قۆناغی دووەمی سزاكان؛ ململانێی ئەمەریكاو ئێران دەگاتە ئێسقان شكاندن؟

03-11-2018 07:26

 

پەرەگراف

 

دۆناڵد ترەمپ وێنەیەكی خۆی بڵاوكردوەتەوەو بە زمانی ئینگلیزی لەسەری نوسراوە "سزاكان بەڕێوەن لە 5 ی مانگی یانزدەوە"، قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران بەهەمانشێوە وەڵامی داوەتەوەو لەسەر وێنەیەكی خۆی نوسیویەتی "ئێمە ئامادەین بۆ دژایەتی ئێوە."

 

ئەو وێنانە گوزارشتن بۆ قۆناغێكی نوێی ململانێكانی نێوان ئەمەریكاو ئێران كە 5ی ئەم مانگە دەستپێدەكات، ئەویش سەپاندنی قۆناغی دووەم‌و كۆتایی سزاكانی واشنتۆنە بۆسەر تاران كە كەرتە هەستیارەكان دەگرنەوەو تووندترین سزادەبن بۆسەر ئەو وڵاتە كە تائێستا سەپێندرابن.

 

سزاكانی ئەمەریكا بۆ فشارخستنەسەر كۆماری ئیسلامی‌و ڕێگرییە لەو پەلهاویشتنانەی چەند ساڵێكە بۆ دەرەوەی وڵاتەكەی خۆی هەیەتی، ئەمەریكا بە هاتنەسەركاری دۆناڵد ترەمپ ئەو سیاسەتەی گرتووەتەبەر، ترەمپ لە یەكەم هەنگاودا لە ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران كشایەوە.

 

سزاكان چین؟

ڕۆژی دووشەممە تەواوی ئەو سزایانە دەخرێنەوەسەر ئێران كە بەهۆی ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا لەسەری لابرابوون، سزاكان كەرتە هەستیارەكانی ئابوری ئێران دەكەنە ئامانج، وەك؛ وزەو هەناردەكردنی دەریایی‌و كەشتیسازیی‌و كەرتەكانی دارایی.

 

هەروەها زیاتر لە 700 كەسایەتی و دامودەزگا لە ناویاندا كەشتیوانی‌و فڕۆكە، دەخرێنەوە نێو لیستی سزاكانی ئەمەریكا، ئەوانەش بانكە گەورەكانی ئێران‌و مامەڵەی دارایی لەگەڵ بانكی ناوەندی، كەرتەكانی هەناردەكردنی نەوت‌و كۆمپانیاكانی هەناردەكردن دەگرنەوە.

 

فرۆشتنی خۆراك‌و بەرهەمە كشتوكاڵیـیەكان، دەرمان‌و ئامێرو كەلوپەلە تەندروستیـیەكان بە ئێران، وەك خۆیان دەمێننەوە‌و سزاكانی ئەمەریكا نایانگرێتەوە.

 

بەپێی بەیاننامەیەكی كۆشكی سپی ئەمەریكا، سەپاندنەوەی سزاكان دەبنەهۆی ئەوەی "ئەو داهاتانە ببڕدرێن كە ڕژێمی ئێران بەكاریاندەهێنێت بۆ دابینكردنی پارە بۆ گروپە تیرۆرستییەكان‌و نانەوەی ناسەقامگیری لە جیهانداو بەرنامەی ئەتۆمی‌و موشەكی‌و دەوڵەمەندكردنی ڕێبەرانی ئەو وڵاتە."

 

ئەمەریكا هەڕەشە لەهەر وڵاتێك دەكات ئەگەر بەو سزایانەوە پابەند نەبێت یاخود فرتوفێڵ لە جێبەجێكردنیدا بكات "ئەوا دەكرێتە ئامانج"ی واشنتۆن، هەروەها دەڵێت، ئەوانەی شكستدەهێنن لە ڕاگرتنی ئەو كارانەی سزاكانی ئێران دەیانگرێتەوە، "دوچاری ئاكامی توند دەبنەوە."

 

لەسەردەمی باراك ئۆبامادا ئەمەریكا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران پێشخست‌و گەیشتە ئەوەی ساڵی 2015 ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی واژۆ بكەن، بەڵام هاتنەسەركاری ترەمپ سیاسەتی ئەو وڵاتەی پێچەوانە كردەوە.

 

ترەمپ مانگی 5ی ئەمساڵ لە ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران كشایەوەو دواتر قۆناغی یەكەمی سزاكانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، قۆناغی دووەم دوو ڕۆژی دیكە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.

 

لێدان لە كەرتی نەوتی ئێران تا ئاستی سفر كردنی فرۆشتنی نەوتی ئەو وڵاتە ئامانجی سەرەكی سزاكانی ئەمەریكایە، لەو چوارچێوەیەدا دەیەوێت كڕیارانی نەوت ڕازی بكات نەوتی ئێران نەكڕن، ئەگەر ئەو پلانە سەربگرێت، چاوەڕوانكراوە ئێران بكەوێتە دۆخێكی ئابوریی زۆر سەختەوە.

 

كۆشكی سپی لە بەیاننامەیەكدا سەبارەت بە قۆناغی دووەمی سزاكان ئەوەی خستووەتەڕوو، هەناردەكانی نەوتی ئێران بە نزیكەی یەك ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا كەمیكردووە لە كاتێكدا مانگی 6ی ئەمساڵ گەیشتبووە ئاستێكی بەرز. هەروەها 20 وڵات هاوردەكانیان لە نەوتی ئێران كردووە بە سفر.

 

ئەمەریكا دڵنیایی دەدات لەوەی بازاڕی وزە بە باشی دەمێنێتەوە سەرەڕای كەمكردنەوەی هەناردەكانی نەوتی ئێران، بۆئەوەش بەڵێنی لە سعودیە وەرگرتووە بەرهەمهێنان‌و هەناردەی نەوت زیاد بكات، هاوكات ئەمەریكا خۆیشی كە خاوەنی یەدەگێكی زۆری نەوتە بەهەمانشێوە هەناردەكردن زیاد دەكات، ئەوەش لەپێناو كەمكردنەوەی ئەو زیانەی بەهۆی گەمارۆ خستنەسەر نەوتی ئێران دووچاری بازاڕی نەوت دەبێت.

 

لە نێوان مانگی 8ی 2017 هەتا مانگی 8ی 2018، بەرهەمهێنانی نەوتی خاوی ئەمەریكا بە ڕێژەی 2.1 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا زیادیكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆژانە 700 هەزار بەرمیل زیاتر هەناردەكراوەو چووەتەسەر ئەو نەوتەی لە بازاڕدا هەیە.

 

لە ماوەی ساڵی داهاتوودا، ئەمەریكا بەرهەمهێنانی نەوتی خۆی زیاتر دەكات بە ڕێژەی یەك ملیۆن بەرمیل یان زیاتر لە ڕۆژێكدا. شارەزایانی بەڕێوەبەرایەتی زانیاریی وزەی ئەمەریكا پـێشبینی دەكەن ئەو نەوتەی لە بازاڕدا دەبێت هەتا كۆتایی ساڵی 2018 بەشی پێداویستییەكان دەكات، لە ساڵی 2019دا زیاتریش دەبێت لەوەی پێویستە.

 

هەشت وڵات دەبەخشرێن لە ناویاندا عێراق

ئەمەریكا ڕایگەیاند، 8 وڵاتی بەخشیوە لە پابەندبوون بە سزاكانەوە، هەرچەندە ناوی ئەو وڵاتانە هێشتا بە فەرمی ئاشكرا نەكراون، بەڵام ئاژانسەكانی هەواڵ لە زاری سەرچاوە ئەمەریكییەكانەوە ناوی چەند وڵاتێكیان ئاشكرا كردووە كە دەتوانن پابەندی سزاكان نەبن.

 

مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا، ڕایگەیاندووە ڕۆژی سەپاندنەوەی سزاكان ناوی ئەو 8 وڵاتە ڕادەگەیەنن، بەڵام هیچ وڵاتێكی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا لەمبارەیەوە نابەخشرێت.

 

بەپێی ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز، عێراق یەكێكە لەو وڵاتانەی بەخشراوە لە پابەندبوون بە سزاكان بە مەرجی مامەڵەنەكردن بە دۆلار، "عێراق دەتوانێت وزەو گاز و پێداویستی خۆراكی لەو وڵاتەوە هاوردە بكات، بەڵام ئەو مامەڵەیە بە دۆلار نەبێت."

 

هاوكات بەرپرسێكی وەزارەتی دارایی عێراق، ئاشكرای كردووە ژمارە حسابێكیان لە بانك بۆ ئێران كردووەتەوە كە تایبەت دەبێت بەو بڕە پارەیەی لە نێوان عێراق و ئێرانەوە مامەڵەی پێوە دەكرێت.

 

هێشتا دیارنییە كاردانەوەی ئێران بۆ سزاكان چی دەبێت، تاران پێشتر بە داخستنی گەروی هورمز هەڕەشەی دەكرد لە بەرامبەر سزاكانی ئەمەریكا. گەروی هورمز بە "دەم"ی كەنداوی عەرەب(یاخود كەنداوی فارس) دادەنرێت‌و گەورەترین ڕێڕەوی جیهانییە بۆ هاتوچۆی كەشتییە نەوتییەكان، دەوروبەری لەسەدا 30 بازرگانی دەریایی نەوت لەو گەرووەوە ئەنجامدەدرێت.

 

پێشتر ئەمەریكا هەڕەشەی وەڵامدانەوەی سەربازیی دەكرد ئەگەر ئێران هەنگاوێكی لەوجۆرە بنێت‌و گەرووەكە دابخات. كارێكی لەو جۆرەی تاران دەبێتەهۆی خنكاندنی وڵاتانی كەنداوی عەرەب كە ئەو گەرووە تاكە ڕێڕەویی بازرگانیی دەریاییانە.