بایكۆت دەنگی زوڵاڵە؛ ئایا ئەمجارەش بەرەی بایكۆت یەكەمی هەڵبژاردن دەبێت؟

پەرەگراف

هەڵوێست نەریمان، 20 ساڵی تەمەنی لە حزبایەتیدا بەڕێدەكات و چەند هەڵبژاردنێك بە گەرموگوڕییەوە بانگەشەی كردووە، بەڵام ئێستا لایەنگرێكی سەرسەخستی بایكۆتی دەنگدانە.

"بایكۆت دەكەم، چونكە هەستدەكەم هەڵبژاردن هیچ ناگۆڕێت لەم وڵاتەدا ئەوەی هەیە لەدەرەوەی ئیرادەی هاونیشتمانیانەوەیە، بۆیە پڕۆسەكە خۆهیلاككردن ودیسانەوە گەوجاندنی خەڵكە" هەڵوێست بۆ پەرەگراف وای وت.

ئەو دەرئەنجامەی هەڵوێست پێیگەیشتووە، دوای ئەزمونێكی زۆری حزبایەتی دێت، 10 ساڵ لەگەڵ یەكێتی و 10 ساڵێكیش لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕاندا، "دوای مردنی كاك نەوشیروان مستەفا و بەتەوریسكردنی گۆڕان و دەستگرتن بەسەر دارایی و میدیا و خاوەندارێتی گۆڕان لەلایەن كوڕانی كاك نەوشیروانەوە، ئیتر بەتەواوی دووركەوتمەوە لەكاری سیاسی".

هەڵوێست لە سلێمانی دەنگ دەدات‌و توڕەیە لەوەی سەرباری خزمەتێكی زۆری حزبایەتی، "بەداخەوە گۆڕان و هەڵسوڕاوەكانی گردەكە ئێمەیان گەوجاند"، هەر ئەوەش وایكردووە جگە لە بایكۆت بیر لە هیچی دیكە نەكاتەوە.

دانیشتوانی عێراق زیاتر لە 40 ملیۆن كەسن‌و زیاتر لە 25 ملیۆن هاوڵاتی مافی دەنگدانیان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو هەیە؛ بەڵام لەو ژمارەیە 17 ملیۆن كە ڕێژەكەی كەمترە لە سەدا 70 تۆمارەكانیان بۆ پڕۆسەكە نوێكردووەتەوە. ئەوەش بەپێی ئەو ئامارانەی لە سایتی ڕەسمیی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراقدا بڵاوكراونەتەوە.

لەو 17 ملیۆن دەنگدەرەی تۆماری نوێ و كارتی بایۆمەتریی دەنگدانیان دەرهێناوە زیاتر لە 14 ملیۆن كەسیان كارتەكانیان وەرگرتووەتەوە و ئامادەن بۆ دەنگدان، ئەوانی دیكە كارتەكانیان وەرنەگرتووەتەوە كە بەشێكی بەهۆی بایكۆت‌و بێئومێدییە لە هەڵبژاردن.

واتە لە كۆی دەنگدەرانی عێراق كەمێك لە نیوە زیاتریان كارتی نوێی دەنگدانیان هەیە كە بە بایۆمەتری ناسراوە، وێنەو زانیاری دەنگدەری لەسەرە و لەڕێی پەنجەمۆرەوە بە تۆڕی زانیارییەكانی كۆمسیۆنەوە دەبەسترێتەوە.

بۆ هاندانی خەڵك بە مەبەستی وەرگرتنەوەی كارتی بایۆمەتریی دەنگدان، جەلیل عەدنان خەڵەف، سەرۆكی ئەنجوومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، لە 26-9-2021 ڕایگەیاند "ئەو كەسانەی بە زوویی بچن بۆ وەرگرتنەوەی كارتی دەنگدانەكانیان كە تەواو بووە، پاداشتێكی دارایی دەكرێن".

هەر هەمان ڕۆژ، سەرۆكوەزیرانی عێراق داوای لە خەڵك كرد پەلە بكەن لە دەستخستنی كارتی دەنگدان لەپێناو ئایندەی خۆیان و ڕۆڵەكانیان.

"دەنگی ئێوە سپاردەیە و بەفیڕۆی مەدەن، ئەوانەی هەوڵی چاكسازی و گۆڕانكاری دەدەن بەرەو باشتر، دەبێت بەشدارییەكی فراوان لە هەڵبژاردندا بكەن" مستەفا كازمی لە تویتێكدا وای وت، وتیشی "‏دەنگی ئێوە ئایندەی عێراقە".

بەرەی بایكۆت بە درێژایی چوار هەڵبژاردنی ڕابردوی پەرلەمانی عێراق لە ڕیزبەندی سەرەوەداو یەكەمی بێ ڕكابەر بووە، بۆیە لەم هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانیشدا كە بڕیارە لە 10ی تشرینی یەكەمی 2021 بەڕێوەبچێت، چاوەڕێدەكرێت دەنگی بایكۆت هەر بە زوڵاڵیی بمێنێتەوە.

هەڵوێست نەریمان چەند هۆكارێك بە پاڵنەری بایكۆت دەزانێت، لانیكەم بۆ خۆی وابوون، "بێ ئەمەكی و مونافیقی نوێنەرانی كورد، كە دەمیان لە ئیمتیازات گیركرد ئیتر شتێكیان نامێنێت بەناوی نیشتمان و ئینتیما و هاوڵاتی، تەنیا بیریان لای گیرفان و خۆدەوڵەمەندكردنە".

ئەو زۆر بێ ئومێدە لە دەنگدان و دەڵێت "لەگەڵ خێزان و خانەوادەو بنەماڵەكەمان بەتەواوی گەیشتوین بەوبڕوایەی بۆهەڵبژاردنی عێراق تاكە چارەسەر بایكۆتە"، بەڵام دڵنیانییە ئەو بیروڕایەی بۆ داهاتووی دوورتر هەر وادەمێنێتەوە یان دەگۆڕێت.

یاسای هەڵبژاردن هیچ ڕێكار و بڕیارێكی دەربارەی ڕێژەی بەشداریی دەنگدەران دانەناوە و ڕێگەش دەدات بەو كەسانەی كارتی بایۆمەترییان نییە بە كارتە كۆنەكانی دەنگدان، كە بە كارتی ئەلیكترۆنیی ناسراون، لەگەڵ بەڵگەنامەیەكی دیكەی فەرمی وەك ڕەگەزنامە، پێناسی باری شارستانی یان كارتی نیشتمانی بتوانن دەنگ بدەن، بەڵام چەند ڕێكارێك دانراوە بۆ ڕێگریی لە ساختەكاریی.

سەرچاوەیەكی باڵا لە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كە بەهۆی نەبونی مۆڵەتی لێدوانەوە داوایكرد ناوی بڵاونەكرێتەوە، بۆ پەرەگراف وتی "بایكۆتی هاوڵاتیان كاریگەری ناكاتەسەر پڕۆسەی هەڵبژاردن، چونكە ئەنجامەكان دواجار لەسەر ڕێژەی بەشداریی دەنگدان دەردەكرێت ئەگەر ئەو ڕێژەی بەشدارییە زۆر كەمیش بێت".

ئەو سەرچاوەیە دەڵێت، تەنیا بایكۆتی فراوانی حزب و هاوپەیمانییەكانی بەشدار لە هەڵبژاردن كاریگەری لەسەر پڕۆسەكە دادەنێت.

بەهێزیی بەرەی بایكۆت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەكاتێكدایە، سیاسییە كوردەكان بایكۆت بە "مەترسیی" لەقەڵەم دەدەن بۆ پێگەی كورد لە بەغداد.

قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیرانی هەرێم‌و سەرۆكی هاوپەیمانی كوردستان كە یەكێتی‌و گۆڕان بۆ هەڵبژاردن پێكیانهێناوە، بایكۆتی پڕۆسەكە بە "مەترسییەكی گەورە" لە قەڵەمدەدات‌و دەڵێت "بایكۆت مەترسیدارەو پێگەی كورد لاواز دەكات لە بەغداد، پەرتكردنی دەنگەكانیش بۆ ھەندێك لایەن كە ئەزموونیان نییە مەترسییەكی گەورەیە".

ئەو وتانەی قوباد تاڵەبانی لە كۆبوونەوەیەكدا هات لەگەڵ ژمارەیەك ڕۆژنامەنووس لە سلێمانی لە 25-9-2021 كە تێیدا پەرەگراف ئامادە بوو. تاڵەبانی پێیوابوو ھەرێمی كوردستان دوای ھەڵبژاردن دەكەوێتەژێر فشاری تووند لەلایەن بەغداو وڵاتانی دراوسێوە.

"ئەگەر بەهێزو یەكگرتوو نەبین و بە پەرتیی بچینە بەغداد ڕەنگە نەتوانین ڕێگریی لەو فشارانە بكەین، بەتایبەت كە نیەتێك ھەیە دەستوری عێراق ھەموار بكرێتەوەو لە پەرلەمانەوە بە یاسا دەسەڵاتەكانی ھەرێم و داراییەكەی سنووردار بكرێت، زۆر بەداخەوە ھەندێك كەسایەتیی كوردیش ھاوكارییان دەكەن لە ڕقی پارتی و یەكێتی" قوباد تاڵەبانی وای وت.

جگە لەو كەسانەی كارتی بایۆمەترییان نییە، ڕێژەیەك لە دەنگدەرانی عێراق هەر بە ڕەسمی ناویان تۆمارنەكردووە و هیچ جۆرە كارتێكی بایۆمەتری یان كۆنەكانیشیان نییە بۆ دەنگدان.

هەروەها هەزاران دەنگدەر هەن؛ كە بە دەنگدەری خۆڵەمێشیی دەناسرێن، خۆیان بۆ بەشداری لە هەڵبژاردن یاخود دەنگدان بە كاندیدێكی دیاریكراو یەكلانەكردووەتەوە.

مەجید محەمەد (50 ساڵ)، لە هەموو هەڵبژاردنەكانی ڕابردوودا دەنگی بە لایەنە كوردییەكانی كەركوك داوە، بەڵام ئێستا بێهیوایە "لە دەسەڵاتی كوردی" و بڕیاری بایكۆتی داوە.

"بەڵێنمان زۆر پێ دراوە و جێبەجێ نەكرا" مەجید وای وت، ئەو خەڵكی كەركوكەو بۆ پەرگراف جەختیكردەوە كە هاوسەر و مناڵەكەشی بەشداری دەنگدان ناكەن، چونكە پێیانوایە هیچ لە بارودۆخ و گوزەرانیان ناگۆڕێت.

ئەو هاوڵاتییە كەركوكییە دەپرسێت "لە هەڵبژاردنەكانی ڕابردوو ماڵ بە ماڵ دەنگمان بۆ حزبێكی كوردی كۆدەكردەوە، بەڵام ئەوان چییان كرد؟" هەر خۆیشی وەڵامدەداتەوە "ئەوان بەجێیان هێشتین و ئێستاش كە ڕۆیشتوون ناتوانن ئیدارەی كوردستانیش بدەن و موچەی فەرمانبەران بدەن".

بەپێی نوێترین ڕاپرسی (پلاتفۆڕمی كوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەكان) كە زیاتر لە چوار هەزار كەس لە پارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی، دهۆك، كەركوك و هەڵەبجە تیایدا بەشداربوون، لە وەڵامی پرسیارێكدا دەربارەی ئەوەی دەنگ بە كام لیست دەدەن؛ سەدا 18.44 ئامادەنین دەنگبدەن و نزیكەی سەدا 18یش دەیانەوێت دەنگەكانیان بسوتێنن.

"لەم قۆناغەدا بایكۆت دەكەین و دەنگ بە هیچ لایەنێك نادەم، نازانم بۆ داهاتوو چۆن دەبێت، بەڵام لە كۆی سیاسەت لە عێراق بێ هیوابووین، چونكە پارە و هێز حوكم دەكات نەك دەنگدان" بەوتەی مەجید.

بەپێی ئەنجامی دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش، لە هەرێم دەنگی بایكۆت یەكەمە و گەیشتنە زیاتر لە سەدا 59.

بەپێی ئەو ئامارە ڕەسمییانەی لە سایتی كۆمسیۆندا هەن؛ لە پارێزگای هەولێر ملیۆنێك و 238 هەزار و 379 دەنگدەر هەیە و لەو ژمارەیە 577 هەزار و 597 كەس كارتی بایۆمەترییان وەرگرتووە.

هەروەها لە كۆی ملیۆنێك و 425 هەزار و 705 دەنگدەری سلێمانی تەنیا 842 هەزار و 980 كەس كارتی بایۆمەتری دەنگدانیان وەرگرتۆتەوە، لە پارێزگای دهۆكیش كە 822 هەزار و 703 دەنگدەری هەن، لەو ژمارەیە 520 هەزار و 729 دەنگدەر كارتی بایۆمەترییان وەرگرتووەتەوە.

ئارام جەمال، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبردنی پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن بۆ پەرەگراف وتی "لەم هەڵبژاردنەدا پێشبینی بایكۆت دەكرێت، ئەویش پەیوەندی بەئێستاوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە هەڵبژاردنەكانی پێشووەوە هەیە كە بەڵێنەكانی دراون جێبەجێنەكراون".

ئەو ڕونیكردەوە كە فاكتەری زۆر هەن بۆ بایكۆت و كەسانێكیش هەن كار لە كایەی گشتیدا ناكەن، فەنتازیای بیركردنەوەیان لە خێزانەكەی خۆی دەرناچێت و بەشداری ناكەن.

"ئەو كەسانەی كە بایكۆت دەكەن، زیاتر ئەو كەسانەن كە بێ ئومێد بوون، ئەمە تەنانەت لەناو خۆپیشاندەرانی عێراقیشدا هەن كە قوربانییان داوە، بەڵام ڕەنگە هۆكارەكان و پاساوی بایكۆت لای ئەوان جیاوازبێت لە هەرێم، لە عێراق باسی نەهێشتنی میلیشیای حزبی و مەزهەبی دەكرێت، بەڵام لە هەرێم بەپێی بەدواداچونەكانی ئێمە لە شارو شارۆچكەكان پاساوی بایكۆت بێ هیوابوونە لە نوخبەی سیاسی لەم وڵاتەدا" ئارام جەمال وادەڵێت.

لە هۆكارەكانی دیكەی بایكۆت؛ نەبونی متمانەیە بە كۆمسیۆن، ساختەكاری، گەندەڵی و نەبونی پڕۆژەی ڕاستەقینە و جددییە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە.

لێپرسراوەكەی پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن دەشڵێت، ئەگەر بایكۆت زۆر بێت، هەڵبژاردن شەرعیەتی دیموكراسی و جەماوەری كەمتر دەبێتەوە، چونكە جیاوازە نوێنەرێك بە 100 هەزار دەنگ دەربچێت لەگەڵ ئەوەی نوێنەرێك بە 10 هەزار دەنگ دەربچێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا شەرعیەتی یاسایی دەبێت و ئەگەر بایكۆتیش زۆر بێت كورسییەكان هەر پڕدەكرێنەوە.

بۆیە ئەو داوا لە هاوڵاتیان دەكات بەشداربن لە هەڵبژاردن و دەنگیان هەبێت، چونكە ئەوانەی بایكۆت دەكەن؛ بەدیلێكی باشتر لە هەڵبژاردنیان نییە.

لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی ئایاری 2018ی عێراق، بایكۆت بەرزترین ڕێژە بوو لە مێژوی هەڵبژاردنەكانی عێراقی تازەدا و تەنیا سەدا 44,52 بەشداریی دەنگدانیان كرد، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا رێژەی دەنگدان سەدا 60 بوو، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010دا ڕێژەی دەنگدان سەدا 62,4 و لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 2005یشدا سەدا 79ی دەنگدەران لە پڕۆسەی دەنگداندا بەشداربوون.