پەرەگراف
ئاوات بە دەست ئازارێكەوە دەناڵێنێت تا مەرگ لێی نابێتەوە؛ هەناسەتەنگی و كێشەی پێست و لە هەمووی بەسوێتر چاوەكانیەتی، كە پێویستیان بە چەند نەشتەرگەرییەك هەیە و لە توانای گیرفانی ئەودا نین.
ئەو ئازارانەی ئاوات و سەدان هاوڵاتی دیكەی هەڵەبجە نوێ نین؛ هەموو ساڵێك و بە دیاریكراوی لە 16ـی مانگی ئاداردا جارێكیتر دەیانەوێت حكومەت بیبیستێت؛ بەڵام ساڵیادی كیمیاییەكەش تێدەپەڕێت و نەهامەتییەكانی ئەوان وەك خۆی دەمێنێتەوە.
"لە خێزانەكەمان هەشت كەسمان بەركەوتەی چەكی كیمیایین و چارەسەر وەردەگرین، لەو ژمارەیە چوار كەسمان كێشەی چاومان هەیە، چەند نەشتەرگەرییەكی سەرەتایمان بۆ كراوە وەك بۆریی فرمێسك، بەڵام پێویستمان بە گۆڕینی قەرەنیە (گلێنە)ـی چاو هەیە" ئاوات عەلی، بەركەوتەی چەكی كیمیایی بۆ پەرەگراف وای وت.
لە هەڵمەتی كیمیاییبارانی هەڵەبجە لەلایەن ڕژێمی بەعس بە سەرۆكایەتی سەدام حسێن لە 16ـی ئاداری 1988ـدا جگە لە شەهیدبونی زیاتر لە پێنج هەزار هاوڵاتی و دەربەدەری هەزارانی دیكە، لە نێویاندا ژن و منداڵ، سەدان كەسی دیكەش بە كیمیایی برینداربون و لەوكاتەوە بەدەست ئازارەوە دەتلێنەوە.
لەناو بریندارەكاندا كێشەی قەرەنیەی چاو بڵاوە و تەنیا چارەسەریش تائێستا گۆڕینی قەرەنیەکەیە بە نەشتەرگەریی.
"كێشەی دابەزینی چاومان هەیە، بەردەوام چاومان دادەبەزێت، هەروەها كێشەی وشكیی چاومان هەیە و دەبێت بەردەوام فرمێسكی دروستکراو بە قەترە بەكاربهێنین، بەهۆی وشكییەوە قەرەنیەمان بریندار دەبێت و تانەی لەسەر چاومان دروست كردووە" بەوتەی ئاوات.
ئەو دەڵێت نەشتەرگەری قەرەنیە تێچوی زۆرە و ئەو نەشتەرگەرییانەی كە پێش گۆڕینی قەرەنیە دەكرێن، هەر نەشتەرگەرییەكیان زیاتر لە هەزار و 500 دۆلاری دەوێت، بەشێكی نەشتەرگەرییەكانیش لەسەر حیسابی حكومەت دەكرێن.
بەپێی ئامارە رەسمییەكان 972 برینداری كیمیایی هەڵەبجە بەدەست كێشەی هەناسەدان، پێست و چاو و چەندین نەخۆشیی دیكەوە دەناڵێنن.
لوقمان عەبدولقادر، سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیاییبارانی هەڵەبجە بۆ پەرەگراف وتی، 25 كەس لە بەركەوتوانی چەكی كیمیایی پێویستیان بە زەرعی قەرەنیە هەیە و كۆی ئەو كەسانەش كە پێویستیان بە چارەسەری بەردەوام هەیە ژمارەیان دەگاتە 972 كەس و تۆماركراون.
"بەركەوتوانی چەكی كیمیایی جیاوازن لە نەخۆشانی دیكەی چاو، چونكە ئەوانەی كە بەهۆی كیمیاییەوە چاویان نەخۆشە بۆ چارەسەر پێویستیان بە كۆمەڵێك عەمەلیان دەبێت پێش گۆڕینی قەرەنیە، پێویسته سەرەتا زەرعی سپێنەیان بۆ بكرێت و هەر قۆناغێكیش كاتی دەوێت و بودجەیەكی پێویستە" لوقمان وادەڵێت.
هەوڵێك لە ئارادایە حكومەتی فیدراڵی عیراق لە چارەسەری بریندارانی هەڵەبجەدا هاوكاری هاوڵاتیان بكات.
ئاریان تاوەگۆزی، ئەندامی پەرلەمانی عیراق سەردانی وەزیری تەندروستی حكومەتی فیدراڵی كردووە و سێ تەوەری لەگەڵدا باسكردووە، "یەكەمیان بۆ هاوكاریكردنی ئەو كەسانەبوو كە پێویستیان بە گۆڕینی قەرەنیەی چاو هەیە لەبەر ئەوەی برینداری چەكی كیمیایین" بەوتەی تاوەگۆزی بۆ پەرەگراف.
ئەو پەرلەمانتارەی نەوەی نوێ دەڵێت، لە خاڵی دوەمی داواكارییەكانیدا ئاماژەی بە دابینكردنی دەرمانی تایبەت بە بەركەوتوانی چەكی كیمیاییی كردووە، بەوپێیەی دەرمانی هاتوو لە بەغدادەوە دەرمانی گشتییە و تایبەت نییە بە بەركەوتوانی چەكی كیمیایی، سێیەم داواكارییشی بۆ قەرەبوكردنەوەی بەركەوتوانی كیمیایی بووە لەروی دەرونییەوە.
"وەزیری تەندروستی بەڵێنیدا ئەو دەرمانانەی تایبەتن بەو نەخۆشانە دابین بكات و پێویستە لیستی دەرمانەكانیان بۆ بنێرین، دەربارەری گۆڕینی قەرەنیەی چاوی نەخۆشەكان بەڵێنی چارەسەریاندا كە بنێردرێنە بەغدا یان قەرەنیە دابین بكرێت و لە هەرێم چارەسەر بكرێن" ئاریان تاوەگۆزی رونیشیكردەوە بۆ چارەسەری دەرونی و قەربونكردنەوە داوایان لە كۆمەڵەی قوربانیان كردووە پڕۆژەیەك ئامادە بكەن.
هەروەها جەختیكردەوە پرسیاری ئەو بودجە و قەرەبوكردنەوانەی كردووە كە لە 2003ـەوە بەغدا بۆ هەڵەبجەی ناردووە، بەڵام هێشتا وەڵامی وەرنەگرتووە، چونكە "دەنگۆی ئەوە هەیە یەكێتی وپارتی لە دوای ساڵی 2003ـەوە بە بەردەوامی قەرەبویان لە بەغداد وەرگرتبێت".
داد و بێدادی خەڵكی هەڵەبجە و بە تایبەت بریندارانی كیمیایی، ساڵانە لە ساڵیادی ئەو كارەساتەدا دەبێتە بابەتی سەرەكی لە مەراسیمەكاندا و زۆربەی جاریش بە بەڵێنی چارەسەر لەلایەن بەرپرسانەوە ناڕەزاییەكان كپدەكرێنەوە.
سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیاییباران لەبارەی هەوڵەكانی دابینكردنی دەرمانەوە وتی "پێویستە بە بەرنامە بێت و بەردەوام بێت، نەك دوو پەمپ بێت و بكرێت بە ڕیكلام و دواتر نەیەت، چونكە بەركەوتوانی چەكی كیمیایی پێویستیان بە دەرمانی بەردەوام هەیە و تا ئەو ڕۆژەی دەمرن دەبێت عیلاج وەربگرن".
لوقمان عەبدولقادر رونیكردەوە دەرمانەكان ئەو دەرمانانەن كە پێویستن بۆ كردنەوەی كۆئەندامی هەناسە و لە ئێستادا بەركەوتوان خۆیان دەیكڕن، هەر بەركەوتویەك ئەگەر دەرمانەكانی بە تەواوەتی بەكار بهێنێت پێویستی بە 300 دۆلاری مانگانە هەیە بۆ چارەسەر، تەنها یەك پەمپ كە بەكاردێت بۆ نەخۆشییەكانی سنگ نرخەكەی 75 دۆلارە، جگە لە دەرمانەكانی تر.
دەرمان بۆتە هاوڕێی هەمیشەیی بریندارانی كیمیایی لە هەڵەبجە و رۆژ بەرۆژ باری تەندروستییان خراپتر دەبێت، هەرچەندە جاربەجار حكومەتی هەرێم هەندێكیان بۆ چارەسەر رەوانەی ئێران دەكات، بەڵام ئەو هاوكارییەش كەمبۆتەوە و تەنانەت زۆرینەی دەرمانەكانیان لەسەر گیرفانی خۆیانە كە زۆریان لە ئێرانەوە هاوردە دەكرێن.
"ئێمە نەخۆشی هەناسە و پێست و چاومان هەیە، بۆ هەر نەخۆشێك مانگانە نزیكەی 400 هەزار دینارمان دەوێت ئەگەر دەرمانەكان بەتەواوەتی بەكاربهێنین، بەڵام ئێمە لەبەرئەوەی بە گران و بە زەحمەت دەستماندەكەوێت، دەستی پێوەدەگرین" ئاوات عەلی، بەركەوتەی كیمیایی وای وت.
کۆمەڵەی قوربانیانی کیمیاییبارانی ھەڵەبجەو کەسوکاری شەهیدان ئەمساڵ یادکردنەوەی کیمیاییبارانی هەڵەبجە بایکۆت دەکەن، ئەوەش بەهۆی نیگەرانیی و مانەوەی کێشەو گرفتەکانی ساڵانانی ڕابردوویان وەکخۆی.
"ئەو ھەڵوێستە به‌هۆی مانه‌وه‌ی كێشه‌و گرفته‌كان و په‌راوێزخستنی شاری هه‌ڵه‌بجە‌وەیە له ڕوی پڕۆژه خزمه‌تگوزارییه‌كانه‌وه، لەم مەراسیم و ساڵیادانەدا وتەی بریقەدارو بەڵێنی بێ کردار ھێندەیتر دانیشتوانی شارەکە وەڕس و بێزار دەکەن بۆیە خۆمان یادی شەھیدانمان دەکەینەوە" کۆمەڵەکە وادەڵێت.