پەرەگراف- هەردی عوسمان
ئەوكاتەی ساڤۆ بە نەخۆشییەكەی دەزانێت، هیچ ئومێدی لە ژیاندا بۆ ناهێڵنەوە تەنیا مەرگ نەبێت، بەڵام بە خۆڕاگرییەكەی پێچەوانەی هەموو پێشبینییە پزیشكییەكان دەسەلمێنێت.
"پشكنینم كرد و پزیشكەكان وتیان شێرپەنجەی تۆ گەیشتۆتە كۆتا پلە، واتە هیچ ئومێدت لە ژیاندا نەماوە تەنانەت ئەگەر چارەسەری كیمیاییش وەربگریت، تەنیا چاوەڕێی رەحمەتی خوا بكە" ساڤۆ دیاری (27 ساڵ) وای وت.
سەرەتای ئەو چیرۆكە لە ئاداری 2019ـدا بوو، كاتێكی تابڵێی دژوار و پڕ لە نائومێدیی بۆ ساڤۆ، لەكاتێكدا هێشتا لە هەڕەتی لاوێتیدا دەژیا.
"هەستم بە ئازارێكی زۆر دەكرد، زۆر زۆر بێهێز بوم و قاچم دەئێشا، ئازار بە هەموو جەستەمدا بڵاوبۆوە، تا لە پشكنینەكاندا دەركەوت توشی شێرپەنجە بوم، ئەویش دووجۆر، یەكیان لە كۆڵۆن و ئەویتر لە جگەر".
سەرباری بێ ئومێدی لە چارەسەر؛ بەڵام كۆڵنادات، بە هاوكاری پزیشك و كارمەندانی نەخۆشخانەی هیوا (تایبەت بە شێرپەنجە لە سلێمانی) تەحەدای شێرپەنجە دەكات.
ساڤۆ بۆ پەرەگراف وتی "شەوێكیان دانیشتم و بیرمكردەوە، وتم؛ ناتوانم ئاوابم، نابێت ورەم بەو نەخۆشییە بڕوخێت، چونكە منداڵێكم هەیە و دەبێت بجەنگم، پێویستە سەركەوتووبم و بەسەر نەخۆشییەكەدا زاڵ بم، وام دانا لە جەنگێكدام و دەبێت بیبەمەوە".
شێرپەنجە؛ زیاتر لە 100 جۆری هەیە، نەخۆشییەکی درێژخایەنە و لە زۆربەیاندا كوشندەیە، لە لێكۆڵینەوە پزیشكییەكاندا سەلمێنراوە ئیرادە و خۆڕاگری و باوەڕی توشبوو یەكێكە لە باشترین و بەهێزترین چارەسەرەكانی سەركەوتن بەسەر ئەو نەخۆشییەدا.
تەنیا چەكی ساڤۆ لە جەنگەكەیدا دژی شێرپەنجە "باوەڕ بە خۆبون و تەسلیم نەبون بە نەخۆشییەكە" بوو.
"دوای سێ مانگ لە دەركەوتنی شێرپەنجە جارێكیتر پشكنینم كردەوە، لەسەدا 50ـی نەخۆشییەكەم تێپەڕاندبوو، هەموو پزیشكەكان شۆك بون" ساڤۆ دیاری وادەڵێت.
دەیان نمونەی دیكەی هاوشێوە هەن کە سەرەتا بە نائومێدییەوە هەواڵی توشبونیان بە شێرپەنجە وەردەگرن و دواتر شكست بە نەخۆشییەكە دەهێنن.
د. کەنار عەبدولڕەزاق خەزنەدار، پسپۆڕی نەخۆشییەكانی شێرپەنجە بۆ پەرەگراف وتی "ئیرادە و مەناعەی نەخۆشەکە، دەورێکی گرنگیان هەیە لە زاڵبوون بەسەر نەخۆشیەکەدا، چونکە تاوەكو مەناعە دابەزێت و ئیرادە کەمببێتەوە، ئەوا نەخۆشیەکە زاڵ دەبێت".
هەروەها جەختیكردەوە هەر توشبویەكی شێرپەنجە، ئەگەر ئیرادەیەکی باش و بەهێزی هەبێت و دەرمانەکان بە ڕێکوپێکی بەکاربهێنێت، ئەوە زۆربەی زۆری دەرئەنجامەکانی باش دەبن.
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی عێراق، لەنێو ئافرەتاندا جۆری شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك و بۆ پیاوانیش شێرپه‌نجه‌ی پرۆستات بەربڵاوترینن و لە پلەی یەكەمدا دێن.
ساڤۆ دیاری هێشتا لە جەنگدا بوو دژی شێرپەنجە كاتێك كۆرۆنا سەریهەڵدا، "وتیان ئەوانەی شێرپەنجەیان هەیە ئەگەر توشی كۆرۆنا بن ئەوا هیچ ئومێدێكیان بۆ ژیان نامێنێت، چونكە مەناعەیان زۆر لاوازە، بەڵام من توشی كۆرۆنا بوم و بە هەفتەیەكیش تێمپەڕاند"، ساڤۆ وتیشی "نهێنی ئەم سەركەوتنە تەنیا باوەڕبەخۆبونە".
لە هەرێمی كوردستان حەوت هەزار و 904 توشبوی جۆرە جیاوازەكانی شێرپەنجە تۆماركراون، بەپێی ئامارەكانی ساڵی 2021 كە بە پەرەگراف دراون، ئەوەش بەڕێژەی لە سەدا 19.3 زیادیكردووە بەراورد بە ژمارەی شێرپەنجە لە ساڵی 2020 لە كورستان كە شەش هەزار و 376 كەس بون.
لە پارێزگای هەولێر توشبوانی شێرپەنجە ساڵی 2020 گەیشتۆتە سێ هەزار و 52 كەس بەڵام لەساڵی رابردودا رێژەكە سەدا 20 زیادیكردووە و بۆتە سێ هەزار و 808 كەس.
لە پارێزگای سلێمانیش ساڵی رابردوو بەرێژەی لە سەدا 17 توشبوانی شێرپەنجە زیادیانكردووە و گەیشتونەتە سێ هەزار و 80 كەس لەكاتێكدا ژمارەكە لە ساڵی 2020ـدا دوو هەزار و 557 كەس بون.
توشبوانی شێرپەنجە لە دهۆك دوو ساڵ لەمەوبەر تەنیا 767 كەس بون و لە ساڵی رابردوودا گەیشتۆتە هەزار و 16 كەس، ئەوەش بەرێژەی لە سەدا 24.5 بەرزبۆتەوە.
پسپۆڕەكەی شێرپەنجە دەڵێت "گەورەترین هۆکاری توشبون هەڵچونی تەمەنە، لەگەڵ هەر 10 ساڵێک تەمەن، لە سەدا 2 مەترسی ئەم نەخۆشیە زیاد دەکات، دواتر نەزۆکی، هەروەها قەڵەوی، بۆماوەیی و بەکارهێنانی دەرمانی هۆرمۆنی بەشێكی دیكەن لە هۆكارەكان".
بەپێی لێكۆڵینەوە پزیشكییەكان و شارەزایانی تەندروستی هۆكاری دەرەكی بە تایبەت پیسبونی ژینگە لە پاڵنەرەكانی زیادبونی رێژەی شێرپەنجەن.
سەباح زێباری، سەرۆکی لیژنەی كاروباری تەندروستی و ژینگە لە پەرلەمانی کوردستان بۆ پەرەگراف وتی "لەگەڵ دەستەی ژینگە و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لەسەر خەتین کە کوالێتی بەنزین باشتر بکرێت، چونکە ئەو مەوادەی لەناو بەنزین و سوتەمەنیدایە موادی سەرەتانی تێدایە، هەمووی ژەهرە و یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی بڵاوبونەوەی شێرپەنجە".
ژمارەیەك پەرلەمانتار، بە پسپۆڕانی كیمیاییشەوە زیاد لە جارێك هۆشدارییان داوە لە مەترسییەكانی سوتەمەنی وەك بەنزین و گاز، بەهۆی تێكەڵاوكردنی چەندین ماددەی زیانبەخش، بەتایبەت ئەوانەی لە پاڵاوگە نایاساییەكانەوە دەخرێنە بازاڕەكانەوە، چونكە هەڕەشەن بۆ سەر ژینگە و دواتر تەندروستی گشتی.
"لەگەڵ وەزارەتی تەندروستیش لەسەر خەتین بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك، تا زوو پشكنین بكەن، بە تایبەت ئافرەتان چونكە شێرپەنجە مەمك زۆرە، جگەلەوەی هەوڵدەدەین جگەرە و نێرگەلە سنورێكی بۆ دابنرێت، لە هاوردەكردن تا بەكارهێنانی، كە ئەوەش هۆكارێكی سەرەكی شێرپەنجەیە، كاری ئێمەش تەنیا پێشنیاركردنە بۆ دەسەڵاتی جێبەجێكردن" زێباری وای وت.
پاشماوەی كارگە و دوكەڵ و پیسبونی ئاو و هەوا بە مەترسی و هۆكارێك بۆ زیاتربونی شێرپەنجە دادەنرێن.
سەرۆكی لیژنەی كاروباری تەندروستی و ژینگە دەڵێت "ناوچەی بازیان زۆرترین ڕێژەی توشبووانی تێدا تۆمارکراوە ، ئێمە لەوێ دوو بۆ سێ تیمی بەدواداچونمان هەیە کاتی خۆی ئامارەکانمان پێشکەش بە وەزارەتی تەندروستی و دەستەی ژینگە کرد، تا ڕێگەچارەیەک بدۆزنەوە".
لە ناحیەی بازیان دەیان كارگەی گەورە و بچوكی پیشەسازی هەن.
سەباح زێباری وتیشی "لەوێ کارخانەی ئیجگار زۆر هەیە و بە هەڕەمەکی دروستکراون، بەبێ پەیڕەوکردنی ستانداردە جیهانییەکان".
بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی، نەخۆشی شێرپەنجە يەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكانی مردن و تەنیا لە ساڵی رابردودا دەوروبەری 20 ملیۆن كەس توشبون و 10 ملیۆن كەسیش بەوهۆیەوە مردون.