توركیا ئارامیی لە دهۆك دەبڕێت

لەوكاتەوەی جەندرمە ڕوویكردۆتە ناوچەكە ئاسایش و سەقامگیریی تێدا نەماوە
17-05-2021 06:17

پەرەگراف- عەممار عەزیز

ئەو ئارامییەی توركیا بانگەشەی بۆ دەكات؛ بۆ ڕەمەزان یەحیا ڕێك بە پێچەوانەوەیە، لەوكاتەوەی جەندرمە ڕوویكردۆتە ناوچەكەیان ئاسایش و سەقامگیریی تێدا نەماوە، بۆیە ناچار بووە زێدی باوباپیرانی بە باخێكی پڕ لە بەرهەمەوە بەجێبهێڵێت.

ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی جەندرمەی توركیا، بە ئاسمانی و زەمینییەوە، ساڵانێكە لە دهۆك و دەڤەری بادینان بەردەوامن، پاساوەكەش ڕاوەدونانی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە) و وەك حكومەتی ئەنقەرە دەڵێت؛ سەقامگیری و ئارامییە.

"بۆردومانی فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا زیاتر بوون بۆ سەر پەكەكە، ژیانمان لە مەترسیدا بوو، بۆیە گوندی خۆمان بەجێهێشت و لە سەنتەری دهۆك نیشتەجێبوم" ڕەمەزان یەحیا، خەڵكی گوندی بەنستانەی قەزای ئامێدی بۆ پەرەگراف وای وت.

گوندەكەی ڕەمەزان یەكێكە لە ناوچەكانی گۆڕەپانی شەڕ و ئۆپەراسیۆنی توركیا بە پاساوی پەكەكە لەناو خاكی هەرێمی كوردستان.

ڕەمەزان وتی "كەس حەزناكات گوندی خۆی بەجێبهێڵێت، تەمەنێكە لەوێ دەژین، سەرقاڵی كشتوكاڵ و ئاژەڵداری بوین، خانووەكەم و باخی ترێ و ترش و سێوم بەجێهێشت كە ساڵانە نزیكەی سێ ملیۆن دینار داهاتی هەبوو، ئێستا تەنانەت ناتوانین بڕۆین بەرهەمەكە لێبكەینەوە، تەنیا هەندێكجار بەسەردان دەچین و ئێوارە دەگەڕێینەوە بۆ دهۆك".

ئەو، داواكارە چارەسەرێكی ئەو بارودۆخە ناهەموارەیان بكرێت و لانیكەم قەرەبوی زیانەكانیان بكرێتەوە.

دواین ئۆپەراسیۆنی زەمینی و ئاسمانی توركیا، 23ی نیسانی 2021 لە ناو خاكی هەرێم و بە دیاریكراوی لە سنوری دهۆك دەستیپێكردووە، لەوكاتەوە بەردەوامە و لە چەندین شوێن شەڕ و پێكدادان لەگەڵ پەكەكە ڕویداوە، بێ ئەوەی حكومەتی هەرێم هیچ بڵێت.

سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسێ بۆ پەرەگراف وتی "بۆردومانی توركیا بۆ ناحیەكە زیادیكردووە، لە 23ی نیسان تا 28ی هەمان مانگ بە قوڵایی 9 كیلۆمەتر توركیا هاتۆتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە".

دەوڵەتی توركیا، بە ڕەسمی و لەڕێی سەرۆك كۆمار و وەزیری بەرگرییەوە، دەستپێكردنی ئەو ئۆپەراسیۆنەیان لەناو خاكی عێراق ڕاگەیاندووە، تەنیا ناڕەزایەتییەكیش بەڕەسمی، وەزارەتی دەرەوەی عێراق نواندی، دوای ئەوەی وەزیری بەرگری توركیا بە هەلیكۆپتەر لەخاكی عێراقدا بنكەیەكی سەربازیی وڵاتەكەی بەبێ ئاگاداری بەغداد بەسەركردەوە.

"توركیا مەبەستیەتی زناری كێستە بگرێت، چونكە زیاتر لە 50 گوندی سنوری ناحیەكانی كانی ماسێ، بامەڕنێ و باتیفا دەكەونە زناری كێستە، ئەو شوێنە ستراتیژییە" بەوتەی بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسێ.

توركیا لە ئۆپەراسیۆنەكەیدا جگە لە هێرشی زەمینی، زیاد لە 50 جار بۆردومانی گوندەكانی كانی ماسێی قەزای ئامێدی و ناوچەی ئاڤاشین-ی كردووە، جگە لە دانانی سەربازگە و بارەگا لە دەوروبەری ناوچەی نیشتەجێبونی زناری كێستە، بۆیە بەشێكی زۆر لە خەڵكی ئەو ناوچەیە بە ناچاری ئاوارەبون.

"خەڵكی ناوچەكە لە دۆخێكی زۆر نائارام و ناخۆشدا ژیان بەڕێدەكەن، لە هەر خولەكێكدا ترسیان هەیە فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا ناوچەكە بۆردومان بكەن، لە كۆی 76 گوندی ناحیەی كانی ماسێ 12 گوند بەتەواوی چوڵكراون، ئەگەر دۆخەكە بەمشێوەیە بڕوات دەیان گوندی تر چوڵدەكرێن" سەربەست سەبری وای وت.

ساڵی ڕابردوش ئۆپەراسیۆنی دیكەی توركیا لە ناوچەكەدا هەبوو، هەر مەدەنی و گوندنشینان پشكی شێری قوربانییەكانیان بەركەوت.

بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسێ دەڵێت، لە سێ ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە 260 هەزار دۆنم زەوی كشتوكاڵی و باخ سوتاون بەهۆی بۆردومان و شەڕەوە، هەموو ئامارەكان ڕەوانەی پارێزگای دهۆك كراون، بەڵام كەس قەرەبونەكراوەتەوە، لەكاتێكدا تەنیا لە ناحیەكەیاندا لە ساڵی 1991ـەوە تا ئێستا 12 هاوڵاتی شەهید و 310 كەسیش برینداربون بەهۆی شەڕی نێوان توركیاو پەكەكە.

"داواكارین هەردوو حكومەتی هەرێم و فیدراڵ ئەم كێشەیە چارەسەر بكەن، زیاتر لە 30 ساڵە خەڵك لە نائارامیدا دەژین، تا كەی ئەم بارودۆخە ئاوا بمێنێتەوە؟" سەبری ئەو پرسیارە دەكات.

بەپێی ڕاپۆرتێكی ڕێكخراوی (CPT)، لە ساڵی 2015ـەوە تائێستا بەهۆی ئۆپەراسیۆن و بۆردومانەكانی توركیا بۆ خاكی هەرێمی كوردستان زیاتر لە 99 هاووڵاتیی شەهید بوون كە 15یان تەنیا لە شەش مانگی یەكەمی 2020دا بووە، جگە چۆڵبونی سەدان گوند و ئەو مەترسییانەی بۆ سەر ئاسایشی ژیان و بژێوی هەزاران خێزان دروستبون.

"دوو كوڕم، تەمەنیان 30 ساڵ و 35 ساڵ بوو لە ئامێدی شەهیدبوون، دوای دوو ساڵ ئینجا حكومەت بۆ هەر یەكێكیان هاوكارییەكی مانگانەی 250 هەزار دیناریی پێداین" مستەفا محەمەد تاهیر، باوكی دوو شەهیدی بۆردومانەكانی توركیا وای وت.

مستەفا دوو كوڕەكەی لەگەڵ برازایەكیدا بەهۆی بۆردومانی فڕۆكەی توركیاوە 20ی ئەیلولی 2017 لە نزیك ڕوباری شینی ئامێدی شەهید بوون.

ئەو بۆ پەرەگراف وتی "هێشتا بە شەهید هەژمارنەكراون و جگە لەو هاوكارییە هیچی ترمان بۆ نەكراوە"، دەشڵێت سەردانی چەندین دامودەزگای كردووە تا قوربانییەكانیان بكرێنە شەهید و موچەی مانگانەیان هەبێت، بەڵام بێ سود بووە.

سەرباری ئەوەی هاووڵاتییانی بێتاوان دەبنە قوربانیی، توركیا جەخت لە بەردەوامی ئۆپەراسیۆنەكانی دەكاتەوە و پەكەكەش دەڵێت، دەستەوەستان نابێت و ناوی لێناوە شەڕی بەرگری لە هەموو كوردستانییان.

دلشێر عەبدولستار، قایمقامی قەزای زاخۆ بەوەكالەت بۆ پەرەگراف وتی "زاخۆش هاوشێوەی ناوچەكانی تر زیانی زۆری بەركەوتووە، بەهۆی شەڕی پەكەكە و توركیاوە، تائێستا لە زاخۆ زیاتر لە 43 گوند چۆڵكراون و 32 هاووڵاتی شەهیدبون لەگەڵ برینداربونی 10 هاووڵاتی".

لە زیانە ماددییەكانیشدا، لە 58 گوندی ناحیەی باتیفای قەزای زاخۆ، زیانی زیاتر لە 400 ملیۆن دینار كەوتۆتەوە.

دلشێر وتیشی، لیژنەی قەرەبوكردنەوەی زیانەكانی هاووڵاتییان ناتوانن بچنە ناوچەكانی زیانلێكەوتوو بەهۆی بۆردومانەكانەوە، بۆیە پشت بە وێنەو ڤیدیۆی نێردراوی هاوڵاتیان دەبەستن، بەڵام ئەوەش نابێتە سەرچاوەی ورد و ڕاست بۆ بەكارهێنان.

"توركیا تەنیا لە چیاكانی سنوری زاخۆ بە تایبەت ناحیەی دەركا و باتیفا نزیكەی 14 بنكەی سەربازی داناوە و زیاتر لە 10 كیلۆمەتر هاتۆتە قوڵایی زاخۆوە" قایمقامی زاخۆ بەوەكالەت وادەڵێت.

توركیا لە دوای شەڕی ناوخۆی پارتی و یەكێتییەوە لە ساڵانی نەوەدەكاندا بنكەی هێناوەتە هەرێم و بەپێی راپۆرتێكی ڕێكخراوی (CPT) 37 بنكەی سەربازی و هەواڵگری داناوە، زۆرینەیان بە قوڵایی زیاتر لە 35 كیلۆمەتر لەناو خاكی هەرێم جێگیركراون و بەشێكیان لە ناوەندی گوند و شارەكانی دهۆك، زاخۆ و سۆراندان.

ڕزگار سدقی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بۆ پەرەگراف وتی "لە 1991ـەوە تائێستا زیاتر لە 257 گوندی پارێزگاكە بەهۆی هەبونی بارەگای پەكەكە و بەردەوامی بۆردومانی توركیا چۆڵكراون، لەو ژمارەیە 212 گوندیان لە ئامێدییە و زیاتر لە 35 گوند لە زاخۆیە".

"لە چوار ساڵی ڕابردوشدا 34 هاووڵاتی شەهیدبون و سەدان كەسی تر برینداربون، كە برینی هەندێكیان سەخت بووە، بەشێكشیان بەوهۆیەوە پەككەوتە بون، جگە لەزیانی ماددی زیاتر لە 7 ملیار دینار و سوتانی زیاتر لە شەش هەزار دۆنم زەوی كشتوكاڵی".

ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەشڵێت، ئەنجومەنی پارێزگا سێ لیژنەی پێكهێناوە بۆ ئامێدی، ئاكرێ و زاخۆ، هەموو ئامارێكیان وەرگرتووە و زانیارییەكانیان بە پارێزگای دهۆك و حكومەتی هەرێم داوە، بەڵام هێشتا كەس قەرەبونەكراوەتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا سەرقاڵی نوسینەوەی یاداشتێكین بە زانیاریی ورد لەسەر هەموو زیانەكان تا بە نوێنەرایەتی و كونسوڵگەریی هەموو وڵاتان بدرێت بۆ قەرەبوكردنەوە.

پەرلەمانی كوردستان، كە پێشتر بڕیاری لەسەر دەركردنی بارەگاكانی توركیا هەبووە و جێبەجێنەكراوە، لە ئۆپەراسیۆنی ئەمجارەدا هیچ قسەیەكی نییە.

ڕێڤینگ هروری، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "سەرۆكایەتی پەرلەمان ماوەیەك لەمەوبەر لیژنەیەكی پێكهێنا بۆ زیانەكانی بۆردومان و بە مەیدانی چوینە ئاكرێ، زاخۆ و ئامێدی.. ڕاپۆرتێكی وردمان ئامادەكرد و ڕادەستی سەرۆكایەتی پەرلەمانمان كرد، بەڵام تائێستا وەڵامیان نەداوینەتەوە".