناوچەكانی عەزازو باب هەن كە لەژێر كۆنتڕۆڵی هێزەكانی قەڵغانی فوراتدان‌و سەر بە توركیان، لە ڕۆژئاوای عەفرین شاری ئیدلب هەیە كە بەرەی نوسرە بەهێزترین گروپی ئەو شارەیەو چەندین گروپی دیكەش هەن كە تێیاندایە سەربە توركیان.

 

تائێستا پلانی توركیا بۆ هێرشكردنەسەر عەفرین بەوجۆرەیە كە لە ڕۆژهەڵات‌و ڕۆژئاواوە بە هێرشی زەمینیی لە ڕێی ئەو گروپە چەكدارانەی سەربە توركیان دەستپێبكات‌و هێزی ئاسمانیی‌و تۆپخانەكانی توركیا پشتیوانییان بكەن.

 

توركیا دەیەوێت بە كۆنتڕۆڵكردنی عەفرین ئەو گروپە چەكدارانەی تێدا جێگیر بكات كە سەربەخۆین‌و بیانكاتە ناوچەیەك كە لە ژێر هەژموونی ئەنقەرەدابن، بەڵام هەتا عەفرین لەژێر دەستی هێزی كوردیدا بێت ئەو خەونەی توركیا نایەتەدی‌و ناوچەكان لە یەكتر دابڕاو دەبن.

 

عەفرین نزیكترین ناوچەی كوردستانە لە دەریای سپییەوە، توركیا ترسی ئەوەی هەیە كورد ڕاڕەوێك دروست بكات كە ڕۆژئاوای كوردستان بگەیەنێتە دەریای سپی، بەڵام بۆئەوەی كورد بگاتە دەریای سپی دەبێت ئیدلب لە دەستی بەرەی نوسرە ڕزگار بكات، ئەوەش یەكدەگرێتەوە لەگەڵ پلانی ڕوسیا كە هەفتەی ڕابردوو ڕایگەیاند، ئامانجی سەرەكییان لە سوریا لە 2018دا لەناوبردنی بەرەی نوسرە دەبێت كە ئێستا بە(دەستەی ڕزگاریی شام) ناسراوە.

 

بەپێی ڕێككەوتنی توركیا لەگەڵ ڕوسیاو ئێران لە ئاستانە، دەبێت شاری ئیدلب هاوشێوەی شارەكانی دیكەی سوریا وەكو حەلەب، حومس‌و حەماو دەوروبەری دیمەشق ڕادەستی حكومەتی سوریا بكرێت بەسەرپەرشتی ڕوسیا، بەڵام توركیا مەرجی ئەوەیە كە یەپەگەش عەفرین ڕادەست بكات.

 

عەفرین بە (بووكی كوردستان) ناودەبرێت، ناوچەیەكی شاخاویی‌و گەشتیارییە، داهاتی سەرەكی لە سەر زەیتون‌و میوەو سەوزە‌و گەنمە، لە 360 گوند پێكدێت‌و لە سەرەتای شۆڕشی سوریا لەلایەن شەڕڤانانی كوردەوە كۆنتڕۆڵكراوەو لەو كاتەوە سەرباری هەموو گەمارۆو هێرشی گروپە چەكدارەكان، كورد توانیویەتی بیپارێزێت‌و پێشكەوتن لە كەرتی جۆراوجۆر لە ناوچەكە بەدیهاتووە.

 

 

عەفرین، بووكی كوردستان. وێنە؛ ڕۆیتەرز.

 

كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان بە دڵی ئەمەریكایە

 

پشتیوانیی ئەمەریكا لە چەند ساڵی شەڕی سوریا بۆ هێزە كوردییەكان شاراوە نەبووە، سەرباری ناڕەزایی بەردەوامی توركیا، بەڵام واشنتۆن سیاسەتی خۆی نەگۆڕی لەگەڵ شەڕڤانان.

 

بەهێزی‌و یەكگرتوویی شەڕڤانانی یەپەگەو خۆگونجاندنیان لەگەڵ پێكهاتەكانی دیكەی ڕۆژئاوای كوردستان‌و بەشداریی پێكردنیان لە خۆبەڕێوەبەریی ناوچەكان، لە خاڵە جەوهەرییەكانی هێزی كوردن كە ئەمەریكای بەلای خۆیدا ڕاكێشاوە.

 

شرۆڤەكارانی سیاسی پێیانوایە، ئەمەریكا بۆ ماوەیەكی دورودرێژ لە سوریا دەمێنێتەوەو كورد كە خۆی لە (پارتی یەكێتی دیموكرات-پەیەدە باڵی سیاسییە، یەپەگە باڵی سەربازیی) دەبینێت وەك تاكە هاوپەیمان‌و دۆستی خۆی دادەنێت.

 

داود چیچەك، شرۆڤەكاری سیاسی كە بەوردیی چاودێریی دۆخی سوریاو ڕۆژئاوای كوردستان دەكات، بۆ پەرەگراف وتی"چەندین بنكەو فڕۆكەخانەی سەربازییان دروستكردووەو یەپەگەیان پڕچەك كردووە، ئامانجی ئەمەریكا مانەوەیە لە سوریا بۆماوەیەكی دورودرێژ، دەوڵەمەندترین ناوچە لە نەوت‌و ئاو لە ژێر دەستیاندایە لە سوریا، لەو باوەڕەدا نیم كە ئەو هەڵەیەی ئەمەریكا لە عێراق كردی‌و كشایەوە لە سوریا دوبارەی بكاتەوە، ئەوەش لەژێر ناوی نەگەڕانەوەی تیرۆر بۆ ناوچە ڕزگاركراوەكانی سوریا."

 

وەك ئەو چاودێرەی دۆخی سوریا باسیدەكات، ئێستا ئەو وڵاتە لەنێوان ڕوسیاو ئەمەریكا(كورد)‌و بەشێكی بچوكی توركیا دابەشكراوە، وتی"ڕوسیاو ئێران لارییان نییە عەفرین بكەوێتە ژێر ڕكێفی حكومەتی سوریاو مافی ئیدارەی خۆجێیی بدەن بە كورد بەبێ ئەوەی سوپایەكی تایبەت بە كورد هەبێت، ئەمەش لە پلانی یەپەگە دا نییە."

 

بە بڕوای داود چیچەك، پێدەچێت بە ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیاو حكومەتی سوریا ناوچەكانی عەفرین‌و شەهبا-دوو كانتۆنی كوردن- بەهاوبەشی بەڕێوەببرێن لەنێوان كوردو حكومەتی سوریا، وتی"ئەمەش دوورنیە لە سیستمی فیدراڵی لە باكوری سوریاو ڕۆژئاوای كوردستان، ئەم هەنگاوانە دوای دۆزینەوەی چارەسەری سیاسی لە سوریاو بەپێی دەستورێكی نوێ‌و دوای هەڵبژاردنی حكومەتێكی نوێی سوریا جێبەجێ دەكرێن."

 

ئەمەریكا پشتدەكاتە كورد؟ لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا داود چیچەك ئەوەدەخاتەڕوو، تائەوكاتەی كوردانی ڕۆژئاوا لە قسەو سیاسەتی ئەمەریكا دەرنەچن، ئەو وڵاتە پشتیان تێناكات، وتی"چونكە ئەمەریكا توانای شەڕڤانانی كوردی بینیوە لە شەڕی دژی داعش‌و بووەتە جێگای متمانەی ئەمەریكییەكان‌و ئەو سیستمەی كە ناوچەكانی پێبەڕێوەدەبەن زۆر بە دڵی ئەمەریكییەكانە بە تایبەت بەشداریپێكردنی هەموو نەتەوەو پێكهاتەكانی تر لە باكوری سوریاو ڕۆژئاوای كوردستان، دەبێت كوردیش ئەو متمانەو هاوكارییانەی ئەمەریكا لە دەستنەدات."

 

داود چیچەك پێیوایە توركیا تێگەیشتووە كە پەلاماردان‌و داگیركردنی عەفرین سەختە، پێشبینی ئەوەدەكات ئەگەر توركیا هەنگاوێكی لەوشێوەیە بنێت بە درێژایی سنورەكان شەڕ لە نێوان شەڕڤانان لەگەڵ توركیاو هێزەكانی سەربەو وڵاتە ڕووبدات‌و تەنانەت لە باكوری كوردستانیش شەڕی نێوان پەكەكەو توركیا قورسترببێت.

 

عەفرین‌و مەنبەج كە ئەردۆغان چاوی تێبڕیون‌و دەیەوێت كۆنتڕۆڵیان بكات، تاكە دوو ناوچەی ژێردەستی كوردن كە دابڕاون لە ناوچەكانی دیكەی ڕۆژئاوای كوردستان‌و لە یەكتریش دابڕاون، جەرابلوس كە بەدەست هێزەكانی سەربە توركیاوەیە مەنبەج‌و كۆبانی لە یەكتر دادەبڕێت‌و عەزازو باب كە بەدەست هەمان هێزەوەن عەفرین لە مەنبەج دادەبڕن.

 

تەنها ڕێڕەوێك كە كوردانی ڕۆژئاوا بتوانن لێیەوە بچنە عەفرین بۆهەر مەبەستێك ڕێگای حەلەبە كە بەدەست حكومەتی سوریاوەیەو ڕێككەوتن لە نێوان كوردو سوریا هەیە بۆ هاتووچۆكردن‌و ئاستەنگی دروست نەكردن، ئەوەش لە ژێر چاودێریی ڕوسیا، ڕێگای مەنبەج-حەلەب‌و حەلەب-عەفرین لە ژێركۆنتڕۆڵی حكومەتی سوریاو شەڕڤانانی كورددایە.

 

 

عەفرین‌و مەنبەج هێڵی سوریان بەژێردا هاتووە لە نەخشەكەدا. وێنە؛ گۆگڵ.

 

"ئەگەر هەر هێرشێكی توركیا بۆسەر عەفرین ڕوبدات ئەوكات مافی ڕەوای شەڕڤانانە لە میحوەری مەنبەج‌و كۆبانی هێرشبكەنەسەر ناوچەی جەرابلوس‌و باب كە لەژێر كونتڕۆڵی توركیادایە، ئەوكات ڕێگا خۆشتر دەبێت بۆ گەیاندنی مەنبەج‌و كۆبانی بە عەفرین‌و ئەو ماوەیەی لە نێوان مەنبەج‌و عەفریندا هەیە زۆر كەمەو تەنها باب ڕێگرە كە بەدەست هێزەكانی سەربە توركیاوەیە"داود چیچەك وای وت.

 

هەڵوێستی ئەمەریكا‌و ڕوسیا

 

ئەمەریكاو ڕوسیا كە دوو زلهێزترین وڵاتی دونیان لە سوریا، بێدەنگ‌و تەماشاكەرنین لە هەڕەشەكانی ئەردۆغان بۆ داگیركردنی عەفرین.

 

ئەمەریكا هەرچەندە لە عەفرین‌و ناوچەكانی دەوروبەری بنكەی سەربازیی نییە‌و لە مەنبەج بوونیان هەیە، بەڵام هاوكاریی تەواوی شەڕڤانان دەكات، ڕوسیاش كە لە نزیك عەفرین بنكەیەكی سەربازیی هەیە تائێستا پشتیوانی ئەردۆغانی نەكردووە دژی كورد، بە پێچەوانەوە ناڕاستەوخۆ پشتی كورد دەگرێت.

 

ڕوسیا كە پاڵپشتیی تەواوی حكومەتی سوریا دەكات، هەڵوێستی بەجۆرێكە سوورە لەسەر ئەوەی هەر وڵاتێك بیەوێت بچێتە خاكی سوریاوە دەبێت بە ڕەزامەندی حكومەتی دیمەشق بێت، حكومەتی سوریاش بەتوندی دژی ئەردۆغان وەستاوەتەوە لە پرسی هێرشكردنەسەر عەفرین.

 

هەرچەندە ڕۆژئاوای كوردستان بە تەواوی لە ژێر كۆنتڕۆڵی كورددایەو ئیدارەدانیان لە چوارچێوەی سێ كانتۆندا ڕێكخراوەو یەكێكیان عەفرینە، بەڵام هێشتا لە چوارچێوەی دەوڵەتی سوریادان، حكومەتی دیمەشق خۆی بەخاوەنی تەواوی سوریا دەزانێت بە ڕۆژئاوای كوردستانیشەوە، هەربۆیە هۆشداریی دایە ئەنقەرە لەهەر لەشكر كێشییەك.

 

فەیسەڵ میقداد، جێگری وەزیری دەرەوەی سوریا، لەگەڵ ڕەخنەگرتن لە ئەمەریكاو داوای كشانەوەی ئەو وڵاتە لە خاكی سوریا، هاوكات هۆشداریی دایە توركیاو وتی"سەرۆكایەتی توركیا لە هەر جۆرە دەستدرێژییەك ئاگاداردەكەینەوە بۆسەر خاكی سوریا، دەستتێوەردانی سەربازی توركیا دۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات‌و جموجۆڵە سەربازییەكانی توركیا نیگەرانی كردووین."

 

جێگری وەزیری دەرەوەی سوریا، هەڵوێستی وڵاتەكەی خستەڕوو سەبارەت بە هەڕەشەكانی سەر عەفرین، وتی، جوڵەی سەربازی توركیا بۆسەر عەفرین مایەی قبوڵكردن نییە‌و "هێزی بەرگریی ئاسمانیی سوریا ڕوبەڕوی هەر فڕۆكەیەكی توركیا دەبێتەوە، كە ئاسمانی سوریا ببەزێنێت."

 

هەروەها ئەمەریكا داوای لە توركیا كرد هیچ هەنگاوێك نەنێت بەرەو عەفرین‌و تەنها چاوی لەسەر شەڕی دژی داعش بێت.

 

هێزەر ناوێرت، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا، ڕایگەیاند"نازانین توركیا ئۆپەراسیۆن بۆ سەر عەفرین ئەنجام دەدات یان نا، بانگهێشتی توركیا دەكەین كە هیچ هەنگاوێك نەنێت بەرەو عەفرین. پێویستە هەموو لایەنەكان چاویان لە سەر بابەتی لەناوبردنی داعش بێت."

 

لە ئێستادا هیچ پاساوێك بەدەست توركیاوە نییە بۆ بەزاندنی خاكی سوریا، بەوپێیەی پێشتر كە وڵاتانی وەك؛ ئەمەریكا، ڕوسیاو ئێران چوونەتە سوریا بە پاساوی شەڕی داعش بووەو ئێستا داعش نەماوە.

 

حكومەتی ئەنقەرە داواكارییەكەی ئەمەریكای ڕەتكردەوە، لەوبارەیەوە نورەدین جانیكلی وەزیری بەرگری توركیا، وتی"هەڕەشەی داعش تەواو بووەو بەشێوەی فەرمی ڕاگەیەندرا. ئیدی هەڕەشەی داعش لە سوریاو عێراق نەماوە. لە كاتێكدا ئەو ڕاستییە لە گۆڕێیە لە ڕاستیدا لێدوانی لە جۆری 'تەركیز بخەنە سەر داعش' زۆر بێواتایە."

 

وەزیری بەرگری توركیا، تەئكیدی كردەوە ئۆپەراسیۆنی عەفرین ئەنجامدەدەن، وتیشی"بەڵام كات‌و سەعاتی لەچوارچێوەی پێویستیی ئۆپەراسیۆنەكەدایەو بەشێكە لە پلانەكە كە پەیوەستە بەوەی ئۆپەراسیۆنەكە بە كاریگەرترین شێوەو بە سەركەوتووترین شێوە بەڕێوەبچێت. لەبەرئەوە ئێستا لەو چوارچێوەیەدا كاری پێویست دەكرێت."

 

شەڕڤانان ئامادەكاریی تەواویان كردووە

 

هێزی سەربازیی‌و مەدەنیی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان ئامادەن بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی هەر هێرشێكی توركیا، لە عەفرین‌و شارەكانی دیكەش بە هەزاران كەس خۆپیشاندانیان دژی توركیا ئەنجامداو پەیامی بەرگریی‌و خۆپاراستنیان گەیاند.

 

 خۆپیشاندان لە عەفرین دژی هەڕەشەكانی توركیا 18-1-2018.

 

سەرۆكی دەستەی پاراستنی عەفرین، ئەوەدەخاتەڕوو ئامادەكارییان كردووە بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی توركیاو لەو چوارچێوەیەدا خەندەقیان لێداوەو سەنگەرەكانیان تۆكمە كردووەو هێزی پڕۆفیشناڵیان ئامادەیە، "ئێمە ئێستا حسابمان بۆ هەموو خۆپارێزییەك كردووە."

 

بەهجەت عەبدۆ، سەرۆكی دەستەی پاراستنی عەفرین بە ئاژانسی سپۆتنیكی ڕوسی وتووە، لە ڕووی پاراستنەوە زۆر دەرفەتیان هەیەو هێزە نێودەوڵەتییەكان پشتیوانییان دەكەن.

 

دەربارەی پێدانی موشەكی دژە فڕۆكە لە لایەن ئەمەریكاوە بە یەپەگە، بەهجەت عەبدۆ دەڵێت"كەس دۆخی سەربازیی خۆی ئاشكرا ناكات‌و ناڵێت چیم هەیەو چیم نییە، هەموو كەس دەڵێن ئەو مووشەكانە دراون، بەڵام ئێمە دەتوانین بڵێین دەرفەتی ئێمە زۆرن. ئێمە ناڵێین كێ چی داوە بە ئێمە. من دەتوانم تەنها ئەوە بڵێم دەرفەتی ئێمە زۆرن بۆ پاراستنی خاكی خۆمان. ئێمە وەڵامی تووندی سوپای توركیاو ئەوانە دەدەینەوە كە پشتگیرییان دەكەن. ئێمە عەفرین بۆ توركیا دەكەینە گۆڕستان."