سەرۆكی دەستەی دەسپاكی بۆ پەرەگراف: تائێستا كەیسێكی زۆر گەورەی گەندەڵیمان نییە یەكلاییكرابێتەوە

11-12-2021 02:04
ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆكی دەستەی دەسپاكی هەرێمی كوردستان. وێنە؛ پەرەگراف

پەرەگراف- فەرمان سادق

ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆكی دەستەی دەسپاكی هەرێمی كوردستان دەڵێت، دوای چەندین ساڵ كاركردن دەتوانن بڵێن سەرەتای سڵكردنەوەی لە گەندەڵی دروستبووە، بەڵام پڕۆسەكە سستە و لە ئاست ویستی ئەوانیشدا نییە.

ئەو قسانەی ناوبراو لە چاوپێكەوتنێكی پەرەگراف-دا دێت كە تیایدا بە ڕاشكاوی باس لە ڕێگرییەكانی بەردەم دەستەكەی و پلانی داهاتوو دەكات.

ئەحمەد ئەنوەر كە هەشت ساڵە لەو پۆستەدایە نەیشاردەوە تائێستا كەیسێكی زۆر گەورەیان نییە یەكلاییكرابێتەوە، پێشیوایە بە دەیان ساڵی دیكە ئەوان ناگەن بە ئاستی چالاكیی دەستەی دەسپاكیی عێراق و هەرێمی كوردستانیش ناگات بە حكومەتی عێراق، چونكە عێراق وڵاتە و 400 هێندەی هەرێم توانای زیاتری هەیە.

پەرەگراف: ستراتیژی درێژخایەنی چوار ساڵی (تا ساڵی 2025) بۆ كاركردن و ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی چی لە بارودۆخی ئێستای هەرێم دەگۆڕێت؟
ئەحمەد ئەنوەر: لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژیەتە كە دەستەی دەسپاكیی خۆی ئامادەی كردووە بۆ چوار ساڵی داهاتوو بۆ هەموو سێكتەرەكان تا هەموو دامودەزگاكانی هەرێمی كوردستان بەشداری بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی بكەن لەچوارچێوەی فەرمانگەكەی خۆیاندا.
ئەو ستراتیژییەتە دراوەتە ئەنجومەنی وەزیران و پەسەندیش كراوە، ئەوەی یەكێتی ئەوروپا و UNDP بەرنامەیەكە بۆ پشتگیریكردنی ئەو دامودەزگایانەی كاری بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دەكەن، بەرنامەكەیان دوو لایەنە؛ لایەنی یەكەمی داراییە كە 15 ملیۆن یۆرۆ بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە و پشتگیری لایەنە داراییەكەی دەكات، لایەنی دووەمیش ڕاوێژكارییە كە UNDP سەرپەرشتی دەكات و لە داهاتووشدا خول و ۆركشۆپ و دابینكردنی پێداویستییەكان لە ئەستۆ دەگرێت.

پەرەگراف: گرنگترین خاڵی ئەو ستراتیژییەتە چییە بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی؟
ئەحمەد ئەنوەر: هەموو پرسێك و سێكتەرێكی گرتۆتەوە، لەوانە خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەكانی خودی دەستەی دەسپاكی چین و چۆنیش پێشبخرێت و چاكبكرێت، هەروەها دیوانی چاودێری دارایی بە هەمانشێوە، كۆمەڵێك دەزگای تریش دەگرێتەوە، ئەوەی هەیە نەخشەڕێگایەكە و دەستەی دەسپاكی خۆی هیچ شتێك ناكات، بەڵكو خۆیان ئەنجامیدەدەن و ئێمەش چاودێری پڕۆسەكە دەكەین.

پەرەگراف: لە تەمەنی دەسەڵاتەكانتاندا وەك سەرۆكی دەستەی دەسپاكی چ كەیسێكتان یەكلاییكردۆتەوە جێی شانازی ئێوەبێت؟
ئەحمەد ئەنوەر: سەرجەم كارەكانمان لە بوارەكانی لێكۆڵینەوە لە كەیسەكانی گەندەڵی، یاسایی و لێكۆڵینەوەش بۆ خزمەتی ئەو وڵاتەیە، بەڵام دەزگایەكی تر هەیە كە ئەنجومەنی دادوەرییە ئەو لایەنی یەكلاییكردنەوەی كەیسەكانە.
ئێمە لە دەستەی دەسپاكی سكاڵاكان وەردەگرین، بەدواداچوونی بۆ دەكەین و دواتر دۆسیەكە دەدەینە ئەنجومەنی دادوەری و دادگاكان، ئەوە ئەوانن دواجار بڕیار لەسەر كەیسەكان دەدەن.
تا ئێستا كەیسێكی زۆر گەورەمان نەبووە كە یەكلاییكرابێتەوە، هەموو كەیسەكان بە دیدی ئێمە گرنگن، كێشەی ئێمە ئەوە نییە چەند وەزیر دەستگیردەكرێت ئەگەرچی ئەوەش گرنگە، بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە ئیشەكانی ئێمە چەند ڕێگر دەبن لەوەی بەرپرسان سڵ لە گەندەڵی بكەنەوە، لەمەشدا پێموایە سەرەتایەكی سڵكردنەوە لە ئەنجامدانی گەندەڵی دروستبووە، بەڵام پڕۆسەكە بە سستی بەڕێوە دەچێت، لە ئاستی ویست و تموحی ئێمەشدا نییە.
لە 2016ـەوە تا ئێستا ساڵانە هۆكارەكان و كارەكانمان و نەخشەڕێگەی خۆمان داوەتە پەرلەمان، بەشێكی لە هۆكارەكانی نەتوانینی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی وەك پێویست، هۆكاری دەرەكییە.
وەك ئەحمەد ئەنوەر كە ئەگەر بەیانی دەستەكە جێبێڵم، ئەوەی شانازی پێوەبكەم ئەوەیە پرسی بەرەنگاربونەوەی گەندەڵیمان دەستپێكردووە، چەند هەنگاو چوەتە پێشەوە ئەوە پرسێكی ترە، بەڵام دەكرێت پەرلەمان و دامەزراوەكانی تری ئەم وڵاتە بەیانی زیاتر پێشی بخەن و بیكەنە بناغە بۆ داهاتوو.

پەرەگراف: دەستەی دەسپاكی (نەزاهە)ـی عێراق زۆر چالاكتر دەردەكەوێت بەراورد بە دەسپاكی هەرێمی كوردستان، ئەگەرچی بەردەوام دەوترێت ژینگەی ئەمنی و ئابووری و سەقامگیری و كۆمەڵێك پرسی تری هەرێم لە عێراق باشترە، هۆكارەكەی چییە؟
ئەحمەد ئەنوەر: بێگومان دەستەی دەسپاكی عێراق چالاكترە، عێراق دەوڵەتە و دەستەی دەسپاكی عێراقی ئەمساڵ 30 ملیار دینار میزانیەی وەبەرهێنانیان هەیە، هەزار و 800 لێكۆڵەریان هەیە، تا شەش هەزار فەرمانبەریان هەیە، كاتێك لێكۆڵەرێكی بۆ دۆسیەیەك دەردەچێت لەلایەن هێزی دژە تیرۆرەوە پارێزگاری لێدەكرێت.
بۆیە ئێمە بە دەیان ساڵی تر ناگەیەنە دەستەی دەسپاكی عێراقی، تەنانەت هەرێمی كوردستانیش ناگاتە حكومەتی عێراق. بەڵام ئەوەشت لەبەرچاوبێت، لەگەڵ ئەو هەموو كارەی كردوویانە نەیانتوانیوە عێراق لە ڕیزبەندی ساڵانەی وڵاتانی گەندەڵی جیهانی دوو خانە پێشبخەن، یان لە لیستی ڕەشی 10 وڵاتی هەرە گەندەڵی دونیا دەریبكەن.
لۆژیكییش نییە ئێمە بەراورد بكرێین بە عێراق، كە 400 هێندەی ئێمە توانای مرۆیی و تەكنیكی و پێویستییەكانی زیاترە، دەبێت ئێمە هەڵسەنگاندن لەسەر ئەو پێویستییانە بكەین كە بۆمان كراوە.

پەرەگراف: بەربەستەكانی بەردەمتان چین كە وادەكات بڵێیت كارەكان لە ئاست ویستی ئێوەدا نییە؟
ئەحمەد ئەنوەر: بەربەستەكان زۆرن، لە ڕووی یاساییەوە داوای هەمواری یاساكەمان كرد و ڕەوانەی پەرلەمان كرا، دوای ساڵ و نیو بۆیان ناردینەوە وتیان دەستكاری بكەنەوە.
ئێمە داوای دامەزراندنی لێكۆڵەر دەكەین، داوای دادگایەكی تایبەت بە دۆسیەكانی گەندەڵی دەكەین و كۆمەڵێك داواكاری تریش، دیارە تەوافوق نەكراوە لەسەر دابینكردنی ئەو شتانە بۆ دەستەی دەسپاكی، لەڕووی پێویستییەكانی ترەوە، لە ژمارەی فەرمانبەرەوە بگرە تا بینا كێشەو كەموكوڕیمان هەیە، ڕەنگە بۆ هەموو هەرێمی كوردستان پێویستیم بە 200 لێكۆڵەر بێت، بەڵام من 20 لێكۆڵەرم هەیە.

پەرەگراف: ئەی بەربەستی سیاسی نییە؟ پارتی و یەكێتی وەك پێكهێنەری سەرەكی حكومەت ئیرادەی سیاسییان هەیە بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی؟
ئەحمەد ئەنوەر: لە هەموو دونیا بۆ ئەوەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی سەركەوتووبێت پێویستە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێز هەبێت پشتگیریت بكات، من ناتوانم بڵێم ئیرادە نییە، چونكە ئیرادە دەبێت خورد بكرێتەوە بۆ میكانیزم، كاتێك ئەو ئیرادەیە خورد نەكرایەوە لەچوارچێوەی میكانیزمێك بۆ پشتگیری دەستەی دەسپاكی و دیوانی چاودێری دارایی، ئەوا ناتوانین بڵێین ئیرادەی سیاسی هەیە.
بە نمونە پەرلەمانی كوردستان لە مێژووی تەمەنی خۆیدا توانیویەتی بەرپرسێك لابدات؟ نەخێر نەبینراوە.. كەواتە هەمووی یەك پاكێجە و مەرجەكانی سەركەوتنی دژایەتی گەندەڵی خۆی لە هەبوونی دەزگایەكی چالاكی چاودێری، دادگایەكی سەربەخۆ، چاودێرییەكی پەرلەمانی بەهێز، چاودێرییەكی حكومی بەهێزدا دەبینێتەوە، كەی ئەو مەرجانە هاتنەدی ئەوا دەتوانین لە هەرێمی كوردستان بەهەنگاوی خێراتر بەرەنگاری گەندەڵی ببینەوە.

پەرەگراف: لەمساڵدا چەند داوا و دۆسیەی گەندەڵی هەبون و چەندیان یەكلاییكراونەتەوە؟
ئەحمەد ئەنوەر: لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا 30ـی تشرینی دووەم، 103 كەیس هەبون و لەم ژمارەیەدا یەكێكیان یەكلاییكراونەتەوە، 71ـیان لە دادگایە و 31ـیان گەڕێنراونەتەوە بۆ دەستەی دەسپاكی.
لەو كەیسانەی بۆ دادگاكان ڕۆیشتوون؛، 43 كەیس بۆ دادگای كەتن بووە كە 14ـیان گەڕاوەتەوە دەستە و 29ـی تریش لە دادگایە و هیچ كەیسێك یەكلایینەكراوەتەوە، هەروەها 60 كەیس ڕەوانەی دادگای تاوان كراون، تەنیا یەكێكیان یەكلاییكراوەتەوە و 42ـیان لە دادگایە و 17ـیان بۆ دەستە گەڕێندراوەتەوە.
لە ساڵی 2016ـەوە تا 1ـی كانونی یەكەمی ئەمساڵیش، 125 كەیس ڕەوانەی هەردوو دادگای تاوان و كەتن كراون، لەم ژمارەیە 30 كەیس لە دهۆك، 48 لە سلێمانی و 47 لە هەولێر بون، هاوكات 239 كەیسی دیكە لەو ماوەیەدا لە دادگان یەكلاییكراونەتەوە، بەجۆرێك 22 كەیسی تاوان و 45 كەیسی كەتن لە دهۆك، 23 كەیسی تاوان و 60 كەیسی كەتن لە سلێمانی، 43 كەیسی تاوان و 46 كەیسی كەتن لە هەولێر بون، هەروەها حەوت كەیس گەڕێنراونەتەوە دەستە كە دوانیان كەیسی تاوانە و پێنجەكەی تر كەتنە، لەم ژمارەیەشدا یەك كەیسی كەتن لە دهۆك، دوو كەیسی تاوان لە سلێمانی و چوار كەیسی كەتنیان لە هەولێر بوو.
بەگشتی بەپێی ئەم ئامارە ئەو دۆسیانەی لەو ماوەیەدا ڕەوانەی دادگا كراون، 371 دۆسیەن. 83 دۆسیە لە دادگای تاوانە و 42 لە دادگای كەتنە كە هێشتا یەكلایی نەكراونەتەوە، هاوكات 151 دۆسیە لە دادگای تاوان یەكلایی كراوەتەوە و 88ـیش لە دادگای كەتن یەكلایی كراوەتەوە، لەگەڵ ئەمەشدا پێنج دۆسیە لە دادگای تاوان و دوان لە دادگای كەتن گەڕێنراوەتەوە بۆ دەستە.