وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە بۆ پەرەگراف: ڕوسیا وتی یان عەفرین بۆ ئەسەد یان توركیا دێت

پەرەگراف- سوركێو محەمەد

بەرلەوەی توركیا هێرش بكاتەسەر عەفرین، ڕوسیا كە پاراستنی ئەو ناوچەیەی لە ئەستۆیە فشاری خستووەتەسەر كورد عەفرین ڕادەستی سوریا بكات، بەڵام كورد ئەوەی ڕەتكردووەتەوەو ڕێگای بەرخۆدان‌و پاراستنی ناوچەكەی هەڵبژاردووە، ئەمەش بەوتەی وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە بۆ پەرەگراف.

د.عەبدولكەریم عومەر، لەم چاوپێكەوتنە تایبەتەدا تیشكدەخاتەسەر هێرشەكانی توركیا بۆسەر عەفرین‌و بەرژەوەندیی وڵاتانی زلهێزو پەیوەندییان بە كوردەوە لە ڕۆژئاوای كوردستان‌و باكوری سوریا، دەڵێت"بۆئەوەی مێژوو دووبارە نەبێتەوە ئێمە ئیرادەی خۆمان ڕادەستی كەس نەكردووە."

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە دەشڵێت، ڕێككەوتنیان لەگەڵ ئەمەریكا هەیەو ئەو وڵاتە چەندین ناوچە دەپارێزێت‌و لە مەنبەج ناكشێتەوەو توركیا ناتوانێت هێرش بكاتەسەر ئەو ناوچانەی ئەمەریكایان تێدایە.

كورد بژاردەكەی ڕوسیا ڕەتدەكاتەوە

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە پێیوایە ڕوسیا خیانەتی لە كورد نەكردووە، بەوپێیەی دەوڵەتێكی گەورەیەو خاوەن بەرژەوەندییە، بەرژەوەندیی ئەو وڵاتە ئەوەی خواستووە، "مومكینە لە پاشەڕۆژدا ئەمەریكاش پشتبكاتە ئێمە، ئەوانە دەوڵەتی گەورەن‌و بەرەژەوەندیی خۆیان هەیە، ئێمەش بەرژەوەندیی خۆمان هەیە."

"ڕوسیا هاوپەیمانی ڕژێمی ئەسەدە، ڕوسیا فشاری لە ئێمە كرد وەك ڕێڤەبەریی خۆسەر، یان دەبێت عەفرین ڕادەستی ڕژێم بكەین یان توركیا داخڵ دەبێت، ئێمە وتمان بەرخۆدان دەكەین‌و چۆن توانیمان كۆبانێ بپارێزین عەفرینیش دەپارێزین" د.عەبدولكەریم عومەر وای وت.

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە تەئكید دەكاتەوە، ئیرادەی خۆیان لە دەستی خۆیاندایە، "كاتێك پەیوەندیی ئێمەو ئەمەریكا لە ئاستێكی بەرزدابوو، ئەو شوێنانەی ڕوسیای تێدابوون لە حەڵەب‌و شەهباو گەڕەكی شێخ مەقسود لە حەلەب تێكەڵیی ئێمەش لەگەڵ ڕوسیا هەبوو."

د.عەبدولكەریم عومەر، وتیشی"ڕوسیا لە شۆڕشی قازی محەمەدو كۆماری مەهابادیش بە هەندێك ڕێككەوتن‌و بازاڕكردن پەیوەندیی بە حكومەتی شاوە كردو پشتی كردە كورد، ئێستاش ئەوپرسە دووبارە دەبێتەوە" 

دەربارەی ڕێككەوتنی دەوڵەتان بۆ هێرشكردنەسەر عەفرین، د.عەبدولكەریم باسلەوەدەكات هێرشی توركیا بۆسەر عەفرین بەپێی ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیاو ئێران‌و سوریا بووە‌و توركیا دەیەوێت ئیدلب ڕادەستی ڕژێمی ئەسەد بكات لەبەرامبەر هاتنەناو عەفرین.

"بەرژەوەندیی ئەسەد لەبەرئەوەیە ڕێڤەبەریی خۆسەر هاتووەتە ئاراوەو شۆڤێنییەتی حكومەتی بەعسی سوریا هاتنەئارای دەوڵەتێكی دیموكراتی قبوڵناكات، دەخوازێت لە ڕێی توركیاوە ئەو فیدراسیۆنەی هاتووەتەئاراوە تێكبچێت، دووەم، ڕژێمی ئەسەد بێئیرادەیەو بڕیاری سوریا لە دەستی ڕژێمی سەددا نییەو لە دەست ئێراندایە، تائێستا ئێرانە هێشتوویەتی ڕژێمی ئەسەد بمێنێت، 10 ملیۆن كورد لە ئێران هەن، سەركەوتنی ڕۆژئاوای كوردستان‌و مسۆگەركردنی مافی كورد كاریگەری خۆی لەسەر باكورو ڕۆژهەڵاتیش دەبێت، لەبەرئەوە ئەو دەوڵەتانە هەرچەندە ناكۆكیشیان هەبێت، بەڵام بۆ پرسی كورد یەكدەگرن."

كورد پەیوەندیی لەگەڵ ڕوسیا ماوە؟

لە عەفرین‌و دەوروبەری كە 10 ڕۆژە هێرشی چڕی توركیای لەسەرە، هێزی سەربازیی ئەمەریكا بوونی نییە، بنكەیەكی سەربازیی ڕوسیا هەبوو، بەڵام لەگەڵ هێرشەكانی توركیادا ڕوسیا سەربازەكانی لەو ناوچەیە كشاندەوەو ئەوەش وەك هەڵكردنی گڵۆپی سەوز بۆ ئەنقەرە خوێندنەوەی بۆكراو كورد ڕوسیای بە "خیانەت" كردن تۆمەتبار كرد.

بەگوێرەی یاساكانی پاراستن‌و ڕێككەوتنەكان دەربارەی دۆخی سوریا، ڕۆژهەڵاتی ئاوی فورات ناوچەی ئەمەریكایەو ڕۆژئاواش هی ڕوسیایە‌و كانتۆنی عەفرین دەكەوێتە ڕۆژئاواو دەبوو ڕوسیا بیپارێزێت لە هەر هێرشێكی ئاسمانیی، بەڵام ئەوەی نەكردو ڕێگەیدا توركیا بۆردومانی چڕی بكات.

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە ئەوەدەخاتەڕوو، پەیوەندییان لەگەڵ ڕوسیادا ماوە، وتی"ئێمە كاری سیاسی‌و دیبلۆماسی دەكەین، ئێمە لەسەر زەویی بەرخۆدان دەكەین‌و ناوچەكانمان دەپارێزین، لەڕووی سیاسی‌و دیبلۆماسی پەیوەندییەكانمان ناپچڕێنین."
د.عەبدولكەریم عومەر دەشڵێت"ڕوسەكان هاوپەیمانی ئەسەدن، ڕوسیا دەیەوێت خزمەتی بەرژەوەندییەكانی ئەسەد بكات دەڵێت وەرن لەگەڵ ئەسەد ڕێككەوتن بكەن با سوپای سوریا بێتە عەفرین‌و بیپارێزێت ئێمە قبوڵی ناكەین، ئێمە بە خوێنی هەزاران شەهید ڕزگارمان كردووەو ڕادەستی ڕژێمی ناكەین."

دەربارەی داواكارییەكەی كانتۆنی عەفرین بۆ سوپای سوریا كە هەڵوێستی هەبێت دژی توركیا، وەزیری دەرەوەی جەزیرە ئەوە ڕووندەكاتەوە، ئەو داوایە بەمانای چوونە ناو عەفرین نییە لەلایەن سوریاوە.

"ئێمە نامانەوێت سوریا دابەش ببێت‌و خۆمان لە چوارچێوەی جوگرافیای سوریا دەبینین، دەمانەوێت لە سوریا فیدراڵیی دروست ببێت، تائێستا ڕژێمی ئەسەد نوێنەرایەتی سوریا دەكات لە نەتەوەیەكگرتووەكان‌و وەك دەوڵەت دەتوانێت لە بەرامبەر توركیا هەڵوێستی هەبێت كە سیادەی وڵاتی بەزاندووە. دووەم پاراستنی سنوری تەواوی سوریا لە دەوڵەتان‌و داگیركەران مافی سوریایەو دەتوانێت بە ئەركی خۆی هەستێت دژی توركیا، ئێمە قبوڵ ناكەین ڕژێمی بەشار ئەسەد داخڵی ناو عەفرین ببێت."

ڕێككەوتنێكی كوردو ئەمەریكا

لە ماوەی 6 ساڵی شەڕی كورد دژی ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان لە سوریا، كورد توانیبووی هاوسەنگیی ڕابگرێت لە پەیوەندییەكانی لە نێوان ئەمەریكاو ڕوسیا وەك دوو زلهێزی خاوەن بەرژەوەندیی كە دژی یەكترن، بەڵام دواجار ئەمەریكا لەگەڵ كورد مایەوەو ڕوسیا پشتیكردە كورد.

"ڕوسیا لە ماوەی 6 ساڵدا هاوسەنگیی ڕاگرت لە نێوان پەیوەندییەكانی لەگەڵ كوردو لەگەڵ توركیا بەو ستراتیژەی، ڕوس زۆر هەنگاوی گەورەی قازانج كرد، لە ڕێی پەیوەندیی ئێمەوە فشاری دەخستەسەر توركیاو تەنازولاتی پێدەكرد، بەهۆی پەیوەندییەكانی ئێمەوە توانی حەلەب لە توركیا بسەنێت، بە پەیوەندییەكانی ئێمە توانی بچێتە ئیدلب، هەمانكات دەیوست لە ڕێی پەیوەندیی لەگەڵ توركیاوە ئێمەش تەهدید بكات."

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە ڕێككەوتنێكیان لەگەڵ ئەمەریكا ئاشكرادەكات كە ڕوسیا بەلایەوە پەسەند نەبووە، وتی"ئێستا دوای دەسكەوتە مێژووییەكان‌و ڕزگاركردنی ڕەققەو دێرەزورو تێكشكاندنی داعش، ڕێككەوتنێك لە نێوان ئێمەو ئەمەریكادا دروست بوو كە دوو ساڵی دیكە بمێنێتەوە لە باكوری سوریا بۆ ئاوەدانكردنەوەی ناوچە ڕزگاركراوەكان‌و پاككردنەوەیان لە بۆمب‌و گەڕانەوەی كۆچبەران‌و پەروەردەكردنی 30 هەزار لە هێزە سەربازییەكانی ئێمە بۆ پاراستنی سنور، بەهۆی ئەو ڕێككەوتنەی ئێمەو ئەمەریكاوە، ڕوسیا بژاردەكانی خۆی كشاندنەوەو دەستی بۆ توركیا ڕاكێشا وەك فشار بۆسەر ئێمە."

ئەو بەرپرسە باڵایەی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان ئاماژەبەوەشدەكات، ئەگەری ئەوەهەیە لە داهاتوودا ئەمەریكاش پشتبكاتە كورد، ، وتی"وەك ئەوەی لە كەركوك ڕوویدا، لەبەرئەوە ئێمە لە ڕۆژئاوا ئیرادەی خۆمان لە دەستی خۆماندایەو ئەوەمان نەكردووە بە بنەما لەگەڵ ڕوسیادابین یان ئەمەریكا، ئێمە پەیوەندیمان بە هەموو دەوڵەتانی پەیوەندیدرا بە ڕەوشی سوریاوە هەیە، هەتا چەندینجار هەوڵماندا پەیوەندیمان لەگەڵ توركیا خۆش بكەین ئەوان ڕازیی نەبوون."

دەربارەی پەیوەندییان لەگەڵ ڕژێمی بەشار ئەسەد، د.عەبدولكەریم عومەر وتی"زۆر گفتوگۆمان كردووە بۆ چارەسەری پرسی سوریا، جاری كۆتایی كە گفتوگۆمان كرد مانگی 11ی 2016 بوو لە بنكەی سەربازیی حمێمیم بە چاودێریی ڕوسیا، بەڵام ڕژێم ئامادەنییە بۆ چارەسەر، دەمەوێت شتێك بڵێم بۆئەوەی مێژوو دووبارە نەبێتەوە ئێمە ئیرادەی خۆمان ڕادەستی كەس نەكردووە، ئیرادەی خۆمان ڕادەستی ئەمەریكا یان ڕوسیا نەكردووە، هەریەك لەوانە بەرژەوەندیی خۆیان هەیەو ئێمە بەرژەوەندیی خۆمان هەیە، ئەوەی بە بنەمامان گرتووە میللەتی خۆمان‌و پەیوەندیمانە لەگەڵ پێكهاتەكانی دیكە، ئەوەی لەگەڵ وڵاتان هەمانە لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی دوولایەنەیە."

ئەمەریكا چەند ناوچەیەكی ڕۆژئاوا دەپارێزێت

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە لەگەڵئەوەی ڕەخنە لە بێدەنگیی‌و بێهەڵوێستی ئەمەریكاو ئەوروپا دەگرێت لە بەرامبەر هێرشەكانی توركیا بۆسەر عەفرین، باسلەوەشدەكات ئەمەریكا لە ئێستادا ناكشێتەوەو پشتناكاتە كورد.

"ئەمەریكاو ئەوروپاو ڕۆژئاوا بێدەنگن، دەوڵەتێك هەیە كە هاركاریی تیرۆرەو لەڕێی ئەوەوە هەزاران تیرۆریست هاتوونەتە سوریاو عێراق‌و گەڕاونەتەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپاو كاری تیرۆریستییان كردووە، ئەو دەوڵەتە هێرش دەكاتەسەر ئەو هێزەی دژی تیرۆر شەڕی كردووە، ئەمە شتێكی قەبوڵنەكراوەو بێدەنگییەك هەیە."

د.عەبدولكەریم عومەر دەشڵێت"ئەمەریكا دەڵێت عەفرین لە بندەستی ئێمە نییەو ئەو ناوچانەی پێكەوە ڕزگارمان كردوون(مەنبەج، كۆبانی، تەبقا، دێرەزوور، جەزیرە) ئێمە دەیپارێزێن، بەڵام ئەمەریكاو ئەوروپا دەیانتوانی فشاربخەنەسەر توركیا ئەو هێرشە نەكاتەسەر عەفرین، بەڵام ئەوانیش بەرژەوەندییان هەیە، توركیا دەوڵەتێكی مەزنەو لە ناتۆدایە، ئەوروپا تەهدید دەكات كە دەرگای سنورەكانی دەكاتەوەو ملیۆنان كۆچبەر دەنێرێتە سنورەكانی ئەوروپا."

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە وتیشی" دوای بەرخۆدانی مێژویی كە تائێستا توركیا بستێك نەهاتووەتە پێشەوەو بە فڕۆكە لە مەدەنییەكان دەدات، هێدی هێدی دەنگ دێت، ئەمەریكا دەكەوێتە قسە، ئەڵمانیا فشارێكی گەورە دەكات فەڕەنسا هەڵوێستی باشە، میسر باشە، بەڵام ئەوە بەس نییە."

دەربارەی فشاری توركیا بۆكشانەوەی ئەمەریكا لە مەنبەج بۆئەوەی هێرشی بكاتەسەر، د.عەبدولكەریم عومەر دەڵێت، ئەمەریكا ناكشێتەوەو"ئەمەریكاو هاوپەیمانان دەڵێن ئەو ناوچانەی پێكەوە ڕزگارمان كردووە ئێمە دەیان پارێزین لە ناویاندا مەنبەج. توركیا هەندێك تۆپبارانی دێرك‌و قامیشلۆو كۆبانی‌و مەنبەجی كرد، ئەوە ئیستفزازەو ناردنی پەیامە، ئەو ناوچانە ئەمەریكا دەیان پارێزێت‌و توركیا ناتوانێت دەستی بۆ درێژبكات."

عەفرین بكەوێت كورد لە سەدەی 21 دەكەوێت

وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە، شەڕی عەفرین بە شەڕی بەهاو بوونی گەلی كورد ناودەبات‌و تەئكید دەكاتەوە كە عەفرین ناكەوێت، پێیوایە توركیا تەنها عەفرین‌و ڕۆژئاوای بە ئامانج نەگرتووەو گەلی كوردی لە چوارپارچەی كوردستان كردووەتە ئامانج، بۆئەوەش هێرشەكانی توركیا بۆسەر شارەكانی باكوری كوردستان‌و هەڵوێستەكانی دژی ڕفراندۆم‌و هەڵكردنی ئاڵا لە كەركوك دەهێنێتەوە یاد.

"عەفرین بكەوێت دەستكەوتی تەواوی كوردستان لە سەدەی 21 دەكەوێت، بۆیە پێوستە گەل لە هەرچوار پارچەی كوردستان پشتیوانیی عەفرین بێت، عەفرین تەنها عەفرین نییە بەهای گەلی كوردەو بكەوێت مێژوو دووبارە دەبێتەوە، پێویستە هەڵوێستی لایەنەكان ڕوون بێت."

د.عەبدولكەریم عومەر، ڕەخنە لە هەڵوێستی حزب‌و دامەزراوەكانی هەرێم دەگرێت، وتیشی"ئەو هێزە كوردستانییانەی تێكەڵیی خۆیان بە توركیاوە درێژە پێبدەن شەریكی توركیان، هەتا ئێستا هەڵوێستی حكومەتی باشور نییە، بۆ؟ پارتی هەڵوێستی نییە، بۆ؟ پەرلەمان كۆبوونەوەی لەسەر عەفرین نەكردووە، بۆ؟."

ئەو بەرپرسە باڵایەی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان، ڕەخنەی تووند لە ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی سوریا(ئەنەكەسە) دەگرێت كە نزیكن لە پارتی دیموكراتی كوردستان.

"ئەنەكەسە كە هاوپەیمانی پارتین تائێستا لە هاوپەیمانی نیشتمانیدان كە لە ئەستەنبوڵەو هاوپەیمانی توركیان‌و هەندێك گروپی گرێدراو بە ئەنەكەسە كە هێرشیان دەكردەسەر سەرێكانی، ئێستا لەگەڵ چەتەكانی هاوپەیمانی نیشتمانیدان كە هێرشدەكەنەسەر عەفرین، كەتیبەی نوخبەو ئازادی سەربە ئەنەكەسەن‌و لەگەڵ توركیادا هێرشدەكەنەسەر عەفرین."

ئەنەكەسە ژمارەیەكی زۆر چەكداری لە هەرێمی كوردستانیش هەیە بەناوی ڕۆژ پێشمەرگە، وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە دەڵێت ئەو پێشمەرگانە لە هێرشی سەر عەفرین بەشدارنین، وتی"پێشمەرگەی ڕۆژ لێرەن‌و نەچوون، هەندێك گروپ‌و كەتیبەتی گرێدراو بە ئەنەكەسە لەگەڵ چەتەكانی قەڵغانی فوراتدان كە هێرشدەكەنەسەر عەفرین."