هەڕەشەی شێرپەنجە دەگاتە ماڵان؛ بەرهەمی ‌خانووە پلاستیكیيەكان بەهۆی دەرمانەوە مەترسیدارن

18-07-2019 02:55
"بەشێك لە جوتیاران پابەندی ڕێنماییەكان نابن و بە بەرهەمەكانیان زیان بە هاوڵاتیان دەگەیەنن"


پەرەگراف – هەڤاڵ زەنگەنە

بەرهەمی خانووە پلاستیكیەكان لە هەرێمی كوردستان، بەهۆی بەكارهێنانی دەرمانی جیاوازەوە دوور لە چاودێری ورد و ستانداردی جیهانی، بووەتە هەڕەشەیەكی بێدەنگ بۆ تەندروستی خەڵك و مەترسی نەخۆشی كوشندەی لێدەكرێت.

بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف، بەشێك لەو دەرمانانەی بەكاردەهێنرێن، ماوەی چەند ڕۆژێك و شتنەوەی زۆری ئەو بەرهەمەی دەوێت كە بۆی بەكارهێنراوە، تا كاریگەرییەكانی نەمێنێت.

شێخ جەمالی كربچنە، جوتیارێكی نمونەیی ناوچەی سەنگاوە و چەندین داهێنانی لە بواری كشتوكاڵیدا كردووە، بۆ پەرەگراف لەبارەی كاری جوتیارانەوە وتی "بەشێكیان پابەندی ڕێنماییەكان نابن و بە بەرهەمەكانیان زیان بە هاوڵاتیان دەگەیەنن".

دوو جۆر دەرمان بۆ ڕوەكی نێو خانووە پلاستیكییەكان بەكاردەهێنرێن؛ یەكەمیان دەكرێتە ئاوەوە و لە ڕێگای ئاودانەوە دەدرێتە ڕووەك.

"ئەم جۆرەیان لێی نوسراوە بۆ سێ ڕۆژ یان حەوت یاخود 14 تا 21 ڕۆژ كاریگەری دەمێنێتەوە لەسەر ڕوەك، بۆیە ئەگەر ڕوەكەكە لە بەرهەمهاتندا بوو دەبێت دوای ڕنینی بەرهەمەكە ئەو دەرمانەی لێبدرێت" بەوتەی كربچنە.

بەشێك لە جوتیاران، لەكاتی پێگەیشتنی بەرهەمەكەدا ئەو دەرمانە بەكاردەهێنن و ڕاستەوخۆش دەیڕنن و دەیخەنە بازاڕەوە، ئەوەش لە كاتێكدایە كاریگەرییەكەی هێشتا ماوەو مەترسی زۆری لەسەر ژیانی خەڵك هەیە.

جۆری دوەمی دەرمان كە لەڕوەكەكە دەدرێت بە پرژاندنە، كە كاریگەری تەنیا لەسەر دەرەوەی بەرهەمەكە هەیە و ئەگەریش بەر لە تەواوبونی كاریگەریی دەرمانەكە ئەو بەرهەمە بخرێتە بازاڕەوە، وەك شێخ جەمال باسیكرد، دەبێت بەرهەمەكە ئەوكات زۆرباش بشۆردرێتەوە پێش خواردنی.

ئەو نەیشاردەوە ئەو دەرمانانەی كاریگەرییەكەیان تەنیا سێ ڕۆژە نرخەكەیان زۆرە، بۆیە زۆرجار جوتیار ئەو جۆرە بەكارناهێنێت، چونكە 35 گرامی بە 38 دۆلار، ئەوەش بەشێكی بەهۆی "بێویژدانی كۆمپانیاكانی هاوردەكردنی ئەو دەرمانەوەیە".

دەرمانەكانی بەكارهێنراو لە خانووی پلاستیكی جۆراوجۆرن؛ بە ئامانجی زیادبوونی بەرهەم و قەڵاچۆكردنی مێرووە، لە هەموی مەترسیدارتر دەرمانی دژە مێرووەكانە.

سەرباز فەقێ جەعفەر، ئەندازیاری كشتوكاڵی بۆ پەرەگراف وتی "گەورەترین مەترسی ئەم مادانە كاتی تەحریمە، واتە ئەوكاتەی كە نابێت بەرهەمەكە لێبكرێتەوە تا دوای تەواوبوونی كاریگەریی دەرمانەكە".

دەرمانەكان بەرهەمهێنراوی چەندین كۆمپانیای جیاوازن، جۆری ئەڵمانی، سویسری و ئەمریكی باوەڕپێكراوە، ئەوانی تر كە توركی و چینییە "جێی مەترسی زیاترن".

"هەندێك لە دەرمانەكان دەرمانی فسفۆڕین و ماوەی مانەوەیان زۆر زۆرە، دەبێت لەسەرەتای وەرزدا بەكاربهێنرێن، هەندێك دەرمان هەیە هەر سەرەتانییە و نابێت بەهیچ شێوەك بەكاربهێنرێت، چونكە لە داهاتووی دووردا كاریگەری خراپی دەبێت، دەرمانیش هەیە بۆ ماوەیەك دەمێنێتەوە لایەنی زۆری دەبێت 7 ڕۆژ بمێنێتەوە، بەڵام جوتیار هەیە پێش ئەو ماوەیە بەرهەمەكەی لێ‌ دەكاتەوە، ئەمەش مەترسیدارە".

سەرباز فەقێ جەعفەر وتیشی، هەرچەندە كاری ئەوان پێدانی زانیارییە بە جوتیاران، بەڵام دەرئەنجام كەوتووەتەسەر ویژدانی جوتیار چۆن مامەڵە لەگەڵ بەرهەمەكەیدا دەكات، چونكە زیاد بەكارهێنانی دەرمان مەترسیدارە بۆ تەندروستی مرۆڤ.

زۆربەی دەرمانەكانی ڕوەك مەترسیدارن بۆ مرۆڤ، بەوپێیەی وەك هۆكارێك بۆ شێرپەنجە و چەندین نەخۆشی تر دادەنرێن، جگە لە كاریگەری بۆ جگەر و زۆربەی ئەندامەكانی جەستە.

پرۆفیسۆر دكتۆر سدیق عادل سدیق، سەرۆكی بەشی باخداری لە كۆلێژی زانستە كشتوكاڵییەكانی زانكۆی سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "ئەم دەرمانانە لە دوای شۆڕشی سەوزەوە بۆ زیادكردنی بەرهەم بەكارهێنرا كە خۆی لە دەرمانە قڕكەرەكان و خۆراكیەكان دەبینییەوە، لە هەموو دنیاشدا بە پێی یاسا و بە ڕێژەی دیاریكراو و لەكاتی پێویست بەكاردەهێنرێت، بەڵام لە وڵاتە دواكەوتووەكان بەپێی ستاندارد بەكارناهێنرێت و زیادەڕۆیی تێدا دەكرێت".

"مانەوەی ئەم دەرمانانە كە مادەی كیمیاویین، كاریگەری لەسەر جگەر دەبێـت، دواتر كاریگەری لەسەر گورچیلە دەبێـت و هۆكارێكیشە بۆ توشبوون بە شێرپەنجە، چونكە گۆڕانكاری لە لەشی مرۆڤدا دروست دەكات".

دكتۆر سدیق ئامۆژگاری هاوڵاتیانیشی كرد هیچ سەوزە و میوەیەك بەبێ شۆردنەوە بۆ ماوەی 10 خولەك بە خوێ بەكارنەهێنن، لەبەرئەوەی بەشێك لە دەرمانەكان بە پرژاندن لە بەرهەمان دەدرێن‌و بەو ڕێگایە كاریگەرییەكەیان نامێنێت.

هەروەها مەترسی ئەوەی خستەڕو دەیان كۆمپانیا دەرمانی ڕوەك هاوردە دەكەن و زۆریان باوەڕپێكراو نین، "تەنانەت پشت نابەسترێت بەو زانیارییانەشی لەسەر پاكەتی دەرمانەكەیە و دەبێت لە تاقیگە پشكنین بۆ ئەو بەرهەمە بكرێت، ئەوكاتە دەردەكەوێت دەرمانی كام كۆمپانیا باوەڕپێكراوە و یاخود لەلایەن شارەزایانەوە ئەزمون بكرێت".

لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 19 هەزار خانووی پلاستیكی هەیە، كە نزیكەی سێ هەزار كەس خاوەندارێتی دەكەن و زۆربەی خانووەكانیش دەكەوێتە پارێزگای سلێمانییەوە.

كەمال محەمەد ڕەسوڵ، بەڕێوەبەری خانووی پلاستیكی لە وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم باسی لەوەكرد 19 هەزار و 718 خانووی پلاستیكی هەیە، لەو ژمارەیەك دوو هەزار و 528یان لە هەولێر، 13 هەزار و 511 لە سلێمانی، دوو هەزار و 612 لە دهۆك، 348 لە هەڵەبجە و 712 خانووی پلاستیكی لە گەرمیان دانراوە.

ئەوەشی بە پەرەگراف وت "لە وەزارەتی كشتوكاڵ كۆمەڵێك سەرپەرشتیارمان هەیە كە سەرپەرشتی پڕۆژەكان دەكەن، بەڵام بەهۆی قەیران و دابیننەكردنی بودجەوە چاودێرییەكان وەك پێشوو نییە، هەرچەند لە ڕابردووش بڵاوكراوەمان هەبووە كە نابێت ئەو دەرمانانە بەكاربهێنن كە كاریگەری مانەوەیان لە سێ ڕۆژ زیاتر بێت".

بەڕێوەبەری خانووە پلاستیكییەكان نمونەیەكی ئاشكراكرد كە لە وڵاتێكی دراوسێوە بەرهەمێك هاوردە كراوە و ڕێژەیەكی زۆر پڕۆتینی تێدا بووە، كاتێك پرسیاری كردووە، وتویانە با عێراق پشكنینی بۆ بكات و ڕێگەنەدات هاوردە بكرێت.

كەمال محەمەد جەختیكردەوە "ئەو بەرهەمانەی لە دەرەوە هاوردە دەكرێن زۆر مەترسیدارن‌و پێویستە تاقیگە لە عەلوەكاندا دابنرێت، تا پێش ئەوەی بەرهەمی دەرەوە بگاتە بازاڕەكان پشكنینی بۆ بكرێت".