پەرەگراف- غەمگین محەمەد
قەرزاری و كرێچێتی و بێ پارەیی؛ ماڵەكەی كارزان عەلی پڕدەكەن لە ئاژاوە و لە ماوەیەكی كەمدا دوو پڕۆسەی هاوسەرگیریی پێ هەڵدەوەشێننەوە، لەوەشدا قوربانی گەورە بەر منداڵەكانیان دەكەوێت.
ئەو گەنجە تەمەنی 35 ساڵە، كاتێك ویستی چیرۆكی خۆی بۆ پەرەگراف بگێڕێتەوە، لە دادگای سلێمانی چاوەڕێی دانیشتنی دوەمی دادبینی تایبەت بە دۆسیەی جیابونەوەی دوەم هاوسەرگیریی دەكرد.
"هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی هەردوو خێزانەکەم خراپی باری داراییە" كارزان وای وت، دەڵێت فەرمانبەرە و موچەكەی بەشی پێداویستییەكانی ژیان و كرێی خانوو ناكات، لەكاتێكدا لە هەردوو پڕۆسەكەدا بووەتە باوكی دوو كوڕ.
گرفتەكانی تادێت زیاتر دەبن، لەگەڵ هەر كاسبییەكیشدا هێندەی دیكە دەكەوێتە ژێرباری قەرز و "بەوهۆیەوە هەموو رۆژ شەڕ و ئاژاوەبوو لەماڵماندا، بۆیە هاوسەرەکەم رۆشتەوە ماڵی باوکی و داوای جیابوونەوەی لە دادگاوە بۆ ناردم".
دایكی كارزان پەروەردەكردنی منداڵی یەكەمی كوڕەكەی گرتۆتە ئەستۆ و منداڵی دوەمیشی وابڕیارە دوای جیابونەوە لای هاوسەرەكەی بمێنێتەوە.
تەنیا لە ساڵی رابردوو (2021)ـدا لە هەرێمی كوردستان 11 هەزار و 699 حاڵەتی جیابوونەوە و تەڵاق بەرەسمی تۆماركراون، جگە لەو حاڵەتانەی لە دەرەوەی دادگاكاندا بون، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ئەنجومەنی دادوەری.
بەپێی ئەو ئامارەبێت لە هەرێمی كوردستان لە هەر كاتژمێرێكیدا ژن و مێردێك لە یەكتری جیادەبنەوە، لە شەو و رۆژێكیشدا دەكاتە جیابونەوەی زیاتر لە 32 هاوسەرگیری.
هەر لەو ساڵەدا 54 هەزار و 837 پرۆسەی هاوسەرگیری لە هەرێم تۆماركراوە كە بەپێی ئامارەكە تەڵاق دەکاتە لە سەدا 21ـی پڕۆسەکانی هاوسەرگیریی.
شۆخان ئەحمەد، پارێزەر و ئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی خێزان لە دادگای سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "ناپاکی هاوسەرگیریی لە رێگەی مۆبایل و سۆشیاڵ میدیاوە لەگەڵ خراپی باری ئابووری پشکی شێریان هەیە لە جیابوونەوەی هاوسەراندا".
لە هۆكارەكانی تری جیابونەوە وەك شۆخان باسیكرد؛ نەگونجان و لەیەک تێنەگەیشتنە لەگەڵ گرنگی نەدان بە خێزان، منداڵ پەروەردە نەکردن، بە منداڵی بە شوودان یاخود ژنهێنان، بەزۆر بەشوودان یاخود ژنهێنان و دەستتێوەردانی خزم و کەسوكار لە ژیانی هاوسەراندا.
بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف بۆ دۆسیەكانی جیابونەوە كە پارێزەران كاری لەسەر دەكەن؛ خراپی باری ئابووری و خیانەتی هاوسەرگیریی دوان لە هۆكارە سەرەكییەكانن.
دونیا، ناوی خوازراوی ژنێكی تەمەن 25 ساڵە، دوای دوو ساڵ لە هاوسەرگیری، بەهۆی سۆشیال میدیاوە ژیانە هاوبەشەكەی بە جیابونەوە كۆتایی دێت.
ئەو دەڵێت بەڕێكەوت لە ئینستاگرام كوڕێكی ناسیوە، سەرەتا هاوڕێ بون و بەتێپەڕبونی كات پەیوەندییەكەیان گۆڕاوە بۆ خۆشەویستی، "خۆشم نازانم چۆن گۆڕا بۆ خۆشەویستی و چەند جارێک وێنەمان گۆڕییەوە و یەکجاریش لە دەرەوە یەکمان بینی" دونیا بۆ پەرەگراف وای وت.
"رۆژێکیان هاوسەرەکەم سەیری مۆبایلەکەمی کرد و بە پەیوەندیەکەمانی زانی، بۆیە بڕیاریدا لێم جیاببێتەوەو هیچ پاساوێک سوودی نەبوو بۆ بەردەوامی هاوسەرگیرییەکەم" لەكاتێكدا دەڵێت پێشتر هیچ كێشەیەك لە نێوانیاندا نەبووە.
دونیا وتی "دوای ئەو جیابونەوەیە خۆشەویستەکەشم هەموو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و رەقەمی مۆبایلەکەشی داخست و نەمبینییەوە، بە نەزانیی خۆم بوومە قوربانیی" تكای ئەوەشی هەبوو قوربانیدانی ئەو ببێتە وانەیەك و كەسی تر نەكەوێتە هەمان هەڵەوە.
بەپێی ئامارەكانی ئەنجومەنی دادوەری، لە ساڵی 2020ـدا جیابونەوە و تەڵاق لە هەرێمی كوردستان هەشت هەزار و 144 حاڵەت بووە، بەوپێیەش لە ساڵی رابردودا تەڵاق بە رێژەی سەدا 30 زیادیكردووە.
زۆرترین رێژەی جیابونەوەی ساڵی رابردوو لە سلێمانی بووە، بە دوای ئەودا هەولێر و دهۆك دێن.
بەرهەم کاوە، ئابوریناسە و لەسەر كاریگەری خراپی باری ئابوری و حاڵەتەكانی جیابونەوە بۆ پەرەگراف وتی "هەر خێزانێک بەڕێژەی داهاتی مانگانەی خەرجی بۆ پێویستییەکانی دیاری دەکات بە هەموو جۆرە جیاوازەکانییەوە، کاتێک ئەو داهاتە بە هەر هۆکارێک کەم دەکات، بەتێپەڕبوونی کات کێشە لەناو خێزانەکاندا دروست دەبێت و جیابوونەوەی بەدوادا دێت".
بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف ئەوانەی روو لە جیابونەوە دەكەن تەنیا گەنج و تازە هاوسەرگیری نین بەڵكو هاوڵاتیانی بە تەمەن و پرۆسەی كۆنی هاوسەرگیریشیی تێدایە.
ساکار عەزیز، توێژەری كۆمەڵایەتی پێیوایە بڕیاری جیابوونەوە لە كەسە تەمەن گەورەكاندا دەگەڕێتەوە بۆ كەڵەكەبوونی ئەو كێشانەی كە پێشتر هەبووە لە ماڵدا، هەروەها بەهۆی کرانەوەی کۆمەڵگە، کەسەکان زیاتر ئاشنا بوون بە مافەکانیان و "دەیانەوێت رزگارببن لەو نادادییەی بەرامبەریان دەکرێت".
كاریگەری خراپ بەكارهێنانی سۆشیال میدیا و دراما بیانییەكان لەسەر خێزان و گەنج زیاد لەجارێك جێگەی نیگەرانی رێكخراوەکان و چالاكوانان بووە.
پارێزەر شۆخان ئەحمەد وتی، ئەو هاوسەرانەی بەڕێژەیەکی زۆر داوای جیابوونەوە دەکەن ئەوانەن کە بە تەمەنێکی کەم شویان کردووە یان ژنیان هێناوە، "هەیانە تەنیا شەش مانگە هاوسەرگیریی کردووە و داوای جیابوونەوە دەکەن، لەگەڵ ئەوانەدا کەیسیش هەیە ساڵانێکی زۆرە بە یەکەوە ژیاون نەوەیان هەیە و ئێستا داوای جیابوونەوە دەکەن".
لە سەرەتای 2010ـەوە تا كۆتایی 2021 لە هەرێمی كوردستان نزیكەی 80 هەزار دۆسیەی جیابونەوە و تەڵاق یەكلاییكراونەتەوە.
بەبڕوای ساکار عەزیز بەشێک لە کچ و کوڕان لە تەمەنێكی کەمدا و بۆ زوو گەیشتن بەو دونیا خەیاڵییەی دروستیانکردووە هاوسەرگیری دەکەن، بەڵام کاتیك دەکەونە ناو واقیعەکەوە تێدەگەن ژیانی راستەقینە جیاوازە، "بۆیە ناتوانن لەئاستی بەرپرسیارێتیدا بن و توانای کۆنترۆڵکردن و لێبوردەیی و چارەسەرکردنی کێشەکانیان نابێت و بڕیاری جیابوونەوە دەدەن" ئەو توێژەرە كۆمەڵایەتییە وادەڵێت.
بەپێی یاسا بەركارەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان هەر یەكێك لە ژن و مێرد رێگەپێدراوە داوای جیابونەوە لە دادگا تۆمار بكەن و دواتر دادوەر لەسەر بنەمای كێشە و پاساوەكانی هەردولا بڕیاردەدات لە یەكتری جیابكرێنەوە یاخود نا.
ئەندامەکەی لیژنەی ئاشتەوایی لە دادگای سلێمانی، رۆژانە چەندین کەیس دەبینێت کە داوای جیابوونەوە دەکەن و پێشنیازی كرد بۆ کەمکردنەوەی رێژەی تەڵاق، سەنتەرێکی راوێژکاری خێزانی تایبەت بە روونکردنەوەی ژیانی پێکەوەیی و ئاستەنگەکان و چۆنیەتی زاڵبوون بەسەر کێشەکاندا بۆ کچان و کوڕان لە پێش هاوسەرگیریدا هەبێت.
"ئەو سەنتەرانەی ئێستا هەن، هی چەند رێکخراوێکن و بەپێی پێویست نین، ئەو پڕۆژەیە پێویستی بە کاری زۆر و رێکخستن هەیە بە یاسا، پێویستە لە پەروەردەوە کاری لەسەر بکرێت و شۆڕبکرێتەوە بۆ ناو کۆمەڵگە بە گشتی" شۆخان ئەحمەد وای وت.