پەرەگراف- ھەڤاڵ غالب
بڵاوكردنەوەی وێنە و ڤیدیۆی دانپێدانانی تۆمەتباران؛ هەرچەندە بەلای هێزە ئەمنییەكانەوە دەستكەوت و شانازییە، بەڵام بۆ شارەزایانی یاسایی و بەرگریكارانی مافەكانی مرۆڤ جێی داخە، هەندێكیشیان لەناو خەڵكدا ڕقی زۆری لێدەكەوێتەوە.
دوایین ڤیدیۆ كە ئاسایشی سلێمانی بڵاویكردەوە و ناوی لێنا؛ دانپێدانانی ئەو كەسانەی دەستیان لە سوتاندنی بارەگای حكومیدا هەبووە، ناڕەزایی زۆری لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا دروستكرد، كەمترین قسەكردن بوو لەسەر ناوەڕۆكی دانپێدانان و ڕوداوەكە، بەڵكو دژایەتی نیشاندانی ئەو گەنجانە بوو.
"بڵاوكردنەوەی وێنەی تۆمەتبار بەر لە دادگاییكردنی كارێكە لە یاسادا نەهاتووە، تەنیا لەكاتێكدا دەبێت تۆمەتبار ڕاكردووبێت و خۆی نەدات بەدەستەوە، لەوكاتەدا دەزگا ئەمنییەكان بۆ ناسینەوەی بڵاوی دەكەنەوە، بەڵام ئەگەر تۆمەتبار لەژێر لێكۆڵینەوەبێت ئەوە بڵاوكردنەوەی وێنەكەی كارێكی نەشیاوە و لە یاسادا نەهاتووە" بەوتەی د. سامان فەوزی، مامۆستای زانكۆ و پسپۆڕی یاسایی.
د. سامان هەروەها ئەوەشی بۆ پەرەگراف ڕونكردەوە ڕەنگە بێتاوانیی ئەو كەسانە دەربكەوێت و ئازاد بكرێن، بەوەش دواتر دەناسرێنەوە، ئەگەر دەموچاویشیان داپۆشرابێت ئەوا لەلایەن كەسوكار و خەڵكی ناوچەكەی خۆیانەوە دەناسرێنەوە، "بەمەش دەبێتە دوو سزا، جارێك ئەگەر حوكمبدرێن و جارێكیش بەهۆی بڵاوكردنەوەی وێنەیانەوە كە سزایەكی ئیزافییە و یاسا ڕێگەی پێنادات".
لە ڤیدیۆكەی ئاسایشدا نزیكەی 20 گەنجی ناحیەی پیرەمەگرونی پارێزگای سلێمانی دەردەكەون، بە جلوبەرگی پرتەقاڵییەوە لە سەر سوتاندنی كتێبخانە و چەند فەرمانگەیەكی دیكەی حكومی لە كاتی خۆپیشاندانەكانی ساڵی ڕابردودا، قسە دەكەن.
ئەو خۆپیشاندانە كە سەرەتاكەی بۆ دەرماڵەی خوێندكاران بوو، لە هەندێك ناوچە وەك پیرەمەگرون بۆ بارگرژیی گۆڕا و بەهۆیەوە ژمارەیەك باڵەخانەی حكومی سوتێنران.
"بڵاوكردنەوەی ئەو ڤیدیۆیە كارێكی نەگونجاو و نەشیاو بوو، هیوادارم بەشی ڕاگەیاندنی دەزگا ئەمنییەكان باشتر ڕابهێنرێن بۆ چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ بڵاوكردنەوەی ئەم جۆرە ڤیدیۆیانە، چونكە خەڵك چاوەڕوانی ئەو ڤیدیۆیانە نەبوو، دەكرا ئەم بابەتە ڕێچكەی یاسایی خۆی وەربگرێت نەك بگاتە تەلەفزیۆن" فەوزی وای وت.
سامان فەوزی دەپرسێت "ئەم كەسانە تەنها تۆمەتێكیان خراوەتە پاڵ، كە سبەی ئازاد كران و بەرائەتیان هێنا چۆن قەرەبوویان دەكەنەوە؟".
بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆ و وێنەی تۆمەتبار بەناوی دانپێدانانەوە یەكەمجار نییە و تەنیا لە سلێمانیش نەبووە، دەزگا ئەمنییەكانی هەولێر و دهۆك، هەندێكجار عێراقیش هەمان هەنگاو دەنێن.
لە ناوەڕاستی ساڵی ڕابردودا بوو، ئەنجومەنی ئاسایش لە هەولێر، ڤیدیۆیەكی وەك "بەڵگە و دانپێدانان"ـی ژمارەیەك ڕۆژنامەنوس و چالاكوانی دەستگیركراوی بادینان بڵاوكردەوە، كە ئەوەش هێندەی دیكە نیگەرانیی خستە پاڵ ئەو توڕەییەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا دژی ئەو دۆسیەیە هەبون، بەوپێیەی دادگاییكردنیان لە ناوخۆ و لەسەر ئاستی نوێنەرانی وڵاتان، نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش ناڕەزایی زۆری لێكەوتەوە بەهۆی "نەبونی بەڵگەی ڕوون بۆ تاوانباركردنی سزادراوەكان".
سلێمان موحسین، بەڕێوەبەری گشتی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكان لە دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ بۆ پەرەگراف وتی "بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆی دانپێدانانی تۆمەتباران بە پێشێلكاری دەبینین بەرامبەر مافیان، چونكە پێش دادگایی ئەوان تەنها تۆمەتبارن، بۆ ئێمە وەك دەستەی مافی مرۆڤ وەرگرتنی دانپێدانان تەنها لەلایەن دادوەرەوە جێگای ڕێزە و ئێمەش ڕێز لە بڕیاری دادگا دەگرین".
هێشتا ناڕەزایی لەسەر ڤیدیۆكەی ئاسایشی سلێمانی لەبارەی گەنجانی پیرەمەگرونەوە كۆتایی نەهاتبوو كاتێك زۆرینەی دەستگیركراوەكان ئازادكران.
"نوسینگەی سلێمانی مافەكانی مرۆڤ ڕاسپێردراون بۆ بەدواداچونی ئەو كەیسە، بەرپرسی نوسینگەكە پەیوەندی پێوەكردم و پێی وتم كە ئەو كەسانە تەنها ٣ یان ٤ كەسیان ماون لە زیندان و ئەوانی تر ئازاد كراون، لەكاتێكدا ئەوانەی ئازادیش كراون دانپێدانانیان بڵاوكراوەتەوە" بەوتەی سلێمان موحسین.
ئەوەی زۆر توڕەیی لێكەوتەوە، نیشاندانی گەنجەكان بوو بە جلوبەرگی پرتەقاڵییەوە، كە خەڵك زیاتر لەبەری تاوانباری گەورەدا دەیبینن و هەندێكیش وەك كلتورێكی داعش لێكیاندایەوە بە هێنانەوەی وێنەی ئەو پێشمەرگە دەستگیركراوانەی ئەو ڕێكخراوە تیرۆریستییە چەند ساڵێك لەمەوبەر بە جلوبەرگی پرتەقاڵییەوە بڵاویكردنەوە.
لێپرسراوەكەی دەستەی مافەكانی مرۆڤ، دەڵێت "بڵاوكردنەوەی تۆمەتبارانی سلێمانی بەو جلەی كە پێشتر داعش لەبەر پێشمەرگەكانی ئێمەی كردووە و سەری بڕیون، ئەوە وێنەیەكی ناشیرینی لە هەرێمی كوردستان نیشاندا، لەگەڵ ئەوەش ئاسایش سلێمانی دەڵێت ئەوە جلێكی جیهانییە بۆ بەندییەكان، من نازانم بەچ پێوەرێك جلێكی جیهانییە خۆ لە هەرێمی كوردستان جلێكی موەحەد نییە بۆ لەبەركردنی بەندییەكان".
ناڕەزاییەكان هەر زوو ئاسایشی هێنایە وەڵام و لە ڕونكردنەوەیەكدا بەرگریی لە بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆ كردو وتی، جلوبەرگەكەش جلی یەكپۆشیی زیندانییەكانەو ڕەنگێكی جیهانییە.
سامان فەوزی، پسپۆڕی یاسایی و شارەزای یاساكانی پەیوەست بە ڕاگەیاندن دەڵێت، لە وڵاتێك ڕووداوێكی گەورە ڕوودەدات و ڕای گشتی پێوە سەرقاڵە، هەندێك جار بۆ دروستكردنی ئارامی و متمانەدان بە دەزگای ئەمنیی ئەوەش لەكاتی ڕووداوی گەورە و تیرۆریستی وێنە و دانپێدانان بڵاودەكرێتەوە، "نەك لە ڕووداوێكی بچوك یان كاتێك كە هاوڵاتیان چاوەڕوانی بڵاوكردنەوەی ئەو وێنانە نەبن".
ئەنجومەنی ئاسایش لە هەولێر، ساڵی 2019 ڤیدیۆیەكی وەك دانپێدان بڵاوكردەوە و تیایدا ژمارەیەك هاوڵاتی شارەكە، بێ ئەوەی دەموچاویان داپۆشرابێت دەركەوتن و بە تۆمەتباری تەقەكردن لە ڕێستۆرانتێك نیشاندران، كە تیایدا دیپلۆماتكارێكی توركی كوژرا، ئەوەش بەر لە بڕیاری كۆتایی دادگا و لە قۆناغی لێكۆڵینەوەدا، كە دواتر هەندێكیان ئازادكران.
"بەپێی دەستوری عێراق و سەرجەم یاساكان، پێش دادگایی و دوایی دادگاییكردن دانپێدانانی تۆمەتباران ناكرێت بڵاوبكرێتەوە، بەپێی یاسا دەبێت ڕێز لە تۆمەتبار بنرێت بەهیچ شێوەیەك بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆی تۆمەتباران یاسایی نییە" بەوتەی سامی ساتی، پارێزەر.
ساتی ئەوەشی بە پەرەگراف وت "بڵاوكردنەوەی دانپێدانانی تۆمەتباران لە میدیاكاندا بەبێ ڕەزامەندی و ئاگاداری دادگا و دادوەر و خودی تۆمەتبارەكەشە، بۆیە سەرجەمیان نایاسایین".
ئەوەش لەكاتێكدایە بەپێی یاسای كاری ڕۆژنامەگەری و یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیی، بڵاوكردنەوەی وێنە و زانیاری كە ببێتەهۆی لەكەداركردن و ناوزڕاندن سزای لەسەرە.
بەدریە ئیسماعیل، بڕیاردەری لیژنەی مافەكانی مرۆڤ لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت، نیشاندانی وێنەی تۆمەتبار دژی یاسای بنەما دادگەرییەكانەو "جلی پرتەقاڵیش بۆ تاوانباری مەترسیدارە نەك كۆمەڵێ گەنج كە دیارنییە كارەكەیان كردوە یان نا".
ئەو هەرچەندە دژایەتی سوتاندن و هێرشكردنەسەر دامودەزگاو شوێنە گشتییەكان دەكات، بەڵام پێیوایە دانپێدانان و دەركەوتن و جلی تایبەت، "ئەمە دورە لەنهێنیی لێكۆڵینەوە و دژی بنەماكانی مافەكانی مرۆڤە، چونكە پێش بینینی دادوەر نابێت تاوانباری بكەیت یان نهێنی لێكۆڵینەوە ئاشكرا بكەیت".
بڕیاردەری لیژنەی مافەكانی مرۆڤ نمونەی دیكەی لایە و دەڵێت لە ساڵانی 2015 بۆ 2016 ئاسایشی هەولێر دانپێدانی چەند گەنجێكیان بڵاوكردەوەو دواتر بێتاوان دەرچون.
"بۆیە بەپێی یاسا نابێت دەنگ و ڕەنگ یان ناوی سیانی نیشانبدرێت، چونكە ئەمانە دەنگۆی خراپ بەدوای خۆیاندا دەهێنن، جگە لەخەڵك و خزم و كەسوكار ڕەنگە كەسەكە خۆی تێك بشكێ و لەلادان بەردەوام بێت".
بەدرییە ئیسماعیل بۆ پەرەگراف وتیشی "بەپێی یاسا هەتا تاوان نەسەلمێنرێ بەتاوانبار ئەژمار ناكرێ، ئەمە قاعیدەیەكی یاساییە، تا نەسەلمێنرێ بە بەریئی لەقەڵەم دەدرێت، جائەوە بخرێتە سەر شاشە!".