یادی 30 ساڵەی ڕۆژە ڕەشەكەی عێراق؛ فڕۆكە ئەمریكییەكان سەدان كەسیان كردە خەڵوز

13-02-2021 09:42
عێراقییەكان لەكاتی بەسەركردنەوەی پەناگەكەی عامرییە دوای بۆردومانكردنی.

پەرەگراف- هەكار مەحمود

عێراقییەكان ساڵانە لە 13ی شوباتدا، یادی ڕۆژێك دەكەنەوە كە بە "ڕۆژە ڕەشەكە" ناسراوە، كاتێك لە نزیكی بەرەبەیاندا، پێش ئەوەی یەكەم دەزولەی خۆر دەربكەوێت و تیشكەكانی بەسەر بەغدادا بڵاوبكاتەوە، لە كاتژمێر چوار و نیو دوو فڕۆكەی جەنگی ئەمریكی یەكێك لە پەناگەكانی گەڕەكی عامریەی ناوەڕاستی بەغدادیان بۆردومانكرد، ئەوەش لە چوارچێوەی هەڵمەتەكانی ئۆپەراسیۆنی گەردەلولی بیابان، كە هێزەكانی هاوپەیمانان بە سەركردایەتی ئەمریكا بۆ دەركردنی سوپای عێراق لە كوەیت ئەنجامیاندا لە ساڵی 1991دا.

بۆردومانە ئەمریكییەكە بە دوو بۆمبی زیرەك ئەنجامدرا، كە بەتایبەت بۆ بۆردومانكردنی پەناگەی (خوراسانی 25) دروستكرابوون، یەكەمیان سەقفی پەناگەكەی بڕی و دووەمیان كەوتە ناو ژوورەكە و هەردووكیان پێكەوە تەقینەوە و 408 كەسیان دەستبەجێ كوشت، 261 یان ژن بوون، 52یان منداڵ بوون كە بچوكترینیان تەمەنی تەنها حەوت ڕۆژ بوو، هەروەها جگە لە عێراقییەكان 26 هاووڵاتی دیكەی عەرەب كوژران.

پەناگەیەكی پارێزراو

پەناگە ژێرزەمینییەكە لەگەڵ كۆمەڵێك پەناگەی تردا لەلایەن كۆمپانیایەكی ڕۆژئاوایی لەكاتی جەنگی نێوان عێراق و ئێران دروستكرا بوو، بەو هیوایەی بەهێزییەكەی ببێتە هۆی پاراستنی ئەو هاوڵاتییانەی خۆیانی تێدا حەشاردەدەن.

دروستكردنەكەی بەشێوەیەك بوو دژی هێرشی كیمیاویی بێت، هەروەها ئەوانەی لە ناویدا بونایە لە تیشكی هێرشی ئەتۆمی و چەندین هێرشی دیكە پارێزراو دەبوون.

پەناگەكە شوێنی هەزارو 500 كەسی تێدا دەبووەوە، ئەو كەسانە دەیانتوانی بۆ چەند ڕۆژێك لەوێ بمێننەوە بێ ئەوەی پێویستیان بە دەرەوە هەبێت، چونكە بەشێوەیەك ئامادەكرابوو كە ئاو و خواردن‌و كارەباو هەوای پاكژ بەردەوام بەردەست بێت.

باڵەخانەی پەناگەكە لە سێ نهۆم پێكهاتبوو كە لەسەر ڕوبەری 500 مەتر چوارگۆشە دروستكرابوو، ئەستوریی دیوارەكانی زیاتر لە مەترێك بوو، سەقفەكەی بەربەستی ئاسنی 4 سانتیمەتر و تەلی تایبەتی تێكرابوو.
دەرگاكانی پشتەوەی دەچونەسەر چەند ڕاڕەوێك، قادرمەكانی بەشی ناوەوەش دەچونە بەشی خوارەوە كە پەناگەكەی تێدا دروستكرابوو.

عەلی كەریم ڕۆژنامەنوسێكی عێراقییە، لە زاری باوكییەوە باسی چیرۆكی پیاوێكی تەمەن 40 ساڵی خزمیان دەكات، كە لەگەڵ خێزان و سێ منداڵەكەی لە پەناگەكە بوون، بەڵام هیچ پارچەیەكی تەرمەكانیان نەدۆزراوەتەوە جگە لە ملوانكەیەكی منداڵە تەمەن چوار ساڵەكەیان نەبێت.

باوكی بە عەلی وتووە "دوای بۆردومانەكە دیمەنەكان زۆر ترسناك بوون، سەدان لاشە بووبوون بە خۆڵەمێش، دەیانی تر بە تەواوی سوتابوون و بووبوونە خەڵوز، ئەستەم بوو شێوەی هیچ یەكێكیان بناسرێتەوە".

لەسەر ئەو تاوانە چەندین كاری هونەریی و داتاشین دروستكراون، بەڵام دیارترینیان كارێكە لە كەللەسەری كەسێك پێكهاتووە و لەناو چەند قاڵبێكی بەردینەوە هاتووەتە دەرەوە، ئەو بەردانە پێستی دەموچاوی كەسەكەیان ڕاكێشاوە، دەمی لەكاتی هاواركردندایە.

بەیانییەكی غەمگین

هەر لەسەر كارەساتەكە فیلمێكی دیكۆمێنتاری بەرهەمهێنراوە بەناوی "بەیانییەكی غەمگین" لە نوسینی نوسەری عێراقی سەباح عەتوان و دەرهێنانی سەلاح كەرەمە، مۆسیقاكەی لەلایەن گەورە میوزسیانی عێراقی نەسیر شممەوە دانراوە.

هەندێك لە قوربانییانی ناو پەناگەكە

عەتوان چیرۆكەكەی لە زاری كەسوكاری قوربانییەكانەوە وەرگرتووە، بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی واقعی چیرۆكەكە بگێڕێتەوە، وێنەگرتنی فیلمەكەش لەناو خودی پەناگەكە ئەنجامدراوە.

سەباح عەتوان لە فیلمەكەدا ڕووداوەكە بەشێوەیەكی مێژوویی دەگێڕێتەوە و هیچ گۆڕانكارییەكی لە ڕاستییەكاندا نەكردووە ئەگەر بە وشەیەكیش بێت، چونكە پێیوایە ئەوە ئەركێكی مرۆڤایەتی و ئەخلاقی و نیشتمانییە كە چیرۆكەكە وەك خۆی بگێڕدرێتەوە.

فیلمەكە لەو كاتەدا سەركەوتنێكی گەورەی بەدەست هێنا، وەرگێڕدرا بۆسەر زمانەكانی ئینگلیزی و فەڕەنسی، شەقامی عێراقیش زۆر لە كارەكە ڕەزامەندبوون، هەروەها حكومەتی ئەمریكای توشی شەرمەزاری كرد و بەهۆیەوە چەندین بیانوی هێنایەوە كە ئاماژە بوون بۆ ئەوەی كارەكە بە هەڵە ڕوویداوە.

عەتوان لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلجەزیرە باسی لەوە كردووە، بۆ نوسینی سیناریۆكە چەند یارمەتییەكی لۆجستی لە دەرەوەی دامەزراوەی ڕادیۆ و تەلەفزیۆنی ئەو كاتە بەدەست گەیشتووە.

پرسیارە ناڕوونەكان

دوای تێپەڕینی سێ دەیە بەسەر ڕووداوەكەدا، چەندین پرسیار بە ناڕوونی ماونەتەوە بێ ئەوەی وەڵامێكی ئاشكرایان هەبێت، بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بەو زانیاریانەوە هەیە كە دەست ئەمریكییەكان كەوتووە دەربارەی پەناگەكە، هەندێك پێیانوایە سەرچاوەی نزیك لە سەدام حسێن وەك سیخوڕ كاریكردووە و زانیارییەكانی گەیاندووە بە ئەمریكییەكان.

عەدنان كینانی پسپۆڕی ئەمنیی، لە بارەی ئەو پرسیارانەوە پێیوایە هاوكاری هەبووە لەنێوان سەرچاوەیەكی نزیك لە سەدام و ئیدارەی ئەمریكادا، بەڵگەشی بۆ ئەو قسانە ڕووداوێكە كە چەند خولەكێك بەر لە بۆردومانەكە ڕوویداوە، كاتێك سەرۆكی پێشوو بە یەكێك لە پاسەوانەكانی ڕاگەیاندووە كە بەزوویی پەناگەكە چۆڵ بكات، چونكە ئەگەری بۆردومانكردنی هەیە، دوای ئەوەش كە ئەو كەسە شوێنەكەی جێهێشتووە شوێنەكە بۆردومانكراوە.

كینانی كە لەو كاتەدا ئەفسەربووە و پلەی عەمیدی هەبووە لە هێزەكانی گاردی كۆماریدا تا ساڵی 2003، دەڵێت "ئەو ڕووداوە و چەند بابەتێكی دیكە ئاماژەیەكی ڕوونن بۆ بونی هاوكاری لەنێوان ئیدارەی ئەمریكا و سەرچاوەی نزیك لە سەدام".

پسپۆڕە ئەمنییەكە پرسیار دەربارەی ئەو نهێنییە دەكات كە بۆچی خودی سەدام حسێن بە یەكێك لە پاسەوانەكانی وتووە پەناگەكە چۆڵ بكات، چونكە ئەگەری بۆردومان كردنی هەیە، ئایا چۆن زانیاریی دەربارەی هێرشەكە گەیشتووە بە نوسینگەی سەرۆك؟.

لەبارەی قسەكانی ئەمریكا كە ڕایگەیاندووە پەناگەكە بنكەیەكی سەربازی بووە، عەدنان كینانی لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ئەلجەزیرە دەڵێت "ئەوە ڕاستە سەركردایەتی گشتی هێزە چەكدارەكان بەشی خوارەوەی پەناگەكەی وەك شوێنێكی تایبەتی خۆی بەكاردەهێنا".

تێڕوانینێكی مێژوویی

عەبدولكەریم ئەعرەجی مامۆستای مێژوو لە زانكۆی بەغداد پێیوایە جەنگ و هێرشەكانی ئەمریكا چەندین ڕووداوی هاوشێوەی تێدایە دژی هاوڵاتیانی مەدەنی لە جەنگی زەمینیدا بووبێت یان هێرشی ئاسمانی، ڕووداوەكەی عامرییەش بە خاڵێكی شەرمەزاری دادەنێت بە ڕووی بڕیار بەدەستانی سیاسی و سەربازیی ئەمریكاوە.

ئەعرەجی بە ئەلجەزیرەی ڕاگەیاندووە، ئەمریكا زانیاری نهێنی لەبارەی پەناگەكەوە بەدەست گەیشتووە، ئەوەش لەڕێی ئامێرە پێشكەوتووە تەكنەلۆژییەكانەوە، بۆیە ئەو پسپۆڕەی مێژوو پێیوایە تەنها ئامانج لەو بۆردومانە كوشتنی هاوڵاتیانی مەدەنی بووە.

ئەو مامۆستایەی زانكۆی بەغداد ئاماژە بەوە دەكات، هاوشێوەی عێراقییەكان ئەویش لەوكاتەدا لە ترس و دڵەڕاوكێیەكی زۆردا ژیاوە ئەوەش بەهۆی بۆردومان و دەنگی موشەكەكانی ئەمریكاوە كە بەسەریاندا دەكەوتە خوارەوە و هاوڵاتیانی مەدەنی دەكردە ئامانج.

دوو هەفتە دوای بۆردومانی ئەو پەناگەیە، عێراق بە ناچاریی‌و بە شكستەوە بڕیاری كشانەوەی لە كوەیت دا، دواتر هاوپەیمانان بە سەرۆكایەتی ئەمریكا ئازادكردنی كوەیت‌و سەركەوتنی گەردەلولی بیابانیان ڕاگەیاند.

بەپێی ئامارەكان لە گەردەلولی بیاباندا نزیكەی 70 بۆ 200 هەزار سەربازی عێراقی و 200 هەزار كەسی مەدەنی بوونە قوربانی، لە بەرامبەردا 505 سەربازی هاوپەیمانان كوژران كە 472یان ئەمریكی بوون، هەروەها 300 هەزار سەرباز برینداربوون‌و 30 هەزاری دیكەش بەدیل گیران.

عێراق نزیكەی چوار هەزار دەبابە و 240 فڕۆكەی لەدەستدا، سیستمی بەرگری ئاسمانی و بنكەی هەڵدانی موشەك‌و كەشتییە سەربازییەكانی لە كەنداو وێرانكران.