ئەدای پەرلەمانی كوردستان؛ بەدڵی ئەندامانی خۆیشی نییە

02-01-2022 01:51

پەرەگراف- فەرمان سادق

ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، تەنیا بۆ وەرگرتنەوەی وەڵامی پرسیارێكی یەك ساڵی ڕەبەق چاوەڕێی حكومەت دەكات، لەكاتێكدا پێویستە لە 21 ڕۆژدا وەڵامەكەی وەربگرێتەوە.

ئاشنا عەبدوڵا، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان نمونەی دیكەی لایە و لەو ڕوانگەیەشەوە پێیوایە پەرلەمانی كوردستان لە ئەركە سەرەكییەكانی وەك پرسی بودجە، یاسادانان و چاودێرێكردنی حكومەت نەیتوانیوە بە ڕۆڵی خۆی هەڵسێت.

لە چەند ڕۆژی ڕابردودا، ڕاپۆرتێكی ئینستتیوتی پەی هێندەی تر ڕەخنەی ڕوبەڕوی پەرلەمانی كوردستان كردەوە، چونكە بە تایبەت خولی پێنجەم بە "لاوازترین" ناودەبات و تیایدا هاتووە؛ لە پرسە چارەنووسسازەكاندا كەمترین جێدەستی دیارە، لایەنە سیاسییەكان بۆ پرس وڕا بۆی ناگەڕێنەوەو ئەو یاسایانەی دەریشی دەكات دەسەڵاتی جێبەجێكردن جێبەجێیان ناكات.

ئەو ڕاپۆرتە هەرزوو بوو بە بابەتی تەنز و ناڕەزایی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، بە دیاریكراوی ئەو بەشەی پەیوەستە بە بەشداری پەرلەمانتاران و ئاشكرایكردووە پەرلەمانتار هەیە بە درێژایی ئەم خولە "هیچ قسەیەكی نەكردووە" لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا.

"حكومەت وەك وەزارەتێك یان بەڕێوەبەرایەتییەك سەیری پەرلەمان دەكات، ئەوەی ئەو دەیەوێت لێیەوە شەرعیەتی یاسایی دەداتێ، هەرچی پرسی چاودێرییە ئەو ڕۆڵە لە پەرلەمان و پەرلەمانتاران سەنراوەتەوە" ئاشنا ئەوەشی بۆ پەرەگراف ڕونكردەوە زۆربەی یاسا پەسەندكراوەكان، پڕۆژەی حكومەت یان فراكسیۆنی دەسەڵات بون، لەكاتێكدا گۆڕانیش لە دەسەڵاتدا بەشدارە.

"پەرلەمانتاران بەدواداچون دەكەن و بە ڕاپۆرت دەیدەنە سەرۆكایەتی پەرلەمان و بەرز دەكرێتەوە بۆ حكومەت، بەڵام هیچ ڕاپۆرتێكیان ئەنجامی نەبووەو وەڵامیش نەدراوەتەوە" پەرلەمانتارەكەی گۆڕان وای وت.

لە ڕاپۆرتە چاودێرییەكەی ئینستتیوتی پەی هاتووە؛ پەرلەمان كەمترین یاسای دەركردووە، ئەوانەیشی دەریكردوون كوالێتیان زۆر نزمە و پەرلەمانیش لەسەر جێبەجێ نەكردنی یاساكانی لەلایەن حكومەتەوە بێدەنگە، لەكاتێكدا حكومەتیش گوێ بە بانگهێشتەكانی پەرلەمان نادات.

هەروەها ئاشكرایكردوە، پەرلەمانتاران 14 جار داوای ئامادەیی وەزیرەكانیان لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا كردووە، بەڵام تەنیا پێنج وەزیر ئامادەبون و لەسەر پرساندنی ئەندامانی ئەنجومەنی وەزیران، تەنیا 29 پەرلەمانتار واژۆیان كردووە.

ئەبوبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی كە ئۆپۆزسیۆنن دەڵێت، خولی پێنجەمی پەرلەمان لەڕووی یاسادانان و چاودێریی و بودجەوە بە ئەركی خۆی هەڵنەستاوە، تەنانەت ئەدای لیژنەكانی پەرلەمانیش وەك پێویست نیە ئەگەرچی كۆدەبێتەوە، بەڵام كۆبوونەوەكانی بێ ئەنجامن.

ئەو كە ئەزمونی حەوت ساڵ پەرلەمانتاریی هەیە بۆ پەرەگراف ئاماژەی بەوەدا، خول دوای خول ئەدای پەرلەمان بەگشتی دابەزیوە،"پەرلەمان وەك هەموو دامەزراوەكانی تری هەرێمی كوردستان پەكیكەوتووە، بۆیە نەیتوانیوە هیچ بكات و هیچ بگۆڕێت".

ڕەخنەكانی هەڵەدنی لە فۆڕمی ئیدارەدانی هەرێمی كوردستانە و پێشیوایە نەبونی كەسانی خاوەن بڕیار و بە ئەزمون و لێوەشاوەیی لە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، هۆكارن بۆ ئەوەی نەتوانن چاودێری حكومەت بكەن.

"بەلامەوە گرنگ بوو یاسای پێگەیاندن و پەروەردەكردنی مرۆڤ دەربكەین لەسەرجەم ناوەندكان، هەمواری یاسای داواكاری گشتی و دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەستوەردانی وڵاتانی هەرێمایەتی و تۆپبارانی كوردستان دەربچێت، كە نەكراوە بەهۆی ئەولەویەتدان بە پڕۆژەكانی حكومەت لەلایەك و زۆرینەی پەرلەمانیی كە چیان بوێت ئەوە دەكەن، ئەوانەیشی دەركراوە دەسەڵات جێبەجێ نەكردوون" بەوتەی ئەبوبەكر هەڵەدنی.

ڕەخنە لە سەرۆكایەتی پەرلەمان؛ لە ڕاپۆرتەكەی ئینستتیوتی پەی بەهەمانشێوە جێگەی گرتووە و تیایدا هاتووە؛ لەكاتی دانیشتنەكانی پەرلەماندا زۆرترین پێشێلكاری یاسایی و پەیڕەوشكێنییان كردووە.

ڕێواز فایەق، سەرۆكی پەرلەمان بێ ناوهێنانی ئەو ڕێكخراوە و لە وەڵامی ڕەخنەكاندا لە دانیشتنی چوارشەممە 22ـی كانونی یەكەمی پەرلەمان، وتی "من تەنیا خەڵكم بینیوە؟ ئەی كێ سەرۆكایەتی دانیشتنەكانی پەرلەمان دەكات؟ 70 سەعات تەنیا كۆبوونەوەم لەگەڵ بۆردی ڕاوێژكاری كردووە"، ڕویكردە پەرلەمانتارانیش و پێیوتن "ئێوە پەرلەمانتاری باشن و كوالێتیتان باشە و لەسەر ئیشی خۆتان بەردەوام بن، ئێوە لە هەلومەرجێكدا كاری پەرلەمانتاری دەكەن جیاوازە لەهەر هەلومەرجێكی تر".

ئینستتیوتی پەی دەڵێت، لە یەك ساڵدا زۆرترین كاتی قسەكردنی پەرلەمانتارێك نەگەیشتۆتە 46 خولەك و كەمترینیش تەنیا 12 چركە بووە.

پێشەوا هەورامی، وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان پێیوایە ئەوەی ئێستا لەپەرلەمان دەكرێت هەر ئەوەیە ئیشی پەرلەمان و لەوە زیاتر نییە، "ئیشی زۆر باش كراوە و پڕۆژە یاسای زۆر باشیش كراوە بە یاسا، بۆیە شتێك نیە بڵێم لێی ڕازی نیم".

ئەو نایشارێتەوە چاودێریی فراكسیۆنی پارتی بەسەر حكومەتەوە ئاسانترە لە فراكسیۆنەكانی تر، "زۆر شت هەیە بۆ ئێمە پێویست بە ڕێوشوێنی پەرلەمانی ناكات، ڕاستەوخۆ بە تەلەفۆن لەگەڵ وەزیرەكانی خۆمان قسە دەكەین و وەڵامیش وەردەگرین".

ئینستتیوتی پەی لە ڕاسپاردەكانی ڕاپۆرتەكەدا داوادەكات بەڕێژەی لەسەدا 10 هەڵبژاردنەكانی داهاتوو بكرێن بە لیستی داخراو تا كەسانی پسپۆڕ و تایبەتمەند لەلایەن حزبەكانیانەوە بنێردرێنە پەرلەمان.

پێشەوا هەورامی بە پەرەگراف-ـی وت هەلومەرج هەمیشە بەدڵی هەموو لایەك نابێت، "بەڵام بەڕێژەیەكی باش لەم خولەی پەرلەمان ڕازیم، چونكە پڕۆژەیاسای زۆر گرنگ كراون بە یاسا"، وتیشی "لەو یاسایانەی دەرچوونە و شانازییان پێوە دەكەم، یاسای چاكسازی، ماددە هۆشبەرەكان، پاراستنی بەرهەمە خۆماڵییەكان، ئەوەی ئێستاش كە لە گفتوگۆدایە پڕۆژە یاسای چەك".

پەرلەمانی كوردستان لە 111 ئەندام پێكهاتون، 19 لیژنە و هەشت نووسینگەی لە شار و شارۆچكەكان هەیە، لەگەڵ 700 فەرمانبەردا.

"پەرلەمان لەم خولە و خولی ڕابردووش جێگەی ڕەزامەندی خەڵك نیە، چونكە دەسەڵاتی جێبەجێكردن نایانەوێت دەسەڵاتێك هەبێت لێیان بپرسێتەوە، نایەوێت پەرلەمانێكی بەهێز هەبێت" عومەر گوڵپی، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری كە ئەوانیش ئۆپۆزسیۆنن، وادەڵێت.

گوڵپی بۆ پەرەگراف وتی "لە فراكسیۆنی كۆمەڵ ڕازیم، هەموو ئەوەی پەیوەندی بە پەرلەمانتارییەوەهەیە كردوومانە، بەڵام بەهۆی ئەوەی خەڵك لە پەرلەمان ڕازی نییە ئێمەش ڕازی نین كە هۆكارەكەیشی ئەو زۆرینەیەیە كە لە پەرلەمان هەیە".

ئەو، بەرێژە دیاریدەكات و دەڵێت سەدا 3ـیش پەرلەمان نەیتوانیوە ئەركی چاودێری بەسەر حكومەتەوە جێبەجێ بكات، هۆكارەكەیشی وەك گوڵپی باسیكرد؛ دەستەی سەرۆكایەتی و دەسەڵاتی جێبەجێكردنن، "خودی پەرلەمانتارانیش هۆكارن، چونكە پەرلەمانتار هەیە لەجیاتی ئەوەی چاودێری كاری حكومەت بكات لەناو هۆڵی پەرلەمان دەبێتە پارێزەری حكومەت و سوپاسی دەكات".

كەمكردنەوەی ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان بۆ نیوە و پێداچونەوە بە موچەی پەرلەمانتاران لە ڕاسپاردەكانی دیكەی ئینستتیوتی پەی بون، كە چەند ساڵێكە چاودێری كارەكانی پەرلەمان دەكات.

موچەی پەرلەمانتار، بە دەرماڵەی ئەندامیەتی لە لیژنەكان دەگاتە هەشت ملیۆن و 200 هەزار دیناری مانگانە، جگە لە خەرجیی 45 ڕاوێژكار و 700 فەرمانبەر.

شیرین یونس، پەرلەمانتاری یەكێتی دانبەوەدادەنێت ئاستەنگ هەبووە، بەڵام پێیوایە سەرباری ئەوەش یاسای باش دەكراون، "ئەوەش بە شانازی نابینین و ئەركی خۆمانە جێبەجێكردووە"، نمونەی پڕۆژەیاسایەكیشی هێنایەوە كە پڕۆژەیاسای سەرپەرشتیكردنی پڕۆژە كشتوكاڵییەكان بووە و بەهۆیەوە هەلیكار بۆ پێنج هەزار دەرچووانی كشتوكاڵ‌و ڤێتێرنەری دەڕەخسێنێت.

ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت، ئیشی دامەزراوەی یاسادانان نییە هەندێك شت بگۆڕێت و ئەوانەیشی وابیردەكەنەوە، "موزایەدە دەكەن و خۆڵ دەكەنە چاوی خەڵك".

لە چاودێری كارەكانی حكومەتدا، "ڕێگری نییە و كارئاسانیمان بۆ كراوە، بەڵام هەندێك پەرلەمانتار خۆیان كەمتەرخەمن و هەندێكیشیان تا موزایەدەیان لێنەبڕێت حەزناكەن بەدواداچون بكەن، ئەگەرنا نە حزب نە حكومەت ڕێگرنین" شیرین یونس وای وت.

ڕەخنەكانی سەر خولی پێنجەمی پەرلەمان لەكاتێكدایە، تەمەنی یاسایی دامەزراوەكە هێندەی نەماوە و لە 2022ـدا كۆتاییدێت، بەوپێیەی لە ئەیلولی 2018ـدا هەڵبژێردراوە.