پۆرترەیتی سیاسەتمەدارە ئاشتیخوازەكەی باكوور

ئەحمەد تورك.. ژیانێك بەڕێی زیندانەوە
29-08-2019 11:21
ئەحمەد تورك


پەرەگراف- ڕێنوار نەجم

زۆربەی ساڵەكانی ژیانی لە نێوان زیندان و پەرلەمان و سەرۆكی شارەوانیدا بردووەتەسەر، هەرجارێك زیندانی كرابێت، بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو دەنگی زیاتری هێناوە، شەش جار ماردینییەكان متمانەیان پێ بەخشیووە، كە لە زیندانی دیاربەكر ڕووبەڕووی توندترین سزا دەبێتەوە، كاتێك ئازاد دەكرێت چاوی هیچ نابینێت جگە لە ئاشتی؛ ئەو كەسە سیاسەتمەدارە باڵابەرزە سەرسپییەكەی باكووری كوردستانە؛ ئەحمەد تورك.

هەفتەی ڕابردوو بە بڕیارێكی وەزارەتی ناوخۆی توركیا سێ سەرۆكی شارەوانی گەورەشاری باكووری كوردستان لەكارەكانیان دوورخرانەوە و لەجێی ئەوان "قەیووم" دانران كە سەر بە پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدارن. لەنێو ئەو سەرۆك شارەوانیانەی دوورخرانەوە، ئەحمەد تورك سەرۆك شارەوانی ماردین هەیە، كە لە هەڵبژاردنی 30ی ئاداری ئەمساڵدا لەسەر لیستی پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) خۆی هەڵبژاردبوو و لە ئەنجامدا 208 هەزار و 854 دەنگی بەدەستهێنا كە دەكاتە لەسەدا 56.2ی دەنگەكان، لەبەرامبەردا ڕكابەرەكەی لە پارتی داد و گەشەپێدان لەسەدا 38.5ی دەنگەكانی بەدەستهێنا. بەو شێوەیە بۆ جاری شەشەم ئەحمەد تورك لەلایەن هاوشارییە ماردینییەكانیەوە وەك پەرلەمانتار و سەرۆكی شارەوانی متمانەی پێ درا، بەڵام جارێكی دیكە لەلایەن ئەنقەرەوە لە پۆستەكەی دوورخرایەوە.

سەرەتای چیرۆكی ئەحمەد توركی تەمەن 73 ساڵ، لەناوی كایەی خەباتی سیاسیی باكووری كوردستان و توركیادا بۆ زیاد لە نیو سەدە پێش ئێستا دەگەڕێتەوە. ئەو نەوەی یەكێك لە بنەماڵە ناودارەكانی ناوچەی دێریكی شاری ماردینە. بە پێی هەندێك ڕاپۆرتی ڕۆژنامەوانیی، باپیری ئەو سیاسەتمەدارە كوردە وەك پیشاندنی وەفاداریی و پاڵپشتی بۆ كۆماری توركیا نازناوی "تورك"ـی بۆ بنەماڵەكەیان هەڵبژاردووە، هەندێك ڕاپۆرتی دیكەش ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە لە كاتی سەرژمێری و ناونووسكردندا ئەو نازناوە بەزۆر لكێندراوە بەو بنەماڵەیەوە.

براگەورەی ئەحمەد تورك كە ناوی عەبدولڕەحمان بووە، لەسەر لیستی پارتی گەلی كۆماری(جەهەپە) بووەتە پەرلەمانتار، بەڵام كاتێك لەساڵی 1973 لە ڕووداوێكی ناسیاسیدا دەكوژرێت، هەمان ساڵ ئەحمەد شوێنی دەگرێتەوە و دەبێتە ئەندامی پەرلەمانی توركیا بەو پێیەی ئەویش لەو كاتەدا لە ڕیزەكانی جەهەپەدا بووە.

ئەحمەد تورك لەبارەی سەرەتای چوونە ناو كایەی سیاسییەوە دەڵێت: "لە ساڵی 1973 چوومە ناو سیاسەتەوە، بەڵام بەناوی كوردەوە نا، هەرچەندە هەستی كوردبوون لەناو خێزانەكەمدا بوونی هەبوو. بەڵكو ئەوكات وەك ئەندامی بنەماڵەیەكی شاری ماردین چوومە سیاسەتەوە. ئەو هاوڕێیانەی لەناو سیاسەتدابوون لە ساڵی 1971 دەستگیركران. دواتر دۆخەكە گۆڕان، بڵند ئەجەویت لە ساڵی 1974 لێبوردنێكی دەركرد و بەوشێوەیە من پەیوەندیم بە جەهەپەوە كرد. دواتر لێبوردنێكی دیكە دەركرا و لە كۆتاییدا لە دوای ساڵی 1977 سیاسەتی كوردیی دامەزرا و چالاكوانان لەژێر ناوی كورددا سیاسەتیان دەكرد".

لە ساڵی 1977 ئەحمەد تورك وەك ئەندامی پەرلەمانی توركیا هەڵبژێردرایەوە و تا ساڵی 1980 و كودەتا سەربازییەكەی ئەو وڵاتە لە پەرلەماندا مایەوە، دواتر دەستگیركرا و خرایە یەكێك لە توندترین زیندانەكان لە مێژووی توركیا و ناوچەكەدا.

ئەحمەد تورك لەگەڵ هەزاران چالاكوان و هاوڵاتیی دیكەی كورددا لە دوای كودەتا سەربازییەكەی جەنەراڵەكانی سوپای توركیا خرایە زیندانی دیاربەكرەوە، لەوێ لەگەڵ ڕێبەرانی ئەوكاتی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) كەمال پیر، مەزڵوم دۆغان و خەیری دورمووش زیندانی بووە و ئەشكەنجەدراوە.

ئەحمەد تورك لەیەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا ئەو زیندانە بە كەمپی نازییەكان لە دژی جوولەكەكان بەراورد دەكات، كاتێك دواتر لەبارەی ئەو بەراوردكارییەوە پرسیاری لێ دەكرێتەوە دەڵێت: "كاتێك بەراوردی زیندانی دیاربەكر بە كامپی نازییەكان لە سەردەمی هیتلەردا دەكەم، كە لەڕێی وێنە و ڤیدیۆ و بەرنامەكانەوە بینیوومە، باوەڕم پێ بكە زیندانی دیاربەكر لە كەمپەكانی هیتلەر خراپتربوون. لەوێ خەڵك بەتەواوی بێ ڕێزیی پێ دەكرا. ئێمە ئەوەندە ئەشكەنجە دەدراین كە هیوامان بە مەرگی خۆمان دەخواست. لەو زیندانە بە شەو و ڕۆژ ئەشكەنجە دەدراین. تەنانەت لە شوێنی پشوودانەكانیشدا ئەشكەنجە هەبوو. زیندانەكە بەخوێنی مرۆڤ سووربووبوو".

بەشی زۆری ئەو چالاكوانانەی لە زیندانی دیاربەكردابوون، لە ژێر ئەشكەنجەدا گیانیان لەدەستدا كە ژمارەیان 35 زیندانی بوو، هەندێكی دیكەیان ئاگریان لەخۆیان بەردا و بەشێكیشیان مانیان لە خواردن گرت تا مردن. بەم دواییە لە فیلمێكدا بەناوی "14ی تەمووز" چیرۆكی ئەشكەنجە و مانگرتنەكانی ئەو زیندانە پیشاندراوە. ئەو بەرپرسە سەربازییەی لێپرسراوی زیندانەكە بوو و ئەشكەنجەی چالاكوانە كوردەكانی دەدا، ساڵی 1988 لە شاری ئیستەنبوڵ لەلایەن چەند كەسێكەوە كوژرا.

ئەحمەد تورك لەبارەی ئەو ئەفسەرەوە دەڵێت: "ڕۆژێك ئەو ئەفسەرە منی برد بۆ دادگا، دواتر كەمال پیریان هێنا كە دەستەكانی لە پشتەوە بەسترابوون، من كەمێك چوومە لاوە تا پیر بتوانێت دابنیشێت. دواتر ئەفسەرەكە بردمیەوە بۆ زیندان و بە 200 سەرباز ڕووتیان كردمەوە و ئەشكەنجەیان دام. بۆ ماوەی 15 ڕۆژ نەمتوانی دابنیشم".

دوای 22 مانگ لە ئەشكەنجە و دەستبەسەریی، دواجار دادگا بڕیاری بێ تاوانیی ئەحمەد توركی دەركرد و ئازادكرا. بەهۆی ئەشكەنجەكانەوە، ئەحمەد تورك بۆ ماوەیەكی زۆر نەیدەتوانی ملی بجوڵێنێت، سك و پشتی لەت لەت كرابوو، بۆ ماوەی چەندین ساڵیش دوای زیندان دڵی هەر بە پاتری كاری دەكرد، ئەو دەڵێت: "زیندانی دیاربەكر بوو بە هۆی گەشەسەندن و تەشەنەكردنی هەستی قین و تۆڵەسەندنەوە. گەر كردەوەكانی زیندانی دیاربەكر نەبوایە، لەوانەیە ئەوەندە خەڵكە ڕوویان لە چیا نەكردایە".

جان دوندار، ڕۆژنامەنووسی ناوداری تورك(كە ئێستا بەهۆی هەڕەشەكانی دەوڵەتی توركیاوە لەو وڵاتە هەڵهاتووە و لە ئەڵمانیا پەنابەرە) لەبارەی ئەحمەد توركەوە دەڵێت: "ئەحمەد ئەزموونە تاڵەكانی خۆی نەكرد بە قین و دوژمنایەتی، بەرەو شاخ و چیا نەڕۆی، دیسان دەستی كردەوە بە خەباتی سیاسی".

دوای باشبوونی دۆخی تەندروستیی، ئەحمەد تورك دەستدەكاتەوە بە خەباتی سیاسیی و لەگەڵ ژمارەیەك چالاكوانی دیكەی كورددا پەیوەندی دەكەن بە ڕیزەكانی پارتی گەلی سۆشیال دیموكرات(سەهەپە) و لە ساڵی 1987 جارێكی دیكە وەك ئەندامی پەرلەمانی توركیا هەڵدەبژێردرێتەوە. لە ساڵی 1989 بەهۆی بەشدارییكردنیان لە كۆنفرانسێكی كوردیی لە پاریس، ئەحمەد تورك و هاوڕێ چالاكوانە كوردەكانی لەو پارتە دووردەخرێنەوە. ئەوانیش پارتێكی نوێ دادەمەزرێنن بەناوی پارتی گەلی كرێكاریی (هەئەپە).

لەسەرەتای نەوەتەكانی سەدەی ڕابردوو ئەو كاتەی سەرۆك وەزیرانی توركیا تورگوت ئۆزال نیازی خۆی لە چارەسەركردنی پرسی كورد لە توركیا بەشێوەی ئاشتیانە دەردەبڕێت، ئەحمەد تورك دەستپێشخەرییەك پێشكەش دەكات و خۆی وەك نێوەندگیر لە نێوان عەبدوڵا ئۆجەلان ڕێبەری پەكەكە و دەوڵەتی توركیادا پیشان دەدات. هەرچەندە هەنگاوەكان بەباشی دەچنە پێشەوە، بەڵام بە گیانلەدەستدانی ئۆزال دۆخەكە دەچێتەوە باری پێشوو و هیواكانی ئاشتی كز دەبن. هەر لەو ساڵەدا، پارتەكەی ئەحمەد تورك دادەخرێت و لەبری ئەوە پارتێكی دیكە بەناوی پارتی دیموكراتی(دەئەپە) دادەمەزرێنێت، دواتر ئەویش دادەخرێت و پارێزبەندیی پەرلەمانتاریی لە ئەحمەد تورك دەسەندرێتەوە و بۆ ماوەی 22 مانگ زیندانی دەكرێت.

پاش چەند ساڵێك ئەحمەد تورك و چەند سیاسەتمەدارێكی باكووری كوردستان یەكێك لە بەهێزترین پارتە كوردییەكانی توركیا دادەمەزرێنن بەناوی پارتی كۆمەڵگای دیموكرات (دەتەپە) و ئەحمەد تورك دەبێتە هاوسەرۆكی پارتەكە. لە ساڵی 2007 ئەحمەد تورك لەگەڵ جێگری سەرۆكی دەتەپە سەباحەت تونجەل ڕووبەڕووی 18 مانگ زیندانیكردن دەبنەوە بەهۆی ئەوەی لەیەكێك لە لافیتەكانی پارتەكەیاندا بەبۆنەی ڕۆژی جیهانی ژنانەوە بە زمانی كوردی دروشم نووسرابوو. چەند هەفتەیەك دواتر بەهۆی بەكارهێنای وشەی "بەڕێز" بۆ عەبدوڵا ئۆجەلان، دادگا سزای شەش مانگ زیندانی بۆ ئەحمەد تورك دەركرد، بەڵام بڕیارەكە جێبەجێنەكرا و هەڵپەسێردرا. لە هەڵبژاردنەكانی تەمووزی 2007، ئەحمەد تورك جارێكی دیكە لە شاری ماردینەوە وەك پەرلەمانتار هەڵبژێردرایەوە. لە مانگی كانوونی یەكەمی 2009 دادگای دەستووریی توركیا بڕیاری قەدەغەكردنی پارتی كۆمەڵگای دیموكراتی دەركرد و ئەحمەد تورك و 35 هاوڕێ پەرلەمنتاری لە پەرلەمانی توركیا دەركران.

لە 2010 كاتێك ئەحمەد تورك سەردانی یەكێك لە دادگاكانی كرد بۆ ئامادەبوون لە دانیشتنێكی دادگا، لەلایەن توركێكی نەتەوەپەرستەوە بەناوی ئیسماعیل چەلیك بە بۆكس هێرشی كرایەسەر و بەو هۆیەوە لوتی شكێندرا. هەرچەندە لە شوێنی ڕووداوەكە چەلیك دەستگیركرا و دواتر دادگا حوكمی 11 مانگ زیندانی بەسەردا سەپاند، بەڵام دواتر سزاكەی گۆڕدرا بۆ غەرامەی 7 هەزار لیرە.

لە ساڵی 2011 ئەحمەد تورك بەشێوەی سەربەخۆ خۆی هەڵبژارد و جارێكی دیكە متمانەی خەڵكی ماردینی بەدەستهێنایەوە و بووەوە بە ئەندام پەرلەمانی توركیا.

ساڵی دواتر لە میانی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا، كاتێك ڕێگەدرا سەركردە و سیاسەتمەدارانی باكووری كوردستان چاویان بە عەبدوڵا ئۆجەلان بكەوێت، ئەحمەد تورك ئەندامی یەكەمین شاندی ئیمرالی بوو و لەوێ لەگەڵ ئۆجەلان كۆبووەوە. جان دوندار لەوبارەیەوە لەسەروەختی سەردانی ئەو شاندە بۆ ئیمرالی دەنووسێت، "بانگكرانی ئەحمەد تورك (بە هۆی پاشناوە شەرماویی و ڕەگەزپەرستانەكەوە بانگنەكراوە) بەڵكوو بەهۆی ئەوەیە كە سەرەڕای ئەو هەموو زوڵم و زۆردارییە، ئێستاش كەسێكی بەمشوورە، هەستی دروست و تەندروستە، بە بێ وەستان لایەنگری ئاشتی و پێكەوە ژیانە. دەڵێن؛ كاتێك پێی نایە ئیمراڵی، چاوەكانی لەبەر خۆشیی دەبریسكانەوە". بەڵام دوای چەند ساڵێك لە هەوڵ و تێكۆشان، پڕۆسەی ئاشتی شكستی هێنا و دیسان شەڕ گەڕایەوە.

ئەحمەد تورك لە ساڵی 2014 ئەنقەرەی جێهێشت و لە هەڵبژاردنە خۆجێییەكاندا خۆی بۆ سەرۆك شارەوانی ماردین پاڵاوت و وەك هاوسەرۆكی شارەوانی ماردین هەڵبژێردرا. بەڵام لە ساڵی 2016 لە پۆستەكەی دوورخرایە و لەجێی ئەو قەیووم دانرا، هەروەها بەتۆمەتی تیرۆر دەستگیركرا و بۆ ماوەی زیاتر لە دوو مانگ زیندانی كرا.

ئەحمەد تورك سەرەڕای تەمەنی زۆر و نەخۆشیی زۆر، بەڵام كۆڵ لە سیاسەت و خەباتی ئاشتی نادات، لە ئاداری ئەمساڵدا جارێكی دیكە خۆی بۆ سەرۆك شارەوانی ماردین پاڵاوتەوە و دیسانەوە زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا، بەڵام دووبارە لەلایەن دەسەڵاتی ئاكەپەوە بڕیاری دوورخستنەوەی درا، ئێستاش لەسەر شەقامەكان سەرقاڵی ڕێكخستنی چالاكی و خۆپیشاندانە دژی ئەو بڕیارە.

نووسەری ڕۆژنامەی حوڕییەتی توركی، ئەحمەد هاكان، ئەحمەد تورك بە "ئاشتیخوازترین و گشتگیرترین و دژە-توندوتیژ و میانڕەوترین و ژیرترین فیگەری بزوتنەوەی سیاسیی كورد" دادەنێت. ئەو تاكە سەركردەی كوردە كە بەهۆی بوونی ڕۆڵی كورد لە كۆمەڵكوژیی دژی ئاشووری، ئێزدی و ئەرمەنەكان لە میانی جەنگی جیهانیی یەكەم، داوای لێبووردنی لەو نەتەوانە كردووە.

چیرۆكی هەڵبژاردنەكانی ئەحمەد تورك و دوورخستنەوە و زیندانیكردنی:

1973: بۆ پەرلەمان هەڵبژێردرا

1980: دوای كودەتا سەربازییەكە زیندانی كرا

1987: جارێكی دیكە وەك پەرلەمانتار هەڵبژێردرایەوە

1994: بۆ ماوەی 22 مانگ زیندانی كرا

2007: بۆ پەرلەمان هەڵبژێردرا

2009: دوورخرایەوە

2014: بۆ سەرۆك شارەوانی ماردین هەڵبژێردرا

2016: لەكار دوورخرایەوە و بەتۆمەتی تیرۆر دەستگیركرا

2017: ئازادكرا

2019: بۆ سەرۆكی شارەوانی ماردین هەڵبژێردرایەوە

2019: دوورخرایەوە