پەرەگراف- عەممار عەزیز
فێڵ و هەڵخەڵەتاندن بۆ بردنی پارەی خەڵك، خەریكە دەبێتە دیاردە و متمانە لە مامەڵەی نێوان هاوڵاتیاندا ناهێڵێت، لەكاتێكدا یاسا بەركارەكان جگە لە سزایەكی كەم؛ هیچ چارەسەرێكی بنەڕەتییان بۆ ئەو دۆسیەیانە پێ نییە.
ئەو جۆرە لە مامەڵە و پارە خواردن، لەمدواییەدا لەنێو خەڵكدا زیاتر بە مامەڵەی هەڵشۆییانە دەناسرێتەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ دۆسیەی ئەو كەسەی بە بردنی موڵك و ماڵی سەدان كەس تۆمەتبار دەكرێت.
سلێمانی هەڵشۆیی، كە وەك بازرگان و پیاوی كار لە ناوچەی پشدەر خۆی بە خەڵك ناساند، سەدان موڵك و ماڵی لە خانوو، زەوی، پارە و ئۆتۆمبێل لە هاوڵاتیان وەرگرت و لە ساڵی ڕابردوشدا، خرایە زیندان و تائێستا چارەنوسی موڵكی خەڵكەكەش نادیارە.
"هەزار و 280 كەس پارە و موڵكی داوەتە گروپەكەی سلێمانی هەڵشۆیی، هەندێكیان پارە و زێڕی ژنەكەی بۆ بردووە، بەوهۆیەوە ئێستا خەڵكانێك توشی گرفتی دەرونی بون و سەدان كێشە ڕوبەڕوی خەڵك بۆتەوە" محەمەد عەبدوڵا، یەكێك لە نوێنەرانی ئەو هاوڵاتییانەی موڵك و پارەیان بە هەڵشۆیی داوە، بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو هاوڵاتییە خۆی دانیشتوی قەزای پشدەرە لە ئیدارەی ڕاپەڕین و پارچە زەوییەكی بە سلێمانی هەڵشۆیی داوە، لە مانگی تشرینی دوەمی 2020دا، دوای نوسینی پارچە كاغەزێك و واژۆكردنی وەك بەڵگەنامە، بە ئامانجی ئەوەی لە ئاداری 2021دا سلێمان بەهای زەوییەكەی بە پارەیەكی زیاترەوە بۆ بگەڕێنێتەوە.
نرخی زەوییەكەی محەمەد ئەوكات دەفتەرێك و 55 وەرەقە بوو، بەڵام نە زەوییەكە و نە پارەیشی دەستنەكەوت.
ئەو جۆرە مامەڵانە تەنیا بە موڵكەوە ناكرێت، هاوشێوەی دۆسیەكەی سلێمانی هەڵشۆیی، چەندین ڕوداوی دیكەی فێڵ و هەڵخەڵەتاندن هەفتانە و مانگانە تۆماردەكرێن، باوترینیان خواردنی پارەی خەڵكە بەناوی ڕێكخستنی سەفەری چونە ئەوروپا.
ئەرشەد حسێن، ئەندامی لیژنەی ناوخۆ وئاسایش لە پەرلەمانی كوردستان بە پەرەگراف-ی وت "كەیسی ساختەكردن و وەرگرتنی پارە لەخەڵك بەشێوەی فێڵ و ساختە لە هەموو پارێزگاكانی هەرێم هەن، لە هەولێر سێ تا چوار دۆسیە ڕویداوە، لە دهۆك و سلێمانیش، بەڵام دۆسیەكان بە ئێمە نەگەیشتون بۆیە بەدواداچونمان نەكردووە".
ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت "ئەم حاڵەتانە لەدوای ساڵی 2008ـەوە ڕوو لە زیادبوونە، هەركاتێك كەیسی هاوشێوەی سلێمان هەڵشۆیی بگاتە دەست لیژنەكەمان بەوردی بەدواداچوونی بۆ دەكەین، بەشێوەی مەیدانی سەردانی دامودەزگاكانی حكومەت و دادگا دەكەین".
ئەو داواكارە لە هاوڵاتیان، هۆشیارانە مامەڵە بكەن و بەبێ هیچ بەڵگەیەكی فەرمی حكومەت و دادگا، پارە و موڵكی خۆیان نەدەن بەهیچ كەسێك.
دۆسیەكەی سلێمانی هەڵشۆیی، زۆرترین دەنگدانەوەی هەبوو بەراورد بە دۆسیەكانی هاوشێوە، چونكە سەدان كەس تیایدا بەشدارن و موڵك و پارەیان پێداوە، لە پێناو قازانجی زیاتر.
لەو جۆرە مامەڵەیەدا، موڵكی هاوڵاتیان بە نرخی ڕۆژ وەرگیراوە و بەڵێنیان پێدراوە دوای چەند مانگێك، دوو هێندەی ئەو نرخە پارەیان پێبدرێت.
"بەهۆی ئەو دۆسیەیەوە 15 بۆ 20 گوندی سنورەكەمان بەتەوای وێران بوون، خەڵكی ناوچەكە نزیكەی هەزار دەفتەر دۆلاریان داوەتە سلێمان هەڵشۆیی" نوێنەری ئەو كەسانەی سكاڵایان دژی هەڵشۆیی هەیە، وتیشی "دەزگا پەیوەندیدارەكان دەستیان بەسەر كۆمەڵێك ئۆتۆمبێل و خانویدا گرتووە، بەڵام هیچ بڕە پارەیەكیان بۆ مافخوراوان نەگەڕاندۆتەوە".
محەمەد عەبدوڵا وتی "چاوەڕێی حكومەت و دادگا دەكەین، هەوڵیشمانداوە بە سوڵحی عەشایەری كێشەكە چارەسەر بكەین، بەڵام كۆمەڵێك كەس قبوڵیان نەكرد، ئەگەر تەواو بێهیوابووین جەنگێكی مەدەنیانە بەرپا دەكەین تا پارەو موڵكی خۆمان وەردەگرینەوە".
زۆرێك لەو دۆسیەیانەی فێڵ و هەڵخەڵەتاندنی خەڵكە لە دادگاكاندان و یەكلایینەكراونەتەوە، هاوشێوەی دۆسیەكەی سلێمانی هەڵشۆیی.
شۆڕش ئیسماعیل، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی راپەڕین بۆ پەرەگراف وت "تائێستا زیاتر لە هەزار و 400 كەس ناویان بۆ تۆماركردنی سكاڵا لەسەر سلێمان هەڵشویی نوسیووە، زیاتر لە 400 كەسیش سكاڵا و وتەیان لە پۆلیس لێوەرگیراوە".
تەنیا لەسەر دۆسیەكەی هەڵشۆیی 53 تۆمەتبار دەستگیركراون.
"لەو ژمارەیە 27یان بە كەفالەتی 3 تا 15 ملیۆن دینار ئازادكراون و 26 كەسیشیان هێشتا زیندانین".
وتەبێژی پۆلیس دەڵێت "هێشتا بۆ ئێمە ڕوون نەبۆتەوە ئایا سلێمان هەڵشۆیی و گروپەكەی بە فێڵ و ساختە ئەم كارەیان كردووە یاخود نا، بۆیە لێكۆڵینەوە لە دۆسیەكە بەردەوامە و هیچ بڕە پارەیەكیش بۆ خەڵك نەگەڕێنراوەتەوە".
پۆلیس تەئكید دەكاتەوە لە بەدواداچونی دۆسیەكە بەردەوامدەبن، "ئەم كەیسە زۆرگەورەیە و پەیوەندی بە زۆر كەسەوە هەیە، بۆیە تائێستا یەكلایینەبۆتەوە،... دڵنیایی دەدەینە هەمولایەك مافەكانیان بەپێی یاسا دەگەڕێنینەوە".
بەپێی ئەو ماددە یاساییەی تایبەتە بە فێڵ و پارە خواردن تەنیا زیندانیی ماوە كورت دانراوە، بۆیە هەر تۆمەتبارێك دوای ساغبونەوەی تاوانەكەی، پێویستە بەپێی یاسای دیكە ڕوبەڕوی دادگا بكرێتەوە تا پارەكەی لێوەربگیرێتەوە كە ئەوەش پەیوەستە بە پڕۆسەیەكی درودرێژی یاساییەوە و بەلای هەندێكیشەوە دەستكەوتنەوەی پارە لەو ڕێگەیەوە یان زۆر كەمە یاخود ئەستەمە.
ماددەی 456ی یاسای سزادانی عێراقی دەڵێت، هەر كەسێك بە فێڵ پارە لەدەستی خەڵكدا دەربهێنێت، یان ناوی ساختە و وەسفی ناڕاست بۆ خۆی دروستبكات، یاخود بەڵگەنامەی ساختە دروستبكات لە پێناو وەرگرتنی پارەی خەڵك، ئەوا بە زیندانی لە سێ مانگ تا پێنج ساڵ سزادەدرێت، ئەوەش بەوتەی عەبدولناسر حەسەن، پارێزەر بۆ پەرەگراف.
ئەو پارێزەرە لە قەزای ئاكرێ دەربارەی دۆسیەی فێڵكردن وتی "ئەوانەی ئەم كارە دەكەن زۆر شارەزان و بەچەندین ڕێگا باسی پڕۆژەكەی خۆیان دەكەن، دوایینجار خەڵكیش باوەڕ بەو كەسانە دەكەن و پارەیان پێدەدەن".
ئەو لە باسی فێڵێكی ئەو كەسانەدا دەڵێت "سەرەتا قارانجێكی زۆر دەدەنە هاوڵاتیان تاوەكو زیاتر باوەڕیان پێبكرێت و خەڵكی زیاتر پارەیان پێبدەن".
عەبدولناسر حەسەن، هۆكارەكانیشی گەڕاندەوە بۆ ئەوەی خەڵك بە گشتی باوەڕیان بە سیستمی بانك نییە، بۆیە هەربڕە پارەیەكیان هەبێت دەیدەنە ئەو كەسانە و لەكۆتاییشدا ئەو پارەیەی كە بەرهەمی ڕەنجی چەند ساڵێكیانە لە دەستی دەدەن.
چەندین نمونەی دیكەی پارەخواردنی خەڵك هەن، لە زۆربەی ناوچەكاندا، لەوانە دوو كەس لە نێو ئاوارەكانی دهۆك لانیكەم 700 هەزار دۆلاری خەڵكیان بەناوی وەرگرتنی ڤیزای وڵاتانی ئەوروپاوە برد و هیچیشیان نەكرد، بەڵام هیچ دۆسیەیەك هێندەی ئەوەی سلێمانی هەڵشۆیی مشتومڕ و دەنگدانەوەی نەبوو.
زریان محەمەد، ڕۆژنامەنوس لە ناوچەی گەرمیان، وتی "هۆكارەكانی زیادبوونی خەڵەتاندن و پارە خواردن لە هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، یەكەم هیچ چاودێرییەك نییە لەلایەن حكومەتەوە بۆ ئەو كارە، چونكە ئەوانە بەناوی كۆمپانیاوە هاتون و هاوڵاتیانیان فریوداوە بە ناوی بازرگانیەوە، بەبێ ئەوەی حكومەت ئاگای لێبێت، ڕەنگە هەندێكجاریش خۆی كارئاسانی بۆ بكات".
ئەو هۆشیداری دا "ئەم كارە زیاتر و زیاتریش دەبێت".
بەوتەی زریان هۆكارێكی دیكە "ئاستی هۆشیاریی تاكە، بەبێ ئەوەی لێكۆڵینەوە بكات پارەی خۆی دەدات بە كۆمپانیایەك یان شەخسێك یان نوسینگەیەك، ئەمەش سەریكێشاوە بۆ ئەم كارە و حاڵەتەكە ڕووی لە هەڵكشان كردوە، ئەو كەسانەشی ئەوكارە دەكەن بەبێ ئەوەی سزا وەربگرن لەوكارە دەردەچن".
ئەو ڕۆژنامەنوسە دەڵێت، پێویستە حكومەت لە پەرلەمان و لەڕێی یاسایەكی تایبەت سزای قورس بۆ ئەو دۆسیەیانە دابنێت، هاوڵاتیانیش ئەگەر كەسێك جێگەی متمانە نەبێت ئەو بڕە پارەی هەیە ڕادەستی نەكەن، جگەلەوەی ئەركی میدیایە لەوبارەیەوە خەڵك هۆشیاربكاتەوە.