پەرەگراف- ڕێنوار نەجم‌و سوركێو محەمەد
دوای "خیانەت" كردنی ڕوسیا لە كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان‌و هەڵكردنی گڵۆپی سەوز بۆ فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا تا بۆردومانی عەفرین بكەن، ئێستا چاوەكان لەسەر هەڵوێستی ئەمەریكان، ئایا ئیدارەی ترەمپ كورد هەڵدەبژێرێت كە چەند ساڵێكە لایەنێكی هەرە نزیك‌و پشتیوانییەتی لە شەڕی تیرۆر یاخود توركیای هاوپەیمانی لە ناتۆ؟.
هەرچەندە كورد خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ نییەو لە ڕووی سیاسی، ئابوری، دیبلۆماسی‌و سەربازیی هێندەی توركیا بەهێز نییە، بەڵام پشتكردنە كوردانی ڕۆژئاوا لەلایەن ئەمەریكاوە كارێكی هەروا ئاسان نییەو كەم نین ئەو دەنگانەی بە سووربوونەوە دەڵێن، ئێستا كاتی هەڵبژاردنی كوردو كێشانی هێڵێكی سوورە لەبەردەم سەركێشییەكانی توركیا كە پێدەچێت كۆتاییەكی تاڵی بۆ ئەردۆغان هەبێت.
ئیدارەی واشنتۆن لە ماوەی 4 ڕۆژی هێرشی ئەردۆغان بۆسەر عەفرین، هەڵوێستێكی ڕوون‌و یەكلایی كەرەوەی پیشان نەداوە، هەرچەندە پشتیوانیی كورد نەبووە دژی توریكا، بە پێچەوانەوە پشتیوانی توركیاش نەبووە، بەڵام ئەمڕۆ گۆڕانێك لە بەرژەوەندیی كورد لە هەڵوێستی ئەمەریكادا ڕوویدا.
ئەوەش كاتێك جیم ماتس وەزیری بەرگری ئەمەریكا ئەمڕۆ ڕەخنەی لە هێرشەكانی توركیا بۆسەر عەفرین گرت، لە كاتێكدا یەكشەممەی ڕابردوو ماتس تەنها ئەوەندەی وت كە توركیا، ئەمەریكای لەو هێرشە ئاگادار كردۆتەوە، بەبێ ئەوەی ڕەخنەی لێبگرێت، ڕادیۆی دەنگی ئەمەریكا دەڵێت، ڕەخنەگرتنەكەی ئەمڕۆی گۆڕانكارییە لە هەڵوێستی وەزیری بەرگریی ئەمەریكا.
"توندوتیژییەكان لە عەفرین كاردەكاتەسەر سەقامگیری ئەو ناوچەیەی كە تا ئەندازەیەك ئارام بوو لە سوریا. سەرنجی هەوڵەكانی جیهان بۆ مسۆگەركردنی شكستپێدانی داعش بەلاڕێدا دەبات‌و دەشێت لەلایەن داعش‌و ئەلقاعیدەوە بقۆزرێتەوە" وەزیری بەرگری ئەمەریكا ئەمڕۆ وای وت، وتیشی"لەناوچەی عەفرین، ئێمە گەیشتبووینە ئاستێك كە هاوكارییە مرۆییەكان دەگەیشتن‌و پەنابەران دەگەڕانەوە. ئەم هەنگاوەی توركیا ئەو هەوڵانەی تێكدا."
تانكێكی سەربازیی توركیا لەسەر سنوری سوریا بەرەو هێرشی سەر عەفرین دەڕوات.
لە عەفرین‌و دەوروبەری هێزی سەربازیی ئەمەریكا بوونی نییە، بنكەیەكی سەربازیی ڕوسیا هەبوو، بەڵام لەگەڵ هێرشەكانی توركیادا ڕوسیا سەربازەكانی لەو ناوچەیە كشاندەوەو ئەوەش وەك هەڵكردنی گڵۆپی سەوز بۆ ئەنقەرە خوێندنەوەی بۆكراو كورد ڕووسیای بە "خیانەت" كردن تۆمەتبار كرد.
یەپەگە كە هێزی سەربازیی كوردە لە ڕۆژئاوا، بەهێزترین هێزی شەڕكەر بووە دژی داعش‌و توانیویەتی تەواوی خاكی ڕۆژئاوای كوردستان‌و هەندێك ناوچەی دیكەش لە تیرۆریستان پاكبكاتەوە، ئەوەش بە هاوكاریی ئەمەریكاو هاوپەیمانان‌و واشنتۆن بەردەوامە لە پڕچەككردن‌و ڕێكخستنی هێزەكانی یەپەگە.
هێرشی ئەم چوار ڕۆژەی ئەردۆغان بۆسەر عەفرین كە زیانێكی زۆری بە خەڵكی مەدەنی‌و ناوچە ئاوەدانەكان گەیاندووە، پرسێكی گەرمی میدیای جیهانییە‌و بەرپرسان‌و شرۆڤەكارانی سیاسی بە گرنگییەوە چاودێریی دەكەن.
عەلی سۆفان، بریكارێكی پێشووی دەزگای لێكۆڵینەوەی فیدراڵیی ئەمەریكا(ئێف بی ئای) بۆ كاروباری دژەتیرۆر، بە ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمزی وتووە"ئەمەریكا هەوڵی داوە لە سوریا لەسەر هێڵێكی زۆر باش بێت. بەڵام لەگەڵ كەمبوونەوەی بەرەی شەڕ لەسوریا، مانەوە لەسەر ئەو هێڵە نزیكە لە مەحاڵەوە."
سۆفان ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كە واشنتۆن دەبێت یان بەشێوەیەكی دراماتیكی دەستبەرداری پاڵپشتیی كوردەكان ببێت، "كە وەك خیانەتێكی دیكەی ئەمەریكا دەبینرێت بۆ ئەو گروپە كەمانەی بە بەردەوامی پاڵپشتی و یارمەتی ئەمەریكایان داوە لە سوریا و عێراق، یاخود بەشێوەی ناڕاستەوخۆ تەنانەت ڕاستەوخۆش بكەوێتەوە ململانێ لەگەڵ توركیا كە ئەندامی ناتۆیە."
نیویۆرك تایمز باسلەوەدەكات، ئیدارەی ترەمپ هەوڵیداوە خۆی لە هەردوو سیناریۆكە لابدات بە بڵاوكردنەوەی چەند ڕاگەیەندراوێك كە بەوریاییەوە وشەكانی هەڵبژێردرابوون لەلایەن وەزیری دەرەوە ڕێكس تیلێرسۆن‌و وەزیری بەرگریی جیم ماتیس، هەروەها سكرتێری ڕۆژنامەوانیی كۆشكی سپی سارا ساندێرس.
هەندێك لە توێژەران پێیانوایە ئەمەریكا دەبێت كەیسێكی باشتر دروستبكات بۆ حكومەتی توركیا لەبارەی ئەوەی كە هاوپەیمانیی ئەمەریكا بۆ كوردەكانی سوریا تەنها بۆ شەڕی دژی داعش دەبێت.
"ئێمە بە توركەكانمان وت كە هاوپەیمانی لەگەڵ كوردەكان كاتیی و تاكتیكییە بۆ لێدان لەداعش" جەمیس جێفری باڵیۆزی پێشووی ئەمەریكا لە توركیاو عێراق وادەڵێت، هەروەها دەڵێت"ئێمە ئێمە ئەوانمان بۆ دامركانەوەی ئێران پێویستە."
جەمیس جێفری ئاماژە بەوەشدەكات كە ئیدارەی ترەمپ پەیامی تێكەڵی بۆ توركەكان ناردووە، كە ئەردۆغانی كردووە بە دوژمن‌و وای لێكردووە ئەستەم بێت چاوپۆشی بكات لە پەیوەندیی كوردەكانی سوریاو پەكەكە.
"هەموو ئامانج لەمە بۆ درزخستنە نێو پەیوەندیی ڕوسیایە بەسوریاوە بە وتنی ئەوەی كە ئێمە بەردەوام دەبین لەمانەوە بۆ فشار دروستكردن تا گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسیی لە سوریا" جێفری وادەڵێت، دەشڵێت"ڕەنگە ئێمە نەمانتوانیبێت ئەم پەیامە بەتوركەكان بگەیەنین."
پشتیوانیی ئەمەریكا لە چەند ساڵی شەڕی سوریا بۆ هێزە كوردییەكان شاراوە نەبووە، سەرباری ناڕەزایی بەردەوامی توركیا، بەڵام واشنتۆن سیاسەتی خۆی نەگۆڕی لەگەڵ شەڕڤانان‌و تائێستا كورد نزیكترین هێزی شەڕكەری دژی تیرۆرە لە ئەمەریكاوە لەسەر خاكی سوریا.
شەڕڤانانی یەپەگە لە ڕۆژئاوای كوردستان، 2016. وێنە؛ هاراڵد دۆرنبۆس.
"سەركێشییەكەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان دەكرێت بەخێرایی بگۆڕێت بۆ شتێكی تاڵ" ئەمە ناونیشانی بابەتێكی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانییە كە یەكێكە لە ڕۆژنامە ناودارەكانی دونیا، ئەو ڕۆژنامەیە نوسیویەتی، بەتەحەداكردنی ڕوسیا، ئەمەریكا، ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد؛ سەرۆكە عینادەكەی توركیا گرەو لەسەر سەركەوتنێكی یەكلاكەرەوە دەكات لە بەرامبەر كوردەكانی سوریا، بەڵام دەكرێت ئەم سەركێشییەی بەزوویی بگۆڕدرێت بۆ شتێكی تاڵ.
وەك گاردیان دەڵێت، كێشەی گەورەی ئەردۆغان، سەرەڕای بەرخۆدانی كوردەكان، ئەوەیە كە هیچ كام لە زلهێزە جیهانییەكان پاڵپشتیی ناكەن. ئەو ناچاركرا هەفتەی ڕابردوو بەرپرسەكانی بنێرێت بۆ مۆسكۆ بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی ڕوسیا، لەگەڵ ئەوەشدا، وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لە ڕۆژی یەكشەممەدا "نیگەرانیی جددی" خۆی دەربڕی.
بەگوێرەی یاساكانی پاراستن‌و ڕێككەوتنەكان دەربارەی دۆخی سوریا، ڕۆژهەڵاتی ئاوی فورات ناوچەی ئەمەریكایەو ڕۆژئاواش هی ڕوسیایە‌و كانتۆنی عەفرین دەكەوێتە ڕۆژئاواو دەبوو ڕوسیا بیپارێزێت لە هەر هێرشێكی ئاسمانیی، بەڵام ئەوەی نەكردو ڕێگەیدا توركیا بۆردومانی چڕی بكات.
ڕوسیا هێزەكانی لەعەفرین كشاندەوە، بەڵام هێشتا كۆنتڕۆڵی ئاسمانی ئەو شارەی كردووەو لەهەر كاتێكدا بێت دەتوانێت دەستێوەردان بكات. ئەسەد لە ئەردۆغان توڕەیە، بەهەمان شێوە پێدەچێت ئێرانی دۆستیشی توڕە بێت. دیمەشق هەڕەشەی وەڵامدانەوەی سەربازیی كردووە، بەتایبەت ئەگەر ئەردۆغان پێشڕەویی بكات بەرەو شاری مەنبەج كە هەر لەژێر كۆنتڕۆڵی هێزە كوردییەكاندایە.
ئەردۆغان بە ئاشكرا ئەوەی خستوەتەڕوو، وڵاتەكەی تەنها چاوی لە عەفرین نییەو بەڵكو دواتر هێرشدەكاتەسەر مەنبەج‌و ناوچەكانی دیكەش.
عەفرین‌و مەنبەج تاكە دوو ناوچەی ژێردەستی كوردن كە دابڕاون لە ناوچەكانی دیكەی ڕۆژئاوای كوردستان‌و لە یەكتریش دابڕاون، جەرابلوس كە بەدەست هێزەكانی سەربە توركیاوەیە مەنبەج‌و كۆبانی لە یەكتر دادەبڕێت‌و عەزازو باب كە بەدەست هەمان هێزەوەن عەفرین لە مەنبەج دادەبڕن.
ڕزگاركردنی ئەو ناوچانەی عەفرین‌و مەنبەج-یان دابڕیوە لە خاكی ڕۆژئاوای كوردستان بۆ كورد ستراتیژییەو بەمافی خۆی دەزانێت لەو ناوچانەوە بەرەی شەڕ بكاتەوە بە مەبەستی كۆنتڕۆڵكردنیان.
شەڕڤانانی یەپەگە لە سەنگەردا، 2016. وێنە؛ هاراڵد دۆرنبۆس.
"هەر ئێستا، كاتی ئەوەیە هێڵێكی سور بۆ ئەردۆغان بكێشرێت"
ڕاڵف پیتەرز، شیكەرەوەی ستراتیژیی لە كەناڵی فۆكس نیوزی ئەمەریكی، لە وتارێكدا ڕەخنەی تووندی لە هێرشەكانی ئەردۆغان گرتووە بۆسەر عەفرین‌و پێداگرە لەوەی ئەمەریكا كورد هەڵبژێرێت.
"ئێستا ئێمە بەرەو ئەوە دەچین كە ڕێگە بدەین بە لەناوبردنێكی دیكەی كوردەكان، بۆ خۆشحاڵكردنی توركیا. پێویستە ئێمە لایەنگری لاوازەكان بكەین، نەك ئەوانی دیكە" پیتەرز وادەڵێت.
ئەو شیكەرەوە ستراتیژییە، باسلەوەشدەكات كاتێك تانكەكانی توركیا بەرەو عەفرین دەڕۆن بۆ كوشتنی كوردەكان، كاتی ئەوەیە كە ئەمەریكییەكان بڵێن چیتر توركیا هاوپەیمان نییە.
"ئێستا كاتی ئەوەیە ئەردۆغان بە فریودەر بانگبكرێت. نابێت ئێمە قوربانی بدەین بە داهاتووی 30 بۆ 40 ملیۆن كوردی پاڵپشتیكەری ئەمەریكا لەپێناوی چەند ڕاڕەوێكی دەرچووندا"(مەبەستی بنكەی ئەنچەرلیكە لە توركیا كە ئەمەریكا بەكاری دەهێنێت).
پیتەرز لە بەشێكی دیكەی وتارەكەیدا كە بۆ نیویۆرك پۆستی نوسیوە، دەشڵێت"ئێستا كاتی ئەوەیە دانبەوەدا بنرێت كوردەكان شایانی دەوڵەتێكی تایبەت بەخۆیانن. هەروەها، هەر ئێستا، كاتی ئەوەیە هێڵێكی سوور بۆ ئەردۆغان بكێشرێت، كە ناكرێت ڕوخسەتی بدرێت بۆ كوشتنی كوردەكان كە لەپاڵ ئێمەداو بۆ ئێمە شەڕیان كردووە."
گرنگیی‌و پێگەی عەفرین
عەفرین شارێكی ڕۆژئاوای كوردستانەو لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای حەلەب-ی سوریایەو هاوسنورە لەگەڵ توركیا بە درێژایی 100 كیلۆمەتر.
عەفرین نزیكترین ناوچەی كوردستانە لە دەریای سپییەوە، توركیا ترسی ئەوەی هەیە كورد ڕاڕەوێك دروست بكات كە ڕۆژئاوای كوردستان بگەیەنێتە دەریای سپی، بەڵام بۆئەوەی كورد بگاتە دەریای سپی دەبێت ئیدلب لە دەستی بەرەی نوسرە ڕزگار بكات، ئەوەش یەكدەگرێتەوە لەگەڵ پلانی ڕوسیا كە هەفتەی ڕابردوو ڕایگەیاند، ئامانجی سەرەكییان لە سوریا لە 2018دا لەناوبردنی بەرەی نوسرە دەبێت كە ئێستا بە(دەستەی ڕزگاریی شام) ناسراوە.
بەپێی ڕێككەوتنی توركیا لەگەڵ ڕوسیاو ئێران لە ئاستانە، دەبێت شاری ئیدلب هاوشێوەی شارەكانی دیكەی سوریا وەكو حەلەب، حومس‌و حەماو دەوروبەری دیمەشق ڕادەستی حكومەتی سوریا بكرێن بەسەرپەرشتی ڕوسیا، بەڵام توركیا مەرجی ئەوەیە كە یەپەگەش عەفرین ڕادەست بكات.
عەفرین بە (بووكی كوردستان) ناودەبرێت، ناوچەیەكی شاخاویی‌و گەشتیارییە، داهاتی سەرەكی لە سەر زەیتون‌و میوەو سەوزە‌و گەنمە، لە 360 گوند پێكدێت‌و لە سەرەتای شۆڕشی سوریا لەلایەن شەڕڤانانی كوردەوە كۆنتڕۆڵكراوەو لەو كاتەوە سەرباری هەموو گەمارۆو هێرشی گروپە چەكدارەكان، كورد توانیویەتی بیپارێزێت‌و پێشكەوتن لە كەرتی جۆراوجۆر لە ناوچەكە بەدیهاتووە.
باكوری عەفرین توركیایە، شاری حەلەب دەكەوێتە باشورییەوە كە بەدەست حكومەتی سوریاوەیە، لە ڕۆژهەڵاتییەوە ناوچەكانی عەزازو باب هەن كە لەژێر كۆنتڕۆڵی هێزەكانی سەر بە توركیان، لە ڕۆژئاوای عەفرین شاری ئیدلب هەیە كە بەرەی نوسرە بەهێزترین گروپی ئەو شارەیەو چەندین گروپی دیكەش هەن كە تێیاندایە سەربە توركیان.
ئێستا تەنها ڕێڕەوێك كە كوردانی ڕۆژئاوا بتوانن لێیەوە بچنە عەفرین بۆهەر مەبەستێك ڕێگای حەلەبە كە بەدەست حكومەتی سوریاوەیەو ڕێككەوتن لە نێوان كوردو سوریا هەیە بۆ هاتووچۆكردن‌و ئاستەنگی دروست نەكردن، ڕێگای مەنبەج-حەلەب‌و حەلەب-عەفرین لە ژێركۆنتڕۆڵی حكومەتی سوریاو شەڕڤانانی كورددایە.
هەتا عەفرین لەژێر دەستی هێزی كوردیدا بێت ئەو خەونەی ئەردۆغان نایەتەدی بۆ یەكخستنی ئەو ناوچانەی لە ژێر كۆنتڕۆڵی گروپە چەكدارەكانی سەربە توركیادان‌و ناوچەكان لە یەكتر دابڕاو دەبن.