پەرلەمانتارانی كوردستان تێوەگلاون لە گەندەڵیی‌و وەرگرتنی بەرتیل؟ پەرەگراف بەدواداچوونی بۆ دەكات

27-06-2021 04:05
كۆبوونەوەیەكی پەرلەمانی كوردستان. وێنە؛ پەرلەمان

پەرەگراف- سوركێو محەمەد

چەند ڕۆژێكە پرسی گەرمی ناو پەرلەمانی كوردستان‌و گفتوگۆی نێوان پەرلەمانتاران، باسكردنی "تێوەگلانی چەند پەرلەمانتارێكە بە وەرگرتنی بەرتیل" لە كۆمپانیاو سەرمایەداران، فراكسیۆنەكانی پەرلەمان داوا لە سەرۆكی پەرلەمان دەكەن لیژنەی لێكۆڵینەوە پێكبهێنێت بۆ دەرخستنی ڕاستییەكان‌و ئاشكراكردنی ناوی هەر پەرلەمانتارێك كە تێوەگلابێت.

پەرلەمانتارانی فراكسیۆنە جیاوازەكان بۆ پەرەگراف پشتڕاستی دەكەنەوە كە بەدواداچوونیان كردووەو ناوی ژمارەیەك پەرلەمانتاریان لەبەردەستدایەو "تێوەگلاون لە گەندەڵی‌و وەرگرتنی بەرتیل"، بۆئەوەش چاوەڕوانی هەنگاوی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكەن‌و پێیانوایە تۆپ لە گۆڕەپانی سەرۆكایەتی پەرلەمانە بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەو بابەتە.

ئەو مشتومڕە دوای ئەوە گەرم بوو كە سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان نووسراوێكی ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران كرد و تێیدا دەڵێت، هیچ پەرلەمانتارێك لە ڕێگەی كەسییەوە ناتوانێت سەردانی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون و بەڵێندەرایەتی‌و وەبەرهێنان بكات، بەڵكو دەبێت بە بڕیاری لیژنەكان یاخود نوسراوی فەرمیی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئەو بەدواداچونە بكات. سەرۆكی پەرلەمان داوا دەكات وەزارەت‌و دەستە پەیوەندیدارەكان ئاگادار بكرێنەوە لەسەر ئەو بابەتە.

ئەو نووسراوە ناڕەزایی فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی لێكەوتەوەو دژی وەستانەوەو بە نایاسایی‌و لێدان لە شكۆی كۆی پەرلەمانتاران لەقەڵەمی دەدەن، لە ناو شەقام‌و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش نووسراوەكە وا لێكدرایەوە چەند پەرلەمانتارێك پۆستەكانیان بۆ بەرژەوەندی كەسیی بەكارهێنابێت بە وەرگرتنی پارە لە كۆمپانیاو سەرمایەداران.

فراكسیۆنەكانی پەرلەمان ناڕازین لەوەی سەرجەم پەرلەمانتاران نیشانەی پرسیاریان بخرێتەسەر "بەهۆی گەندەڵیی چەند پەرلەمانتارێكەوە".

ئایا پەرلەمانتاران تێوەگلاون لە گەندەڵیی‌و وەرگرتنی بەرتیل؟

"ئەمە پرسیارە هەقیقییەكەیە، بۆیە پێویستە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان یەكلایی بكاتەوە. زانیاریم هەیە كە چەند پەرلەمانتارێك لە فراكسیۆنە جیاوازەكان تۆمەتبارن بەم دۆسیەیە، بەڵام سەرۆكایەتی پەرلەمان دەبێت بیسەلمێنێت بە حوكمی پەیوەندییان لەگەڵ حكومەت‌و دەستەی وەبەرهێنان" شیرین ئەمین سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی لە پەرلەمانی كوردستان بۆ پەرەگراف وادەڵێت.

شیرین ئەمین ناوی پەرلەمانتارە تۆمەتبارەكانی لایە، "ناوەكان بەپێی بەدواداچوون‌و زانیاریی‌و پەیوەندیی كەسیی خۆم دەستم كەوتوون، لە دوو سەرچاوەوە بەدواداچوونم كردووە بەبێ جیاوازیی هەمان ناوم بەدەست گەیشتووەتەوە. سێ پەرلەمانتار بۆم دڵنیابووەتەوەو دوو پەرلەمانتاریش زانیارییم لەسەریان وەرگرتووەو گومانیان لەسەرە".

"پرسیار لەسەر سەرۆكایەتی پەرلەمان دروست دەبێت ئەگەر پەرلەمانتارێك تێوەگلابێت لە گەندەڵیی ناكرێت سەرۆكایەتی پەرلەمان چاوپۆشیی لێ بكات. من ناوی وام لایە یەكێكە لەو كەسانەی كە لە میدیاو سۆشیال میدیا زۆر ناسراوەو بە موزایەدەچی ناوی دەبرێت، بەڵام خۆی لەپشتەوە گەندەڵە، ئەركە لەسەر پەلەمان ڕووی ڕاستەقینەیان ئاشكرا بكات" سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی پەرلەمان وای وت.

لەبارەی بوونی بەڵگە لەسەر ئەو پەرلەمانتارانە، شیرین ئەمین وتی "نووسراوەكەی سەرۆكی پەرلەمان پێدەچێت بێ سەرچاوەو بێ بەڵگە نەبێت، وردەكارییەكانیش لەو دوو نێوەندەدایە دەستەی وەبەرهێنان‌و ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ سەرۆكایەتی پەرلەمان".

شیرین ئەمین ئەو ناوانەی ئاشكرا نەكرد كە تێوەگلاون لە گەندەڵی‌و وەرگرتنی بەرتیل، ئەوكارەی بە ئەركی سەرۆكایەتی پەرلەمان زانی، دوای پێكهێنانی لیژنە بۆ لێكۆڵینەوە.

پەرەگراف لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی دیكەی فراكسیۆنە جیاوازەكان قسەی كرد، ئەوانیش هەریەكەیان چەند ناوێكیان لایەو ناوەكان بەشێكیان لای سەرجەم پەرلەمانتاران هەمان ناون، بەڵام هیچ پەرلەمانتارێك ئامادەنییە بەناوی خۆیەوە ناوەكان ئاشكرا بكات، بەهۆی هەستیاریی دۆسیەكەو لێكەوتە یاساییەكانی، بەوپێیەی بەڵگەیان لەبەدەستدا نییە بۆ سەلماندنی لە دادگا، هەربۆیە پەرەگراف ناوەكان بڵاوناكاتەوە.

سەرچاوەیەكی باڵاو ئاگادار لە سەرۆكایەتی پەرلەمان كە داوایكرد ناوی نەهێنرێت، بۆ پەرەگراف ئەوەی خستەڕوو، وەك سەرۆكایەتی پەرلەمان "ناوی هیچ پەرلەمانتارێكمان لانییە كە تێوەگلابێت لە وەرگرتنی بەرتیل‌و گەندەڵی".

ئەو سەرچاوەیە ڕەتیكردەوە لە دەستەی وەبەرهێنانەوە زانیارییان پێدرابێت لەسەر ئەو بابەتە، وتی "دەستەی وەبەرهێنان ئەگەر شتێكی هەیە با نووسراومان بۆ بكات، هیچ شتێك لەسەر وتی وتی بینا ناكرێت.. هەقی ئەوەمان نییە پەرلەمانتار لە نێوان خۆیاندا بۆسە بۆیەكتر دانێن‌و ئابڕوی یەكتری دەبەن".

ئێستا داواكاریی سەرەكی پەرلەمانتاران‌و فراكسیۆنەكان پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوەیە لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە، بەڵام سەرچاوە باڵاكەی سەرۆكایەتی پەرلەمان وتی "لیژنە لەسەر بەڵگەو زانیاریی پێكدێت نەك وتی وتی، ئەو پەرلەمانتارانەی دەڵێن ناومان لایە بابێن لای ئێمە وابڵێن".

یەكەم فراكسیۆنی پەرلەمان كە وەڵامی نووسراوەكەی سەرۆكی پەرلەمانی دایەوە، فراكسیۆنی پارتی بوو، ئەو فراكسیۆنە لە بەیاننامەیەكدا ناڕاستەوخۆ دان بەوەدا دەنێت كە ژمارەیەك پەرلەمانتار لە گەندەڵیی‌و وەرگرتنی بەرتیلەوە گلاون، بەڵام دەڵێت، لە فراكسیۆنەكەی ئەوان نین.

پێشەوا هەورامانی وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە بەیاننامەیەكدا وتی "بە خۆشحاڵییەوە ڕایدەگەێنین كە هیچ ئەندامێكی فراكسیۆنی پارتی نین"، داوایشی لە سەرۆكی پەرلەمان كرد، لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكبهێنێت و ئەو بابەتە دوا نەخات، :هەركەسێك پلەو پێگەی خۆی بۆ بەرژەوەندی كەسی بەكارهێناوە ناوی بهێنرێت و كە ئەنجام دەستكەوت ڕێوشوێنی یاسایی لەبەرامبەریان بگیرێتەبەرو هەستی كەس بە ناحەق بریندار نەكرێت".

پاشان فراكسیۆنەكانی گۆڕان‌و یەكێتی بەیاننامەیان دژی نووسراوەكەی سەرۆكی پەرلەمان دەركردو بە پێچەوانەی یاساو پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان لە قەڵەمی دەدەن، ئەو دوو فراكسیۆنەش داوادەكەن لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكبهێنرێت‌و هەر پەرلەمانتارێك پۆستەكەی بۆ بەرژەوەندیی كەسیی بەكارهێناوەو تێوەگلاوە لە گەندەڵیی، ڕێكاری یاسایی بەرامبەر بگیرێتەبەر.

فراکسیۆنی کۆمەڵی دادگەریش لە بەیاننامەیەکدا داوادەکات "هەر پەرلەمانتارێک لە هەر فراکسیۆنێک (بە بەڵگەی یاسایی و شەرعیی) لەو سکانداڵەوە تێوەگلاوە کە لە نوسراوەکەی سەرۆکی پەرلەماندا هاتووە، ئاشکرا بکرێت. دوای ئاشکراکردنی ناوی ئەو پەرلەمانتارانە، سەرەتا لێپێچینەوەیپەرلەمانیی لەگەڵ بکرێت و دواتریش دۆسێکەی ڕەوانەی دادگا بکرێت".

دوابەدوای کاردانەوەکان، ڕێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان ڕوونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوەو تێیدا ئەوەی خستەڕوو، نووسراوەكەی لەبارەی سەردانی پڕۆژەكان تەنها كاركردنە بە دوو ماددەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەما(ماددەكانی 40-41)، بەبێ ئەوەی ئاماژە بە هیچ هۆكارێكی دیكە بكات.

بەڵام فراكسیۆنەكانی پەرلەمان دەڵێن، ئەو دوو ماددەیەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، پەیوەندیدار نین بەو بابەتەو تەئكید دەكەنەوە كە نووسراوەكە "نایاساییە".

"ئەگەر پەرلەمانتارێك گەندەڵ بێت ناكرێت چاوپۆشیی لێبكرێت، وەك هەر بەرپرس‌و فەرمانبەرێكی دیكە دەسەڵات بۆ بەرژەوەندیی كەسیی بەكاربهێنێت دەچێتە قاڵبی گەندەڵییەوەو دەبێت سەرۆكایەتی پەرلەمان ئەو نیشانەی پرسیارە لەسەر كۆی پەرلەمانتاران لاببات" شیرین ئەمین وای وت.

سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی پەرلەمان ئەوەشی خستەڕوو، لەم خولەی پەرلەماندا هیچ دۆسیەیەكی پەیوەست بە گەندەڵیی پەرلەمانتاران نەچووەتە لیژنەكەی ئەوان، وتی "ڕەنگە باسكرابێت پەرلەمانتارێك لە گەندەڵییەوە گلابێت، بەڵام وەكو بەڵگەو دۆسیە بێتە لیژنەكەمان نەهاتووە".

بەپێی بەدواداچوونی پەرەگراف، پێشتریش لەناو پەرلەمانتاراندا چەندین جار باسی بەكارهێنانی پۆستی پەرلەمانتاریی كراوە لەلایەن چەند پەرلەمانتارێكەوە بۆ بەرژەوەندیی كەسیی خۆیان لەگەڵ كۆمپانیاو سەرمایەداران، بەڵام هیچ هەنگاوێكی كرداریی بۆ لێكۆڵینەوە لەو بابەتە نەگیراوەتەبەرو تەنها لە چوارچێوەی قسەدا ماوەتەوە.

پەرلەمانتارێك كە داوای كرد ناوی نەهێنرێت وتی "لە كۆبوونەوەی لیژنەكانی پەرلەماندا بە ڕوونیی ئەوە دیارە، هەندێك پەرلەمانتار وەك پارێزەری كۆمپانیاكان دەردەكەون، چونكە پەیوەندییان لەگەڵیاندا هەیەو سوودمەندبوون لێیان، ئەو پەرلەمانتارانە هەوڵدەدەن كارئاسانیی بۆ كۆمپانیاو پڕۆژەكانیان بكەن‌و پێشێلكارییە یاساییەكانیان بۆ پینە دەكەن".

پەرلەمانتاران ناوی دەستەی وەبەرهێنان دەهێنن وەك سەرچاوەیەكی فەرمیی كە ڕەنگە "زانیاریی لەبەردەستدا بێت لەبارەی تێوەگلانی پەرلەمانتاران لە گەندەڵیی"، ئەوەش لە ڕێگەی فشار خستنەسەر سەرمایەدارو وەبەرهێنەران یاخود لایەنگریی‌و پشتگیریكردنی پڕۆژەكان لەلایەن ئەو پەرلەمانتارانەوە، تا لە بەرامبەردا خاوەن پڕۆژەو سەرمایەداران هاوكاریی مادییان بكەن.

پەرەگراف پەیوەندیكرد بە محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان، دوای ئاڕاستەكردنی پرسیار لەبارەی ئەو دۆسیەیەو گومانی تێوەگلانی چەند پەرلەمانتارێك بە گەندەڵیی لە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان، سەرۆكی دەستەكە وتی "لە شوێنێكی قەرەباڵغم، دەكرێت سبەینێ تەلەفۆنم بۆ بكەیتەوە"، بەڵام ڕۆژی دواتر وەڵامی پەیوەندیی پەرەگرافی نەدایەوە.

ڕوبەڕوبوونەوەی گەندەڵی، لەدوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس‌و بەتایبەتتر لەسەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆنەوە بە بەهێزیی لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2009، بەردەوام دروشم‌و بانگەشەی حزبەكان‌و حكومەت بووە، بێ‌ ئەوەی هیچی لێ‌ سەوز ببێت.

دەستەی سەربەخۆی دەستپاكی لە كوردستان كە بەدواداچوون بۆ دۆسیەكانی گەندەڵیی دەكات، زانیاریی نییە لەبارەی "تێوەگلانی پەرلەمانتاران بە گەندەڵیی".

ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆكی دەستەی دەستپاكی بۆ پەرەگراف وتی "دەبێت سەرەتا پەرلەمان لیژنە پێكبهێنێت‌و ئەو بەڵگانەی لەبەردەستدان كۆبكرێنەوە، دواتر هەنگاوەكانی دیكەی كاركردن دەستپێدەكات".

سەرۆكی دەستەی دەستپاكی ئەوەی خستەڕوو، تۆپەكە لە گۆڕەپانی پەرلەمانە، "ئێمە چاوەڕێی پەرلەمانین، بزانین خۆیان چی دەكەن لەسەر ئەو بابەتە، دواتر ئێمەو لایەنی دیكەش دەتوانین پەیوەندییان پێوەبكەین‌و كاری لەسەر بكەین".

ئەحمەد ئەنوەر ڕوونیكردەوە، ئەگەر بەڵگەی پێویست هەبێت ئەوكات ئیجرائاتی یاسایی دەستپێدەكرێت، وتی "زۆر جار ڕەنگە كارێك كرابێت، بەڵام كە بەڵگەی لەسەر نەبێت هیچ دەزگایەك نە پەرلەمان‌و نە دادگاكان‌و ئێمەش، ناتوانین بەبێ بەڵگە بگەینە ئەنجام"، ئەوەشی خستەڕوو، لەسەر گەندەڵیی هیچ پەرلەمانتارێك دۆسیەی لە دەستەكەی ئەوان نییە.

بەرپرسانی باڵای هەرێم لە چەندین بۆنەدا دانیان بە بوونی گەندەڵیدا ناوە لە ئاستی فراواندا، بەڵام بەكردار ڕێكاری پێویستیان لەوبارەیەوە نەگرتووەتەبەر.

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم هەر لەسەرتاوە دروشمی حكومەتێكی بەهێز‌و چاكسازییخوازی هەڵگرتووە كە دەیەوێت ڕوبەڕوی گەندەڵی ببێتەوە، بەڵام هێشتا دەرئەنجامی كاركردن لەسەر دۆسیەكانی گەندەڵیی لەم كابینەیەشدا دیارنین هەروەك كابینەكانی پێشووتر.

لەپاڵ ونبوونی دەرئەنجامی پڕۆژەكانی چاكسازی‌و ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی لە كوردستان، كەسانی كەمتەرخەم یان تۆمەتبار بەگەندەڵیش دیارنین، خەڵكی كوردستان تائێستا بینەری دادگاییەك دەربارەی ئەو جۆرە كەسانە نەبوون‌و قسەی باوی ناو خەڵك ئەوەیە؛ تۆڕی یاسا ماسییە گەورەكان ناگرێت، وەك ئاماژەیەك بۆئەوەی ناتوانرێت لێپێچینەوەی یاسایی لە بەرپرسە باڵاكان بكرێت كاتێك یاسا پێشێل دەكەن‌و پەنجەی ئەنجامدانی گەندەڵییان بۆ ڕادەكێشرێت.