پەرەگراف- غەمگین محەمەد
سەروین خورشید؛ بە مانگێك پێش ئەوەی بدرێتە بەر دەستڕێژی گولـلە بۆ جاری دووەم هانا بۆ پۆلیس دەبات؛ بەڵام نە یاسا، نە حكومەت و نە خێزانەكەی خۆی فریای ناكەون.
كاتژمێر 9ـی بەیانی تێدەپەڕێت؛ سەروین خورشید (26 ساڵ) بەڕێگاوەیە بۆ دادگا و دەیەوێت لەڕێی یاساوە مافی پەروەردەكردنی كچە تاقانەكەی وەربگرێتەوە، بەڵام لە شەقامێكی شاری كۆیە و بە ڕۆژی ڕوناك، زیاتر لە 10 فیشەكی كڵاشینكۆفی پێوەدەنرێت و كۆتایی بە ژیانی دێت.
ئەو روداوە لە 9ـی شوباتی 2022ـدا بوو؛ یەكێكە لەو ١٠ روداوەی كوشتنی ژنان كە لە سەرەتای ئەمساڵەوە لە هەرێمی كوردستان تۆماركراوە و سێ هێندەی رابردوو زیاترە، دواینیان ماریای تەمەن ٢٠ ساڵ چالاکوانی دیاری تیک تۆک و ڕەخنەگری دابونەریتی کۆمەڵگە بوو کە ٧-٣-٢٠٢٢ لە هەولێر کوژرا.
لە مانگەكانی كانونی دوەم و شوباتی ئەمساڵدا ١٠ ژن لە هەرێمی كوردستان كوژراون، لەكاتێكدا لە هەمان دوو مانگی سەرەتای ساڵی رابردودا تەنیا دوو ژن كوژرابون، ئەگەر بەراوردی ئەو دوو ئامارە بكرێت ئەوا رێژەی كوشتنی ژنان لەسەدا ٤٠٠ زیادیكردووە، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەت و خێزان.
چیرۆكی سەروین؛ یەكێكە لە روداوە "تراژیدییەكان"ـی مانگی شوبات، لەكاتێكدا بەردەوام لەلایەن هاوسەرەكەیەوە روبەڕوی لێدان و توندتیژی دەبێتەوە، دوای جیابونەوەش، دوو ساڵ لەمەوبەر، كچە تاقانەكەی لێ زەوت دەكەن و نایدەنەوە، بێ ئەوەی خێزانەكەیشی پشتگیری تەواوی دۆسیەكەی بكەن، بەوتەی زیاتر لە هاوڕێیەكی بۆ پەرەگراف.
لە رۆژی روداوەكەدا، سەروین لە هەولێری شوێنی نیشتەجێبونییەوە دەچێتە دادگای كۆیە، بۆ دادبینی دۆسیەی وەرگرتنەوەی كچەكەی، بەڵام بە یەكجاریی لە منداڵەكەی دەبێت.
سەروین مانگێک پێش کوژرانی بۆ دووەمجار لە بنکەی پۆلیسی عەنکاوەی هەولێر سکاڵای لەسەر دوو کەس تۆمارکردووە، کە یەکێکیان مامیەتی و ئاماژەی بەوەداوە "هێرشیکردووەتە سەر ماڵی و وازی لێ ناهێنێت و مەترسی لەسەر ژیانی دروست بووە"، هاوڕێیەكانی ئەو ژنە وادەڵێن.
ئەو دوو كەسە لە سەرەتای روداوەكەدا دەستگیركراون و دواتر ئازاد كراون، چونكە پەیوەندییان بە كوشتنەكەوە نەبووە، بەڵام دواتر تۆمەتی سەرەكی لەسەر هاوسەرەكەی چڕدەبێتەوە، كە هێشتا دەستگیرنەكراوە و هەڵاتووە.
بەپێی ئامارە رەسمییەكان لە 12 مانگی ساڵی رابردودا 24 ژن لە هەرێمی كوردستان كوژراون، لەگەڵ تۆماركردنی 62 خۆكوشتن، 86 سوتان، 131 دەستدرێژی سێكسی و زیاتر لە 12 هەزار سكاڵا.
ئاری رەفیق، جێگری بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەت و خێزان لە هەرێمی کوردستان بۆ پەرەگراف وتی "بەشێکی پاڵنەرەکانی کوشتنی ژنان بە هۆکاری شەرەفە و سۆشیال میدیاش رۆڵێکی خراپی بینیوە لەم بوارەدا، هەندێک پەیج رۆژانە و بە مەبەست هانی کۆمەڵگە دەدات بۆ بڵاوکردنەوەی توندوتیژی و یەکێکە لە هۆکارەکانی کوشتنی ژنان بەبیانووی پاراستنی شەرەف".
ئەوەش لەكاتێكدایە پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2015ـەوە كاركردنی بە ماددەی 409ـی یاسای سزادانی عێراق راگرتووە، كە وەك رێگایەك بۆ هاندانی كوشتنی ژنان بەناوی شەرەف لێكدەدرایەوەو سزای كەمتر لە سێ ساڵ زیندانی داناوە بۆ بكوژ.
ڤێنا بەکر، پارێزەر بۆ پەرەگراف وتی "شێواز و جۆری کوشتنەکە کاریگەری دەبێت لەسەر سزاکە، بەڵام بە گشتی کوشتن بەبیانووی شەرەف بەپێی مادەی 406 لە یاسای سزادانی عێراقی کە کوشتنی ئەنقەستە سزا دەدرێت، حوكمەكەی لە سێدارەدان یان بەندکردنی هەتاهەتاییە کە ماوەکەی 20 ساڵە".
"هەر کە ناوی شەرەف دەبرێت ژنێک دەچێتە مێشکی تاکەکەس نەک پیاوێک، لەکاتێکدا ئەگەر بەراستی شتێک هەبێت بەناوی شەرەف دەبێت ژنیش و پیاویش وەک یەک بەرپرسیارێتییەکەی هەڵبگرن و نابێت شەرەف تەنیا لە ژندا کورت بکرێتەوە" ڤێنا وای وت.
8ـی مارس(ئادار) رۆژی جیهانی ژنانە؛ رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و بەرگریكار لە ژنان دەیانەوێت "بزوتنەوەی وەستاندنی ژنكوشتن لە كوردستان" رابگەیەنن لەو رۆژەدا، بە ئامانجی كەمكردنەوە تا نەهێشتنی یەكجاریی كوشتنی ژنان بەناوی شەرەفەوە.
سەروین خورشید، تا لە ژیاندا بوو بە دەست تۆمەتی كۆمەڵگە و خێزانەوە نەیتوانی بحەسێتەوە، بۆیە ماوەیەك لە شێڵتەر ژیا و گیانی خۆی پاراست، پێش ئەوەی بێتە دەرەوە و لە هەولێر نیشتەجێ بێت، هەر ئەو هۆكارانەش وایكردبوو زیاتر لە هەفتەیەك تەرمەكەی لە پزیشكی دادی هەولێر بمێنێتەوە و كەسوكاری وەرینەگرنەوە.
سەیران نەخشین، چالاکوانی مافەكانی ژنان بە پەرەگراف-ـی وت "پاش دەستپێکردنی رێکارە یاساییەکان و بڵاوبوونەوەی لێدوانێكم لە راگەیاندنەکان کە خاوەندارێتی لە وەرگرتنەوە و بەخاکسپاردنی تەرمی سەروین دەکەم، ئینجا خێزانەکەی چوون تەرمەکەیان لە پزیشکی داد وەرگرتەوە و بە خاکیانسپارد" سەیران تا خێزانەكەی سەروین تەواوی بەڵگەکانی بەخاکسپاردنەكەیان بۆ نەناردووە وازی لە کەیسەکە نەهێناوە.
لە شەش ساڵی رابردودا نزیکەی پێنج هەزار ژن لە شێڵتەرەکانی هەولێر و سلێمانی و دهۆک داڵدە دراون.
جێگری بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەت و خێزان دەڵێت "دەزانین شێڵتەرەکان زیندانێکی موحتەرەمە و زۆربەی ئەو ژنانەی رووی تێدەکەن هەر لە یەکەم رۆژەوە پەشیمانن، بەڵام ناچارین بیانپارێزین، لە خزمەتیاندابین و بەدواداچوون بۆ کێشەکانیان بکەین تا ئەوکاتەی توندوتیژییەکەی لەسەر نامێنێت و خێزانەکەی قبوڵی دەکەنەوە".
لە كۆتاییەكانی شوباتی ئەمساڵ لە پارێزگای سلێمانی، ژنێك بەناوی شنیار هونەر (21 ساڵ) گیانیلەدەستدا، دوای چەند رۆژێك مانەوەی لەژێر چاودێری پزیشكیدا و بەهۆی سوتاویی زۆرەوە، ئەو بەر لە مەرگ، هاوسەرەكەی تۆمەتباركرد، "نەوتی پێداكردم و سوتاندمی" بەپێی قسەی خۆیی و كەسوكاری و پۆلیسی سلێمانی.
شنیار پێنج ساڵە هاوسەرگیری كردووە، دوو منداڵی هەیە و هاوسەرەكەی دەستگیركراوە.
بەشێك لەو ژنانەی كوژراون پێشتر سكاڵایان لای پۆلیس هەبووە، لایەنی ئەمنی لە مەترسی سەر ژیانیان ئاگاداربون و هەندێكیان لە شێڵتەرەكانی داڵدەداندا بون و دەرچون.
سەیران نەخشین پێیوایە "شێڵتەرەکان هۆکارێکن بۆ کوشتنی ژنان"، چونكە کۆمەڵگەی کوردی قبوڵی ئەوە ناكات ژنێکی خێزانەکەی بۆ پاراستنی گیانی و رزگاربوون لەو توندوتیژییانەی بەرامبەری دەکرێت روبکاتە شێڵتەر، "چەندین دۆسیە هەیە کاتێک چووەتە شێڵتەر زیاتر گیانی کەوتووەتە مەترسییەوە".
ئەو داوایكرد هەر ژنێک لەكاتی روبەڕوبونەوەی توندوتیژیدا راوێژ بە کەسانی یاسایی و پسپۆڕ بکات، نەك راستەوخۆ ماڵەکەی بەجێبهێڵێت و بچێتە شێڵتەر.
بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لە رێی نوسینگەكانی پێدانی رێنمایی و هاوکاریکردنەوە رۆژانە نزیکەی 20 دۆسیەی یاسایی تایبەت بە ژنان وەردەگرن و کاریان لەسەر دەکەن.
ئاری رەفیق بەپێچەوانەی بۆچونەكانی سەیران نەخشین، پێیوایە هەبونی شێڵتەر گرنگە "ئەگەر بەراوردی ژمارەی رزگاربووەکان لە شێڵتەر بکەین لەگەڵ قوربانیەکان بۆمان دەردەکەوێت کە بونی شێڵتەرەکان پێویستییە و دۆخی کۆمەڵایەتی وادەخوازێت بوونیان هەبێت".
لە زۆربەی روداوە تاوانكارییەكاندا، بە تایبەت كوشتنی ژنان چەك بەكاردەهێنرێت و بە هۆكارێكی سەرەكی توندوتیژی لە هەرێمی كوردستان دادەنرێت.
سەرکەوت ئەحمەد، وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "زۆرێك لە هۆکارەکانی کوشتنی ژنان بۆ بونی چەک لەناو ماڵەکاندا دەگەڕێتەوە و زۆربەی ماڵان چەکی بێ مۆڵەتیان هەیە".
بەپێی ئامارە ڕەسمییەكانی حكومەتی هەرێم لە ڕاپەڕینەوە تائێستا، لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 20 هەزار و 700 مۆڵەتی هەڵگرتنی چەك دەرچووە.
"بێکاریی و قەیرانەکانیش وایکردووە مرۆڤەکان بەردەوام دەرونیان ناجێگر بێت، لەجیاتی سەرقاڵیی، کەسەکان بە ژیانی تایبەتی یەکترییەوە خەریکن و ئەوەش وادەکات بیرکردنەوەی خراپ بێت بە مێشکیاندا و کوشتن رووبدات" بەوتەی چۆمان ئەحمەد، توێژەری کۆمەڵایەتی.
لە هەرێمی كوردستان جگە لە قەیرانی موچە، خەڵك بە دەست كێشە و گرفتی سوتەمەنی، ئاو، كارەبا، رێگەوبان و چەندین قەیرانی دیكەوە دەناڵێنن.
چۆمان لە باسی هۆكارێكی دیكەدا بۆ پەرەگراف رونیكردەوە زۆربەی كێشەكانی خێزان بەهۆی خراپ بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و لە یەک تێنەگەیشتنیان لە یەکتری روودەدات، دواتر دەبێتەهۆی رووداوی کوشتن و نەخوازراو.
هەرچەندە لە هەرێم یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن هەن كە سزای توندیشیان تێدایە.
"پێویستە وەک بەشێک لە وڵاتە پێشکەوتووەکان بە یاسا رێگری بکرێت لە بڵاوکردنەوەی هەواڵ و بەبازاڕکردنی کوشتن جا هەر کەس و رەگەزێک بێت، لەبەر ئەوەی بڵاوکردنەوەی هەواڵەکە و شێوازی کوشتنەکە هانی دەیان کەسی ئامادەی تر دەدات هەمان کار دووبارە بکاتەوە" ئاری رەفیق وای وت.