پەرەگراف- هەڤاڵ غالب
شوان عادل لە دوو ساڵدا چەندجارێك ڕاپێچی دادگا كراوە، لەسەر دوو دۆسیەی ڕۆژنامەوانی، بەڵام بە یاسایەك مامەڵەی لەگەڵدا كراوە كە هیچ پەیوەندی بە بواری ڕۆژنامەوانییەوە نییە.
جگە لەو دوو سكاڵایە، شوان عادل و كەناڵەكەی ڕوبەڕوی دەیان داوای دیكە كراونەتەوە و بەشێكیان بە یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن بووە، لەكاتێكدا یاسایەكی تایبەت بە ڕۆژنامەگەری هەیە لە كوردستان و بەكاریشە.
لە 2019 و 2020دا شوان عادل، وەك بەڕێوەبەری كەناڵی ئاسمانی ئێن ئاڕتی و لەسەر سكاڵای بەرپرسێكی حزبی بانگهێشتی دادگا كراوە، بەهۆی بڵاوكردنەوەی بابەتێك كە ناوەڕۆكەكەی باسی وتارێكی ئەو بەرپرسە بووە.
شوان بۆ پەرەگراف وتی، لەو سكاڵایەدا بە كەفالەت ئازادكراوە و هێشتاش دۆسیەكەی لە دادگایە.
دوابەدوای بڵاوكردنەوەی ڕاپۆرتێك لەسەر ئازادكردنی كوڕی دادوەرێك كە تۆمەتباربووە بە شێلانی ماتۆڕسوارێك و كوشتنی، جارێكیتر بەڕێوەبەری ئێن ئاڕتی دادگایی كراوە و دۆسیەكەی لە دادگایە.
شوان عادل دەڵێت، فشاریان زۆر لەسەرە و تائێستا سێ جار بەند كراوە، لە هەندێك دۆسیەشدا ئازادكردنی بە كەفالەتی تا 20 ملیۆن دینار بووە.
چەندین دۆسیەی دیكە لە چەند ساڵی ڕابردودا دژی ڕۆژنامەنووسان بە یاساكانی دور لە كاری ڕۆژنامەگەریی هەبون، لە زۆریاندا بە یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن مامەڵە لەگەل دۆسیەكانی ڕۆژنامەنووسان دەكرێت.
ئەو یاسایە لە ساڵی 2008دا دەرچووە بە ئامانجی سزادانی ئەوانەی هەوڵدەدەن مۆبایل و ئینتەرنێت بۆ بێزاركردن و لەكەداركردنی هاوڵاتیان بەكاربهێنن نەك كاری ڕۆژنامەوانی.
ماددەی دووەمی یاساكە، بۆتە مۆتەكە بۆ ڕۆژنامەنووسان و هەندێكیش وەك چەكێك دژ بە ئازادی ڕادەربڕین و نوسین دەیبینن، بەوپێیەی دەیان ڕۆژنامەنووس و ئازادیخواز لەسەر نووسینێك لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەو ماددەیە ڕاپێچی دادگا دەكرێن.
ڕۆژنامەنوس دڵشاد ئەنوەر، پەیامنێری دەنگی ئەمریكا بە فەرمانی دادوەر و بەو ماددەیە بەهۆی سكاڵای مامۆستایەكی زانكۆوە بانگهێشتی دادگا كراوە.
"مامۆستایەكی زانكۆ بابەتێكی نوسیبوو تیایدا باسی ئەوەی كردبوو تەنها یەك ڕۆژنامەنووس لەم سنورە كوژراوە و ئەویش كێشەی كۆمەڵایەتی بووە، بۆیە ئێمەش چەند كەسێك كۆمێنتمان بۆی نوسی و ڕوونمانكردەوە كە كێشەی كاوە گەرمیانی كۆمەڵایەتی نەبووە و بەڵكو كاوە بكوژەكانی هەر نەدەناسی" دڵشاد بۆ پەرەگراف وای وت.
هەروەها وتی "دواتر لە فەیسبوكی خۆم لە شێوەی ڕاگەیەنراوێكدا بابەتێكم نوسی و وەك وەڵامێك بۆ ئەو تۆمەتە گەورەیەی درابووە پاڵ شەهیدی قەڵەم كاوە گەرمیانی، تیایدا باسم لەو كەسانە كرد كە لە پەنای بەرپرساندان و تاوانەكانیان پەردەپۆش دەكەن، ئێمە پێمانوابووە باسكردنی شەهیدكرنی كاوە وەك كێشەی كۆمەڵایەتی، كێشە دروستكردنە بۆ منداڵ و كەسوكارەكەشی".
كاوە گەرمیانی، ڕۆژنامەنوس و سەرنوسەری گۆڤاری ڕایەڵ، لە كانونی یەكەمی 2013 لەبەردەم ماڵەكەی خۆیدا لە كەلار درایەبەر دەستڕێژی گولـلە و تیرۆر كرا.
دڵشاد ئەنوەر، هاوڕێی كاوە كە بەهۆی بەرگریكردن لە دۆسیەكەی سكاڵای لەسەر تۆماركراوە، دەڵێت، بە یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندی تۆمەتباركراوە و دواتر بە كەفالەتی 140 هەزار دینار ئازادكراوە، بەڵام هێشتا دۆسیەكەی لە دادگایە.
لە ماددەی دوەمی ئەو یاسایەدا هاتووە "هەركەسێك ئەگەر بەخراپی تەلەفۆنی خانەیی (مۆبایل) یان ئامێرێكی پەیوەندیكردنی تەلدار یان بێتەل یان ئینتەرنێت یان پۆستی ئەلیكترۆنی بۆ مەبەستی هەڕەشەكردن یان تۆمەت هەڵبەستن یان جنێودان یان بڵاوكردنەوەی هەواڵی هەڵبەستراو بەكارهێنا كە ترس پەیدا دەكات یان دزەی بە گفتوگۆكردن كرد یان وێنەی چەسپاو یان جووڵاو یان كورتەنامەی بڵاوكردەوە كە لەگەڵ خووڕەوشتی گشتیدا ناگونجێ یان بەبێ ڕوخسەت و مۆڵەت وێنەی گرت یان كاروبارێكی وا كە شەرەف بریندار بكات یان هانی ئەنجامدانی تاوان یان كاری بەدڕەوشتی یان بڵاوكردنەوەی زانیاری پەیویست بە نهێنی ژیانی تایبەت یان خێزانیی بۆ تاكەكان بڵاوبكاتەوە كە بەهەر ڕێگایەك بێت چنگی كەوتبێت هەتا ئەگەر ڕاستیش بن، ئەگەر بەهۆی بڵاوكردنەوەیان و دابەشكردنیان سوكایەتی یان زیانیان پێبگەیەنێت، ئەوا بۆ ماوەیەك بەند دەكرێت (حبس) كە لە شەش مانگ كەمتر نەبێت و لەپێنج ساڵیش زیاتر نەبێت و بەغەرامەیەكیش سزا دەدرێت كە لەیەك ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لەپێنج ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت یان بە یەكێك لەو دوو سزایە سزا دەدرێت".
مەم بورهان قانع، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە لیژنەی ڕۆشنبیریی و كۆمەڵگای مەدەنی بۆ پەرەگراف وتی "ئەم یاسایە لە خولی پێشوتری پەرلەمانی كوردستاندا پەسەندكراوە و لەچوارچێوەی یاساكەیش دا، ئامانج و هۆیەكانی دەرچواندنی ڕونكراوەتەوە، كە بۆ مەبەستی ڕێگریكردنە لەو كاریگەرییە نەرێنییانەی هەندێجار هۆیەكانی پەیوەندیكردن بەسەر ژیانی تایبەتیی كەسەكانەوە دروستی دەكەن".
ئەو پەرلەمانتارە بۆچونی خۆی لەسەر یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن ڕونكردەوە، وتی "دەبێت مادەی دووەمی ئەم یاسایە و حوكمەكانی، تەنها پەیوەندیداربن بە خراپ بەكارهێنانی هۆیەكانی پەیوەندیكردن، نەك نوسین و بڵاوكردنەوە لە وێبسایتە ئەلكترۆنییەكان دا، بۆیە هەوڵدەدەین وەكو لیژنەی ڕۆشنبیریی و كۆمەڵگای مەدەنی لە پەرلەمان، كاربكەین بۆ هەمواركردنەوەی مادەی دووەمی ئەم یاسایە".
"نابێت بەهیچ جۆرێك ڕێگابدرێت بە تۆمەتهەڵبەستن و جوێندان و سوكایەتیكردن و پێویستە حوكمی لەمجۆرەیش لە چوارچێوەی یاسایەكی شارستانیدا بۆ میدیای ئەلكترۆنیی ڕێكبخرێت، وەكچۆن پێشتر لە لیژنەكەمان دا هەوڵێكی لەمجۆرە هەبو، بەڵام هەندێ میدیاكار و نوسەر و سیاسەتوانی پۆپۆلیست، لەژێرناوی بەرتەسككردنەوەی ئازادیی كاری میدیایی دا!، ئەو هەوڵەیان لەباربرد، لەكاتێكدا ڕەشنوسی یاساكەی لیژنەی ڕۆشنبیریی پەرلەمان، غەرامە و حوكمە سزاییەكانی زۆر سوكتربون لەو غەرامە و حوكمە سزاییانەی كە بەپێی ئەم یاسایەی قەدەغەی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن ڕوبەڕوی میدیاكار، یان فەیسبوكەوان و ئەو كەسانە دەبوەوە، كە ڕەخنەدەگرن" بەوتەی مەم.
پڕۆژەیاسای ڕێكخستنی میدیای ئەلیكترۆنی لە پەرلەمانی كوردستانە و بەهۆی ناكۆكیی‌و ناڕەزایی لەسەر ناوەڕۆكی پڕۆژەكە خوێندنەوەی دوەمی بۆ نەكراوە.
مەم بورهان قانع ەڵێت "تا سەرئێسقان بەرگریی دەكەم لە ئازادیی ڕەخنە و بڵاوكردنەوە، بەڵام بە هەمان ڕادەیش، دژی بڵاوكردنەوە و نووسینی نابەرپرسیارانە و نائێتیكیی و ناشیرینی پۆستی ئەلكترۆنیم، كە بەداخەوە لیوایەك لە نوسەر و فەیسبوكەوانی نابەرپرسیار دروستبوە بۆ ناشیرینكردنی بەرانبەر".
ئەو پەرلەمانتارە داواكارە لە دادوەران ئەو دۆسیەیانەی پەیوەندییان بە نووسین و كاری میدیایی و ڕەخنەی بابەتییەوە هەیە، كە پاڵپشت بن بە بەڵگەنامەی سەلمێنراو، بەپێی یاسای ڕۆژنامەگەریی مامەڵە لەگەڵ سكاڵالێكراوەكاندا بكەن، نەك بەپێی حوكمەكانی مادەی دوەمی یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن.
بەكارهێنانی ئەو یاسایە لە دۆسیەكانی دژ بە ڕۆژنامەنووسان لە كاتێكدا یاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007ی ڕۆژنامەگەریی هەیە كە سزاكانی سوكترە.
سامی ساتی، پارێزەر بۆ پەرەگراف وتی "پەنا بردنی دادوەر بۆ ئەم یاسایە بەشێكی پەیوەندی بە خودی دادوەرەوە هەیە و بەشێكیشی سیاسیە، لە یاسای ڕۆژنامەنووسیدا حوكمەكانی سوكترن، بەڵام لەم یاسایەدا حوكمەكانی قورسترن".
بەوتەی ئەو پارێزەرە دەستبردنی دادوەران بۆ یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندی بەرامبەر بە ڕۆژنامەنووسان كە سكاڵایان لەسەر بابەتێكی ڕۆژنامەنووسی لێكرابێت "پێچەوانەی یاسایە".
"پێویستە دادوەر لەكاتی هەبوونی سكاڵا لەسەر ڕۆژنامەنووسان بە یاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007 مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، هەرچەندە هەندێك لە دادوەران ئەندامبونی ڕۆژنامەنووس لە سەندیكای ڕۆژنامەنووسان بە مەرج وەردەگرن، بەڵام یاسای ڕۆژنامەنووسی هیچ بەندێكی تێدانیە كە ڕۆژنامەنووس پابەند بكات كە ئەندامی سەندیكا بێت" سامی ساتی وادەڵێت.
سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان، تەئكید دەكاتەوە كە هەر بابەتێك كە ڕۆژنامەگەریی بێت و لە میدیایەكی فەرمیی بڵاوبكرێتەوە، دەبێت بە یاسای ڕۆژنامەگەریی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت‌و پەنابردنەبەر یاسای دیكە بە پێچەوانەی یاسا لە قەڵەم دەدات.
"یاسای ڕۆژنامەگەریی ژمارە ٣٥ی ساڵی ٢٠٠٧ ئەم بابەتەی بڕاندۆتەوە كە ئەگەر جەوهەری سكاڵا و بابەتەكە ڕۆژنامەگەری بوو دەبێت بەو یاسای ڕۆژنامەگەرییە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، ئەوەش هاوكاریكردنی پڕۆسەی دیموكراسیە لە هەرێمی كوردستان" ئازاد حەمەئەمین، نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەوەشی خستەڕوو، لەكاتی دەرچونی یاسای ڕۆژنامەگەرییەوە بەڵگەنامەیەكی لێكتێگەیشتنیان لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەریی هەیە كە دەبێت یاساكە جێبەجێ بكرێت، "بەدەیان كەیس بەپێی یاسای ڕۆژنامەگەری لە بەرژەوەندی ڕۆژنامەنووس بەكلابووەتەوەو یاساكە "پێشینەی دادوەریی-سەوابقی قەزائی" پەیداكردووە و بێگومان كارپێنەكردنی پێچەوانەی یاسایە".