پەرەگراف- عەممار عەزیز
حسێن لەخەوی نیوەڕۆدایە، تینی گەرمی و هاواری خەڵك خەبەری دەكەنەوە، هێندە فریا دەكەوێت دەستبداتە منداڵەكانی و بەرەو دەرەوەی كەمپەكە بەڕێیان بكات.
هەرزوو ئاگرێكی بە كڵپە، بەخێرایی دەگاتە خێوەتەكەی حسێن، وەك ئەوەی بەنزینی پێدا كرابێت، بە چەند چریەكەیەك دوو خێوەتی بە كەلوپەلی ناوماڵەوە دەبن بە خۆڵەمێش.
" لە خێوەتەكە هاتمەدەر بەهۆی دەنگی خەڵك و منداڵەكانم، بینیم ئاگرێكی زۆر گەورە نزیكە، قەت ئاگری وا گەورە و بەهێز پێشتر لە كەمپەكەدا ڕوینەداوە، بۆیە زوو منداڵەكانم بەرەو دەرەوەی كەمپەكە نارد" حسێن ئەلیاس خەڵەف (57 ساڵ) وای وت.
حسێن هەرچەندە لەوكاتەدا دەست دەداتە ئاگركوژێنەوەیەكی بچوك، بەڵام كاتێك قەبارەی ئاگرەكە دەبینێت، لە بەكارهێنانی پەشیماندەبێتەوە و دەزانێت جگە لە هەڵاتن هیچ دادی نادات.
ئەو ڕووداوی ئاگركەوتنەوەیە، لە قرچەی گەرمای كاتژمێر 2ی دوانیوەڕۆی هەینی 4ی حوزەیرانی 2021 بوو، لە كەمپی شاریای قەزای سێمێل لە پارێزگای دهۆك كە ئاوارە ئێزدییەكانی تێدا نیشتەجێن‌و بەهۆی پەلاماری تیرۆریستانی داعش بۆ ناوچەكانیان لە 2014وە ئاوارەبوون.
لەو ئاگرەدا 300 خێوەت بە تەواوی سوتان، 100 خێوەتی دیكە زیانیان بەركەوت و زیانی گیانیی نەبووە، جگە لە سوتاویی چەند هاوڵاتییەك بە سوكی، بەڵام دەرەنجام زیاتر لە 180 خێزان زەرەرمەند بون.
حسێن ئەلیاس خەڵەف، خەڵكی ناحیەی گرعوزێری شنگالە و حەوت ساڵە ئاوارەی كەمپی شاریایە، یەكێكە لە زیانلێكەوتوان و ئەو پارە كەمەی لە ڕۆژانەی كرێكارییەكەی گلی داوەتەوە، لە ئاگرەكەدا ئەویشی فەوتا.
"نزیكەی دوو ملیۆن دینارم لە خێوەتەكەدا سوتا، ئەو پارەیە لە ڕۆژانەی كرێكاریم پاشەكەوت كردووە، چونكە موچەم نییە و ڕۆژانە بە 15 تا 25 هەزار دینار كرێكاری دەكەم" خەڵەف بۆ پەرەگراف وای وت.
كەمپی شاریا، دوو هەزار و 379 خێزانی ئاوارەی تێدا نیشتەجێیە و پێكهاتوون لە 13 هەزار و 549 كەس، سێیەم قەرەباڵغترین كەمپی هەرێمی كوردستانە و زۆرینەی دانیشتوانەكەی ئێزدیی خەڵكی پارێزگای نەینەوان.
عەدو قوتێ، هێشتا لە شۆكی ڕوداوەكەدایە و شەو و ڕۆژێك نەیتوانی خواردنیش بخوات، ئەو لەشوێنی خێوەتە سوتاوەكەیدا دانیشتووە و بەدەم دادوبێدادییەوە دەكەوێتە باسی ئاگرەكە و دەڵێت "ئەوەندە ئاگرەكە بەهێز بوو، بەچاو تروكانێك گەیشتە خێوەتەكەمان، تەنیا توانیمان گیانی خۆمان ڕزگار بكەین".
قوتێ، ژنێكی ئاوارەی شنگالە لە شاریا، هاوسەر و ژمارەیەك ئەندامی خێزانەكەی لە ڕفێنراوانی دەستی داعشن و تا ئێستا بێسەروشوێنن، بە دڵی پڕەوە بۆ پەرەگراف وتی "هێندەی دیكە دڵم پڕ بووە لە خەفەت و ناخۆشی، نازانم چی بڵێم، ماڵی ئێمە وێران بوو، شوێنێك نەما بۆی بچین".
ئەو ژنە دەستی نزا بەرزدەكاتەوە و دەپاڕێتەوە "خودایە ڕزگارمان بكە لە ژیانی كەمپ، تازە ناتوانین لە كەمپ بژین، دەترسین توشی ڕوداوی دیكە ببین".
یەكەمجار نییە ڕوداوی ئاگركەوتنەوە لە كەمپەكانی ئاوارەكان ڕوبدات، بەڵام ئەوەی شاریا، گەورەترین بووە تائێستا و زیانی ماددیشی لە ڕوداوەكانی پێش خۆی زیاتر بووە.
بێوار عەبدولعەزیز، لێپرسراوی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی دهۆك بۆ پەرگراف وتی "هۆكاری ئاگركەوتنەوەكە جارێ نازانین، هەندێك دەڵێن بەهۆی شۆرتی كارەباوە بووە، بەڵام ناتوانین لە ئێستا بڕیاری ئەوە بدەین لەوانەیە هۆكارێكی تر هەبێت".
ڕوداوەكە هەرزوو لێپرسراوانی باڵای لە هەرێمی كوردستان و عێراق هێنایە سەرخەت و لێكۆڵینەوەش بۆ زانینی هۆكاری ئاگرەكە بەردەوامە.
"لە ئاگرەكەدا شەش كەس بە سوكی برینداربون، دوانیان پۆلیس بون و دوای وەرگرتنی چارەسەر باری تەندروستییان جێگیرە، بەڵام نزیكەی 30 هاوڵاتی ئاوارە توشی تەنگەنەفەسی بون" بەوتەی عەبدولعەزیز.
لێپرسراوەكەی بەرگری شارستانی دهۆك، ڕووی دەمیكردە ئەو كەسانەی ڕەخنەیان ئاڕاستەی بەڕێوەبەرایەتییەكەیان كردووە و وتی "تەحەددای هەموو كەسێك دەكەین كە دەڵێن تیمەكانمان درەنگ گەیشتون، بە پێچەوانەوە هەرزوو گەیشتینە كەمپی شاریا و لە دوو كاتژمێردا ئاگرەكەمان كۆنتڕۆڵكرد".
لە كەمپی شاریا هیچ بنكەیەكی ئاگركوژێنەوە نییە و لە دەرەوەی كەمپەكەوە تیم و ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە بانگكراون.
"قسەی ناو خەڵك ئەوەیە، ژنێكی بە تەمەن نانی كردووە بە تەنوری غاز، دواتر بیری چۆتەوە تەنوری غازەكە بكوژێنێتەوە، بۆیە لەوێوە ئاگرەكە دروست بووە، سەرەتا خێوەتی ئەو ژنە سوتاوە و دواتر وردەوردە خێوەتەكانی تری گرتۆتەوە" كەسو موراد مجێور وادەڵێت.
كەسو، حەوت ساڵە لە كەمپی شاریا دەژی و لەو ڕوداوەدا سێ خێوەتی سوتاون، بە ماڵ و موڵكەوە، وەك سەرەتای هێرشەكانی داعش لە 2014دا بۆ شنگال، چۆن بە كراسێكەوە هەڵات، ئێستاش هەر خۆیی و منداڵەكانیان تەنیا بە جلەكەی بەری خۆیانەوە لە ئاگرەكە ڕزگاریان بوو.
"هیچ شتێكم نەما قەمیسەكەم نەبێت" كەسو بۆ پەرەگراف وای وت، ئەو كە لە خەمی پێنج كچ و سێ كوڕەكەیدایە، چارەسەرێكی بۆ كەمپەكە پێیە، وتی "باشترە بە یەكجاریی خێوەتەكان لاببرێن و لە جێگەی ئەوە بە بلۆك هەر خێزانێك ژورێك تا دوو ژوور بۆ خۆی دروستبكات".
جیاواز لە هەرێمی كوردستان، زۆربەی كەمپەكانی ئاوارەیی لە پارێزگاكانی عێراق داخراون و خەڵكەكەی گەڕێنراونەتەوە، بەڵام ئەوانەی هەرێم، بە تایبەت ئێزدییەكان بە پاساوی وێرانكارییەكانی شەڕ، روخانی خانوەكانیان و كێشەكانی ئێستا لە ئیداری و ئەمنییەوە، نایانەوێت بۆ زێدی خۆیان بگەڕێنەوە.
وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق، لە بەیاننامەیەكدا ئامادەیی بۆ گەیاندنی داواكاری ئاوارەكان بە ئەنجومەنی وەزیران نیشانداوە بە تایبەت لە دۆسیەی قەرەبوكردنەوەی زیانەكانیاندا، جگە لەوەی دەستبەجێ بڕیاریداوە بە پێدانی خێوەت و كەلوپەلە پێداویستییەكانی ناوماڵ.
لە چوارچێوەی ڕێكارەكاندا بەهۆی ئەو ڕوداوەوە، سەردار یونس، بەڕێوەبەری كەمپی شاریا لە پۆستەكەی دورخرایەوە و هەكار محەمەد ئەمین، لە شوێنی ئەو دەستبەكاربوو.
هەكار محەمەد بە پەرەگراف-ی وت "بەپێی بەدواداچونی ئێمە هۆكاری ئاگرەكە شۆرتی كارەبا بووە، ناتوانم بڵێم ئیدارەی پێشوی كەمپ كەمتەرخەم بون، چونكە ئەمڕۆ من پۆستەكەم وەرگرتووە، بەڵام ئەوە هەیە ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە كە لە كەمپدا دانراوە مەكینەكەی لەكاركەوتووە، ئەوەش كاریگەری خراپی هەبووە، هەرچەندە تیمەكانی ئاگركوژێنەوە لە كاتی خۆیدا گەیشتون".
ئەو دەڵێت، 187 خێزان بەهۆی سوتانی 300 خێوەتەوە زیانی ماڵییان بەركەوتووە و زیانی زۆری داراییش هەبووە، بەڵام ناتوانێت ئێستا بۆ میدیا ئاشكرای بكات.
لە خێوەتێكی كەمپی شاریا بڕێكی زۆر پارەی بازرگانێكی ئاوارە لە جۆری دراوی دۆلار و دیناری عێراقی سوتا و هەرزوو وێنەكانی بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بڵاوبۆوە.
كاروان زەكی، لێپرسراوی بەشی ڕاگەیاندن لە ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان -كە سەرپەرشتی دۆسیەی ئاوارە و پەنابەرانی هەرێمی كوردستان دەكەن- بۆ پەرەگراف وتی "خۆشبەختانە بەرگری شارستانی دهۆك بە كاتێكی كەم ئاگرەكەیان كۆنتڕۆڵكردووە و بەپێی ڕاپۆرتی لیژنەكان 288 خێوەت لە چوار قاتعی كەمپ سوتاون و 130 خێزان زیانیان بەركەوتووە، زۆرێك لەو خێوەتانە بەتاڵ بون و ماڵیان تێدا نەبووە".
ڕۆژێك دوای ڕوداوەكە، دەست بە پاككردنەوەی شوێنی ئاگرەكە كرا، تا بلۆكی بناغەی خێوەتەكان جارێكیتر بۆیاخ بكرێن و خێوەتی نوێ دابنرێن، لەگەڵ پێدانی بەتانی و هەندێك كەلوپەلی ناوماڵ.
"ناتوانین شوێنی هەموو خێوەتەكان بكەین بە بلۆك، چونكە ستانداردی كەمپەكە خێوەتە" كاروان زەكی وادەڵێت.
وتیشی "بۆ ئێمە گرنگ نییە ئاوارەكان دەربارەی هۆكاری ئاگرەكە چی دەڵێن، ئێمە بە بەڵگەوە قسە دەكەین، لیژنەمان پێكهێناوە.. دوای بەدواداچونی ورد دەركەوتووە هۆكارەكە شۆرتی كارەبایە".
دوریی نێوان هەردوو خێوەت لە كەمپەكەدا سێ مەترەو بەوتەی لێپرسراوەكەی ناوەندی هەماهەنگی قەیرانەكان، ئاوارەكان ئەو بۆشاییەیان نەهێشتۆتەوە و خێوەتی بچوكیان داناوە، ئەوەش هۆكاری زوو بڵاوبونەوەی ئاگرەكەیە.
كاروان زەكی وتیشی، پێشتر بە دووساڵ جارێك خێوەتی ئاوارەكان دەگۆڕدران، بەڵام دواتر ئەو پڕۆسەیە ڕاگیرا بەهۆی ڕاوەستانی پاڵپشتی دارایی و نەمانی كاری زۆرێك لە ڕێكخراوەكان لە كەمپەكاندا، بۆیە نزیكەی دوو ساڵە خێوەتەكانیان نەگۆڕدراون.
لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 665 هەزار ئاوارە هەن، بەشێكیان لە 26 كەمپدا لە هەولێر، سلێمانی و دهۆك نیشتەجێن، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان سەر بە وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم.
حسێن ئەلیاس خەڵەف، پڕ بە دڵ حەزدەكات ڕوداوەكە خەونێكی ناخۆشی خەوی ئەو ڕۆژەی بوایە و جارێكیتر ئاوا توشی سەرگەردانی نەبن، لانیكەم بتوانن ئەمجارە بە دانانی بلۆك لەجێی خێوەت خۆیان لە ئاگر و كارەساتی دیكە بپارێزن.
"قەسەم بەخوا بە پارەی كرێكاری كەلوپەلی ناوماڵم كڕی، لە چەند خولەكێكدا هەموی بوو بە سوتماك، ئاخر خوا قبوڵی ناكات، چۆن بتوانین ژیانێكی نوێ دەستپێبكەینەوە ئەگەر دیسان لەبەردەم مەترسی ئاگركەوتنەوەدا بین بەهۆی خێوەتی نایلۆن و قوماشەوە؟!" حسێن وای وت.