چەكی حیزب؛ مۆتەكەی ژیانی خەڵك‌و ترسی دووبارەبوونەوەی مێژووی تاڵی شەڕی ناوخۆ

19-04-2020 07:55

پەرەگراف- سوركێو محەمەد

دوو هەفتەی دیكە ساڵیادی دەستپێكی شەڕی ناوخۆی نێوان پارتی‌و یەكێتییە كە هێشتا لە یادەوەریی زۆربەی خەڵكی كوردستاندا وەك ڕۆژێكی ڕەش ماوەتەوە، بەڵام ئەم ڕۆژانە خەڵك لە دڵەڕاوكێی دووبارە بوونەوەی ئەو ڕۆژگارەو ئەو مێژووە تاڵەدان.

خاڵی هاوبەش لە نێوان ئێستاو ئەوكات چەكداربوونی حیزبە باڵادەستەكانی كوردستان‌و جوڵە پێكردنی هێزی پێشمەرگەیە بە فەرمانی حیزب، ئەوەش هۆكاری سەرەكیی ترسی هەڵگیرسانی شەڕو نائارامیی لەلایەك‌و باڵادەستیی حیزبە بەسەر حكومەتدا لە لایەكی دیكە.

دوای سێ دەیە لە حكومڕانی خۆماڵیی سەرۆكی حكومەت دان بە ڕاستییەكی تاڵدا دەنێت كە هێشتا بەرپرسانی حیزبیی دەتوانن جوڵە بە هێزی پێشمەرگە بكەن، تەنانەت بۆ ڕاوەستانیان بەرەو ڕووی براكانیان لە هێزەكانی سەربە وەزارەتی پێشمەرگە كە بە هێزە یەكگرتوو و یەكخراوەكان ناو دەبرێن.

یادەوەریی مێژوویەكی تاڵ

26 ساڵ لەمەوبەر جوڵەی هێزێكی چەكداری پارتی لە سەلاحەدینەوە بەرەو قەڵادزێ دەبێتە خاڵی سەرەتای دروستبوونی تووندترین شەڕی ناوخۆی ئەو حیزبەو یەكێتی، ئێستا جوڵەی هێزەكان بەرەو زینی وەرتێ ئەگەری پێكدادانی چەكداریی هێناوەتە ئارا، لە نێوان؛ پارتی‌و پەكەكەو یەكێتی، توركیاش لە ئاسمانەوە بەردەوامە لە بۆردومان‌و بە ئامانجگرتنی پەكەكە.

محەمەدی حاجی مەحمود سكرتێری حیزبی سۆسیالیست لە بیرەوەرییەكانیدا دەیگێڕێتەوە، لە 1-5-1994 فەرماندەی ئەو هێزەی پارتی كە چووەتە قەڵادزێ، لەسەر خاوەندارێتیی ڕیزێك دووكان لەگەڵ خەڵكی ئەو شارۆچكەیە دەبێتە شەڕیان‌و كوژراوی لێدەكەوێتەوە‌و پریشكی ئاگرێكی فراوان بۆ هەڵگیرساندنی شەڕ لەوێوە سەری هەڵدا.

هەر ئەو ڕۆژە پارتی‌و یەكێتی كە وەك ئێستا پێكەوە حكومڕانییان كردووەو هێزی چەكداریان هەبووە، لیژنە بۆ چارەسەری كێشەكان‌و كۆنتڕۆڵ كردنی دۆخی قەڵادزێ پێكدەهێنن، بەڵام كوژرانی بەرپرسێكی یەكێتی دۆخەكە بەتەواوەتیی دەتەقێنێتەوەو یەكێتی دەچێتە ناو شەڕەكەوە، بەرپرسی هێزەكەی پارتی‌و دەیان كەسیان دەكوژرێن‌و دەستبەسەر بارەگاكەیاندا لە قەڵادزێ دەگیرێت.

ڕۆژی دواتر بەرەی شەڕ فراوان دەبێت، پاتی‌و یەكێتی لە چەندین ناوچەی كوردستان دەچنە سەر بارەگای یەكتر، دۆخەكە بە جۆرێكی لێدێت محەمەد حاجی مەحمود دەڵێت، مام جەلال كە ئەوكات لە دەرەوەی وڵات بووە بروسكەی كردووە كە شەڕ ڕابگیرێت‌و مەسعود بارزانی كردووە بە وەكیلی خۆی، بەڵام كەس گوێڕایەڵی بارزانیش نەبووەو دۆخەكە لە ماوەیەكی زۆر كورتدا لەدەست دەرچووە.

باشوری كوردستان لە دوای ڕاپەڕین لە بەهاری 1991و ڕزگاربوونی لە ڕژێمی بەعس، زنجیرەیەك شەڕی ناوخۆیی بەخۆیەوە بینی، بەجۆرێك تەواوی ئەو حیزبانەی هێزی چەكداریان هەبوو لە كاتە جیاوازەكانی ئەو دەیەیەدا كەوتنە شەڕەوە لەگەڵ لایەنێك یان زیاتر لە لایەنێكی ناوخۆی هەرێم، خوێناویترینیان شەڕی نێوان پارتی‌و یەكێتی بوو.

هەرچەندە بارودۆخی ناوخۆیی‌و ناوچەیی ئێستا زۆر گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە بەراورد بە ئەوكات، بەڵام ئەوەی وەك خۆی ماوەتەوە بوونی هێزی چەكدارە لەلایەن پارتی‌و یەكێتی كە مایەی دڵەڕاوكێی بەردەوامی خەڵكە‌و لەگەڵ هەر ململانێ‌و ناكۆكییەكدا ئەگەری پێكدادان دەهێنێتەوە گۆڕەپانەكە.

پارتی‌و یەكێتی دەستبەرداری چەك نابن

ساڵی 2006 بوو، كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڵێنی لەشكری یەكگرتووی بە خەڵكی دا، لەوكاتەوە چوار كابینەی تر و سێ سەرۆكوەزیران بونەتە حوكمڕان، بەڵام هێشتا زۆرینەی هێزی پێشمەرگە بە دەست حیزبەوەن‌و یەكنەخراونەتەوە، هێزەكانی 70ی یەكێتی و 80ی پارتی زۆرینەی هێزی پێشمەرگە پێكدەهێنن.

یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە و بە نیشتیمانی كردنیان، مێژوویەكی درێژی لای هاووڵاتییانی كورد هەیەو لەگەڵ هەر ڕوداوێكیشدا، جارێكیتر ئەو پرسە دەوروژێنرێتەوە، وەك چەند ڕۆژ ڕابردوو كە بەهۆی ئاڵۆزییەكانی زینی وەرتێ وە، هەریەكە لە پارتی‌و یەكێتی‌و پەكەكە زنجیرەیەك هێرشی تووندی ڕاگەیاندنیان كردەسەر یەكترو جارێكی دیكە ئەگەری شەڕی ناوخۆو پێویستیی یەكخستن‌و بە نیشتیمانی كردنی هێزی پێشمەرگە هاتووەتەوە بەر باس.

لەگەڵ هێرشی حیزبیی بۆ سەر یەكتر، بۆ یەكەمجارە كەسێك لە ئاستی سەرۆكی حكومەتدا دانپێدانانێكی تاڵی ڕاگەیاند، ئەوەش كاتێك لە كاردانەوەی جوڵەی هێزەكەی یەكێتی‌و جێگیركردنی بەرامبەر هێزی سەربە وەزارەتی پێشمەرگە، مەسرور بارزانی وتی "ئەمەی ئێستا ڕوودەدات یاخیبوونی تاقمێكی دیاریكراوە بەرامبەر بە حكومەت، نەك ململانێی حیزبی".

لە دەیەی ڕابردوودا چەندینجاری دیكە بە فەرمانی حیزب هێزی پێشمەگەر لە ململانێی ناوخۆییدا جوڵەی پێكراوەو وەك كارتی فشارو هەندێكجار بۆ سەركوتكردنی خەڵكی خۆپیشاندەرو چاوترساندنی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بەكار هێنراوە، بەڵام لە ئاستی فەرمییدا نكوڵی لەوە كراوە حیزب پێشمەرگەی جووڵاندبێت.

"هەر هێزێكی سەربازی لە هەركات و سەردەمێك نەك یەكنەگرتن تەنانەت شیرازەشی یان زەبتی سەربازیشی نزم ببێتەوە كارەسات دروست دەكات" عەمید عادل كاكەیی، شرۆڤەكاری سەربازی وادەڵێت.

ئەو پێشتر بۆ پەرەگراف ڕونیكردەوە، لەكاتی ململانێ سیاسیەكانیشدا، ئەگەر هێزەكان یەكگرتوو نەبن، ئەوا دەبێتە هۆی ڕەنگدانەوەی حیزبایەتی لەناو هێزەكانداو لەو كاتەشدا ئەو هێزە ناتوانێت بەرگری لە خۆی و لە خاك و لە نیشتیمانەكەی بكات.

لە ڕوداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 لە كەركوك، بەشێك لە پێشمەرگە تۆمەتباركران بەوەی بەرگرییان نەكردووە و كشاونەتەوە، ئەوەش بە تایبەت لە لیوا یەكگرتوەكانداو بە فەرمانی حیزبەكانیان، بەوپێیەی لێپرسراوەكانیان بەسەر یەكێتی و پارتیدا دابەشبون‌و لە ژێر هەژموونی حیزبدان.

وەزارەتی پێشمەرگە، تائێستا 14 لیوای یەكگرتوو یان یەكخراوەی هەیە، بەڵام 16ی ئۆكتۆبەر دەری خست ئەو یەكگرتنەوەیە تەنها ڕووكەشەو هێشتا حیزب زاڵە بەسەر هێزەكانداو فەرمانیان بەسەردا دەكات.

بەڵێنی یەكخستنەوەی پێشمەرگە، لە كابینەی پێنجەم و دوای سەردەمی شەڕی ناوخۆوە بەردەوامی هەیە، لە كابینەی شەشەم بە سەرۆكایەتی بەرهەم ساڵح، كابینەكانی حەوت و هەشت كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكوەزیران بوو تا كابینەی نوێ، كە ئێستا مەسرور بارزانی سەرۆكوەزیرانیەتی، بەڵام ئەو بەڵێنانە 14 ساڵە هێشتا لە چوارچێوەی دروشمدا ماونەتەوە.

هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، بە تایبەت ئەمریكا و بەریتانیا و ئەڵمانیا، لەگەڵ هاوكارییەكانیاندا بۆ هێزی پێشمەرگە بەتایبەت لە شەڕی داعشەوە(2014)، فشار دەخەنەسەر حكومەتی هەرێم بۆ یەكخستنەوەی هێزەكان بە تایبەت یەكەكانی 70 و 80ی یەكێتی و پارتی.

كونسوڵی پێشووی بەریتانیا لە هەرێمی كوردستان، پێشتر لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت لەگەڵ پەرەگراف ئەوەی خستە ڕوو، وڵاتەكەی هاوشانی ئەمریكاو ئەڵمانیا چیتر پاڵپشتی هێزەكانی پێشمەرگە ناكەن ئەگەر ئەو وەزارەتە پابەندنەبێت بەو چاكسازییانەی ماوەی چەند ساڵێكە لەڕیزەكانی پێشمەرگە دەستی پێكردووە و ڕەنگە تا 10 بۆ 15 ساڵی دیكە بخایەنێت.

"بڕیار هەیە دەبێـت لەم چوار ساڵەی كابینەی نۆیەم هەموو هێزەكان یەكبخرێنەوە لە ژێر سایەی وەزارەتی پێشمەرگەو یەك فەرماندەیی گشتی هێزە چەكدارەكان سەر بە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، ئەوەش پڕۆژە و بەرنامەی هەم وەزارەتی پێشمەرگە هەم سەرۆكایەتی حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانە" جەبار یاوەر مەندە، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ پەرەگراف وای وت.

هەنگاوی كردەیی بۆ یەكخستنەوەی پێشمەرگە لە 2010وە دەستیپێكردووە، لەوكاتەوە تا 2013 و بەر لە قەیرانی دارایی، نزیكەی 43 هەزار پلەدار و ئەفسەر و پێشمەرگە لە 14 لیوادا ڕێكخرانەوە.

لە وەزارەتی پێشمەرگە، بەرێوەبەرایەتییەك بەناوی چاكسازی كراوەتەوە و هاوپەیمانان سەرپەرشتی دەكەن، كە ئامانجێكی سەرەكی ڕێكخستنەوەی پێشمەرگەیە، بەڵام ڕووداوەكانی ڕۆژانی ڕابردوو ئاماژەن بۆ ئەوەی پارتی‌و یەكێتی هێشتا ئامادەنین دەستبەرداری چەك ببن‌و ترس‌و دڵەڕاوكێی شەڕی ناوخۆو دوو ئیدارەیی بە یەكجاریی كۆتایی پێبهێنن، ئەو دۆخەش وادەخوازێت فشارەكان بۆسەر ئەو دوو حیزبە لە ناوخۆی كوردستان‌و لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە زیاتر ببێت بە میكانیزمی نوێوە، تا چیتر چەك بەدەستی حیزبەوە نەمێنێتەوە‌و ململانێكان لە چوارچێوەیەكی مەدەنییدا بمێننەوە.