پەرەگراف- سوركێو محەمەد
ئازار، مانگی سەركەوتن‌و خۆشیی، ئێش‌و نەهامەتییەكانی گەلی كوردستانە، بەڵام هیچكام لەو خۆشیی‌و ناخۆشییانە كوردی یەك نەخستووە، ڕووداوەكانی ئەو مانگە هەرلە ڕاپەڕین‌و كیمیایی بارانی هەڵەبجەوە تا دەگاتە یادی نەورۆز، ڕووداوگەلێكن حەماسەتی نەتەوەیی كورد بەرزدەكەنەوە، هەربۆیە سەركردەكان ئەو بۆنانە دەقۆزنەوە بۆ باسكردن لە پرسە گرنگ‌و چارەنوسسازەكان كە گرنگترینیان؛ دەوڵەت‌و سەربەخۆیی كوردستانە.
مەسعود بارزانی، دیارترین سەركردەی سیاسییە لەو ڕووەوە، لە دەیان ساڵی ڕابردوودا كاتێك پرسی دەوڵەت‌و سەربەخۆیی زۆرترین مشتومڕی لەسەربووە، بارزانی لە مانگی ئازارو بەتایبەت لە پەیامەكانی نەورۆزیدا پرسی دەوڵەتی كوردیی بە جۆرێك وروژاندووە، سەرنجی ناوخۆو وڵاتانی ناوچەكەشی بۆلای خۆی ڕاكێشاوە.
ساڵی 2012 كە ناڕەزاییەكانی خەڵك لە دوای خۆپیشاندانەكانی 17ی شوباتی ساڵی پێشووتر بەردەوام بوون، پرسی سەربەخۆیی بەڕادەیەك گەرم كرابوو، خەڵكی كوردستان چاوەڕوان بوون لەپەیامی جەژنی نەورۆزی ئەو ساڵەیدا، بارزانی بڕیاری یەكلایی كەرەوە لەوبارەیەوە ڕابگەیەنێت.
لە پەیامی نەورۆزی 2012دا بارزانی وتی"لەم ڕۆژەدا زۆر كەس داوایان دەكرد، پەیوەندیان دەكرد كە لەم ڕۆژەدا مژدەیەكی خۆش و گەورە بە هەموو خەڵكی كوردستان رابگەینین، من دڵنیتان دەكەم انشاْ الله ئەو ڕۆژە هەر دێـت كە ئەم مژدەیەتان پێ رابگەیەندرێت بەڵام دەبێت لە كاتێكی گونجاو دابێت، بەڵام دڵنیابن ئەو مژدەیە هەر دێت."
هەروەها لە نەورۆزی ساڵی 2016، بارزانی هێرشی تووندی كردەسەر ئەو كەسانەی لەناوخۆی كوردستاندا بەرانبەر مافی سەربەخۆیی دوودڵن، وتی"ئەوانەیشی لەناوخۆی كوردستاندا بەرانبەر مافی سەربەخۆیی دوودڵ و بەدگومانن و ستراتیژییان تێكدانی ئاساییشی خەڵكی كوردستانە، دەكەونە بەرەی دژی سەربەخۆیی گەلی كوردستان و، ئەوانەیش كە دەڵێن هێشتا كاتی سەربەخۆیی نییە، شانازیی ئەو دەستكەوتەی گەلی كوردستانیان بەرناكەوێت و بەرپرسیش نابن لە هیچ ئەگەرێك."
دوای دەیان ساڵ مشتومڕ، بارزانی ساڵی ڕابردوو یەكەم هەنگاوی كرداریی خستەبواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام نەیتوانی پێشتر ناوماڵی كوردیی یەكبخات، هەنگاوەكە دەرئەنجامێكی لێكەوتەوە كە بارزانی لە پەیامی نەورۆزی ئەمساڵیدا داوای ئاسایی كردنەوەی دۆخەكە دەكات، بەڵام سوورە لەسەر ئەوەی، ڕیفراندۆم مافێكی ڕەوایەو "دەبێ قسە لەسەر ئەوە بێت كە چۆن جێبەجێ بكرێت."
ڕیفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی ساڵی ڕابردووی هەرێم هەرچەندە دەنگی بەڵێ زیاتر لە سەدا 92ی بەدەستهێناو ناوچە دابڕاوەكان لە ناویاندا كەركوك بەشدارییان تێداكرد، بەڵام مانگێكی تێنەپەڕاند كاتێك لە 16ی ئۆكتۆبەردا تەواوی ئەو ناوچانە لە دەستدران‌و دەسەڵاتی حكومەتی عێراق گەڕایەوە.
لە پەیامی نەورۆزی ئەمساڵیدا كە دوای 12 ساڵ یەكەم پەیامی بارزانییە وەك سەرۆكی حزب-بەوپێیەی لە پۆستی سەرۆكی هەرێمدا نەماوە-، دەڵێت"ئەو بارودۆخەی لە كەركووك و ناوچەكانی تر لە ئەنجامی خیانەت و سەپاندنی بە زۆر هاتووەتە كایەوە بە هیچ شێوەیەك نابێ ببێتە ئەمری واقیع و پێویستە لە چوارچێوەی دەستوور و ماددەی 140 ڕەوشی ئەو ناوچانە ئاسایی بكرێتەوە و چارەسەر بكرێت."
هەرچەندە دادگای فیدڕاڵی عێراق، ڕیفراندۆمی بە نادەستوریی لەقەڵەمداو بڕیاری هەڵوەشانەوەیدا، بەڵام هەرێمی كوردستان تائێستا بە ڕوونی دانی بە هەڵوەشانەوەكەدا نەناوەو سەرۆكی حكومەتی هەرێم تەنها ئەوەندەی وتووە، ڕێز لە بڕیارەكەی دادگا دەگرن، بە پێچەوانەوە، مەسعود بارزانی سوورە لەسەر ئەوەی هیچ دەسەڵاتێك ناتوانێت ڕیفراندۆم هەڵبوەشێنێتەوە.
بارزانی لە نەورۆزی ئەمساڵ لەبارەی ڕیفراندۆمەوە دەڵێت"بەر لە ڕیفراندۆم و دوای ڕیفراندۆم چەندین جار ئەوەمان دووپات كردووەتەوە كە ئامانج، ئاشتی و نەهێشتنی ڕیشەیی گرفتەكانە و دەمانەوێ بە ئاشتی هەموو شتێك چارەسەر بكرێت. ئەوە مافێكە كە ڕەوایە و هەمیشە بوونی هەیە و كەس ناتوانێ لە گەلی كوردستان بستێنێ و دەبێ قسە لەسەر ئەوە بێت كە چۆن جێبەجێ بكرێت."
بڕیاری ڕیفراندۆم دوای زنجیرەیەك كۆبوونەوەی حزبە كوردییەكان درا، وەك چۆن سەرەتا بڕیارەكە حزب‌و كۆمەڵگای كوردیی دابەشی دوو بەرە كرد، دەرئەنجامەكانیشی بەهەمان شێوە ئەو دابەشكارییەی دروست كردو لە هیچ بارێكدا كورد یەكگرتوو نەبوو.
پارتی‌و لایەنگرانی دیكەی ڕیفراندۆم، پێیانوایە ئەنجامدانی ئەو پڕۆسەیە پیادەكردنی مافێكی گرنگ‌و دەستكەوتێكی مێژووییەو گروپێكی ناو لایەنێك "خیانەت"یان لە دەرئەنجامەكانی كردووە(مەبەستیان یەكێتییە)، نەیارانی پڕۆسەكەش پێیانوایە ڕیفراندۆم بۆخۆی "خیانەت"بووە، بەو پێیەی دوای پڕۆسەكە نیوەی خاكی كوردستان لەدەستدراو حكومەتی ناوەندیی سزای قورسی بەسەر هەرێمدا سەپاند.
ئەو نا یەكگرتووییە، لە مێژووشدا كاریگەری هەبووە لەسەر پرسی دەوڵەت‌و سەربەخۆیی، هەر وەك دیبلۆماتكارێكی باڵای ئەمەریكی نا یەكگرتووی‌و سازش نەكردنی سەركردەكانی كورد بۆ یەكتری بە هۆكارێكی سەرەكی دەزانێت لە دروست نەبوونی دەوڵەتی كوردی لە ڕابردوودا.
هەیوود ڕانكن، دیبلۆماتكاری ئەمەریكی كە ساڵی 1988 بەرپرسی بەشی سیاسی باڵیۆزخانەی ئەمەریكا بووە لە بەغدا، باسلەوەدەكات كورد زۆر پارچە پارچەن‌و ئەگەر سەربەخۆییان پێبدرێت ناتوانن بەڕێوەی ببەن، دوای شەڕی كەنداو(1990-1991) ئەمەریكا بە كوردی وت، دەوڵەت دروست بكەن، بەڵام كوردەكان نەیانتوانیوە ئەو ئەركە ڕاپەڕێنن، دەڵێت"ئەمانە خەڵكی شاخن. ئەوان زمانی خۆیان پاراستووە، بەڵام هەرگیز یەكگرتوو نەبوون. هەموو تاكی سەركردە كوردەكان نەیانتوانیوە سازش بۆیەك بكەن. ئەوە چیرۆكی ئەوانە لەماوەی ساڵانێكی دورو درێژ."
دوای نزیكەی سێ دەیە لەو ڕێكەوتەی دیبلۆماتكارە ئەمەریكییەكە باسیدەكات، ئێستاش كە ڕیفراندۆم ئەنجامدراوەو نیوەی خاكی كوردستان لە دەستدرا، ناكۆكی قووڵی سیاسیی لەنێوان لایەنەكاندا بە ڕادەیەكە، زۆرجار سەركردە كوردەكان مەترسیی لەت بوون‌و دروست بوونەوەی دوو ئیدارەییان نەشاردوەتەوەو وەكو ئەگەرێكی ئامادە باسیان كردووە.
سەربەخۆیی كوردستان‌و دەوڵەت ئەو مافەیە كە گەلی كورد دەیان ساڵە خەباتی لەپێناودا دەكات‌و تەواوی حزبەكان وەك ستراتیژ لەگەڵ پرسەكەدان، ئەگەرچی بۆچوونی جیاوازیشیان هەبێت لەبارەی چۆنێتی كاركردن بۆ سەربەخۆیی‌و بنەماكانی‌و ڕاگەیاندنی دەوڵەت.
ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە كاتێك یەكەم هەنگاوی كرداریی بۆ دەوڵەت كە ڕیفراندۆمە بەو دەرئەنجامە گەیشت، پرسی سەربەخۆیی كوردستان چی لێدێت‌و پلانی دیكەی بارزانی‌و بانگەشەی داهاتووی چی دەبێت؟ هاوكات بۆچی هیچ ڕووداوێكی خۆش یان ناخۆش كورد یەكگرتوو ناكات؟ چی كۆتایی بەو پەرتەوازەییە دەهێنێت؟.