زۆرینەی ئافرەتانی دهۆك لە میرات بێبەشن

30-05-2022 06:59

پەرەگراف- عەممار عەزیز

زوڵەیخا بە ناچاریی واز لە میراتی ماڵی باوكی دەهێنێت، لەكاتێكدا مافی شەرعی و یاسایی خۆیەتی، ئەوەش لە ترسی خێزان و بەهۆی دابونەریتی كۆمەڵگەوە.

"ئێمە بووین بە قوربانی دابونەریت، ئەم كێشەیەش هەر دەمێنێت و بە ئاسانی چارەسەر نابێت، چونكە لەو بڕوایەدانیم ژنانی دهۆك بتوانن ئەو رێچكەیە بشكێنن و مافەكانی خۆیان وەربگرن" زوڵەیخا بۆ پەرەگراف وای وت، ئەو هەر لە ترسی كۆمەڵگەكەی نەیویست ناوی راستەقینەی خۆی بنوسرێت و داوایكرد ناوی خوازراوی بۆ دابنرێت.

ئەو ژنە تەمەنی 40 ساڵە، لە شاری دهۆك نیشتەجێیە و خێزاندارە، هەرچەندە زۆر پێویستی بە پارە هەبووە، بەڵام لە بەرانبەر براكانیدا لە مافی میراتی خۆی خۆش بووە.

"بەهۆی شەرمی كۆمەڵگە و نەریتەكانەوە پێموتن من لە میراتی خۆم خۆشدەبم، بەڵام ئێستا پەشیمانم"، ئەوەش چەند ساڵێك لەمەوبەر و دوای كۆچی دوایی باوكی بووە.

زوڵەیخا وتی "چوار خوشك و پێنج براین، خوشكەكانم بارودۆخی داراییان باشە و نەیانویست، بەڵام من پێویستم بوو بە ناچاری رەتمكردەوە، چونكە دڵنیام ئەگەر وەرمبگرتایە براكانم بەدڵیان نەدەبوو، كێشەش دروست دەبوو".

بەپێی شەریعەتی ئیسلام؛ كە لە هەرێمی كوردستان و عێراقیش كراوەتە بنچینە بۆ دابەشكردنی میرات، ئافرەت نیوەی بەشی رەگەزی نێری بەردەكەوێت، ئەو مافەشی پارێزراوە تا كاتێك بە رەزامەندی خۆی رەتیبكاتەوە و وەرینەگرێت.

هەیفا دۆسكی، چالاكوان و ئەندامی لقی دهۆكی یەكێتی ئافرەتان بۆ پەرەگراف وتی "بەپێی زانیاری ئێمە سەدا 80ـی ژنانی دهۆك لە ترسی لەدەستدانی پەیوەندی خێزانی لە مافی وەرگرتنی میرات بێبەشدەبن، سەدا 50 تا 10ـی ئەوانەشی میرات وەردەگرن روبەڕوی كێشە دەبنەوە و كەسوكاریان پەیوەندییان لەگەڵدا دەپچڕێنن".

ئەو نمونەی زیندوی لایە؛ یەكێكیان ئافرەتێكی گوندنشین بووە و بەهۆی وەرگرتنی میراتی باوكیەوە، بۆ 12 ساڵ دایكی قسەی لەگەڵدا نەكردووە، ئەویتر چیرۆكی خێزانێكی گەورەیە كە پێنج برا و حەوت خوشك بون، لەكاتی دابەشكردنی میراتی خێزانەكەدا براكانیان هۆشدارییان بە خوشكەكانیان داوە کە داوای بەشە میراتی خۆیان نەكەن، چونكە هاوسەرگیرییان كردووە و ئەركە لەسەر هاوسەرەكانیان پێداویستییەكانیان بۆ دابین بكەن.

"فێڵێكیش پەیدا بووە و لە ژنان دەكرێت، هەندێك خێزان كە هێشتا باوكەكە لە ژیاندایە تەواوی سامان و پارەی دەخەنەسەر ناوی یەكێك لە كوڕەكانی بۆ ئەوەی لەكاتی كۆچی دوایی باوكەكەدا، خوشكەكان بەپێی یاسا مافی داواكردنی میراتیان نەبێت" دۆسكی دەڵێت، پێویستە ژنان ئەو ستەمە قبوڵ نەكەن.

بەپێی بەدواداچوونی پەرەگراف لە كۆمەڵگەی دهۆك پاساوی پێنەدانی میرات بە ژنان ئەوەیە؛ چونەتە ماڵی خۆیان و پێویست نییە لە سامانی باوكیان بۆ هاوسەرەكانیان ببەن، لەكاتێكدا بەپێی شەرع مافی دابینكردنی ژیان و خەرجییان لەسەر هاوسەرەكانیانە.

"دەیان ژن دەناسم بەشە میراتییەكەیان وەك من رەتكردۆتەوە، لەكاتێكدا دەزانم بەو پارەیە دەمتوانی خەرجیی خێزانەكەم دابین بكەم و حەڵاڵیشە، بەڵام خەڵك دەڵێن چۆن میرات بە كچەكانمان بدەین و بیدات بە زاوا!" زوڵەیخا وای وت.

بەپێی یاسا بەركارەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، پێدانی میرات بە ئافرەتان مافێكە و جێگیركراوە، ئەوەش وەك لە یاسای باری كەسێتی ژمارە 188ـی ساڵی 1959ـدا هاتووە، كوڕان دوو هێندەی كچان میراتیان دەكەوێت.

كارۆژ ئیسماعیل، ژنە پارێزەر لە دهۆك وتی "زیاتر لە سەدا 60ـی ژنانی دهۆك بەهۆی دابونەریتەكانی كۆمەڵگە و ترسی لەدەستدانی خێزان لە مافی میرات بێبەشدەبن، دەیان حاڵەت هەبووە بەهۆی وەرگرتنی میراتەوە برا و خێزان پەیوەندییان لەگەڵ خوشك و كچەكانیاندا پچڕاندووە، تەنیا لەسەر ئەوەی داوای مافی شەرعیی خۆی كردووە".

ئێستا دۆسیەیەك لای ئەو پارێزەرەیە، حەوت خوشك و دوو بران، هەموو خوشكەكان وازیان لە مافی میرات هێناوە، كارۆژ بۆ پەرەگراف باسی لەوەشكرد، خەڵك دەناسێت تەنیا میراتی پارچە زەوییەكی  70 هەزار دۆلار (٧ دەفتەر) بووە، بەڵام كچێكی ناو ئەو خێزانە لە میراتییەكە بێبەشكراوە.

"زۆر كەم داوا لەسەر میرات دێتە دادگا، چونكە هەر لەناو خێزانەكە و بە عەشایەری و بەپێی دابونەریت سەروەت و سامانی كەسانی كۆچكردوو دابەشدەكرێن، ئافرەتانیش لە ترسی كۆمەڵگە و خێزان و دەوروبەر واز لەومافەیان دەهێنن، هەندێكیان بەوە بڕوا بەخۆیان دەهێنن لەكاتێكدا هاوسەرگیرییان كردووە ئەوا هاوسەرەكانیان هەموو پێداویستییەكانیان بۆ دابیندەكەن و پێویست ناكات پارە لە خێزانەكانیان وەربگرن" بەوتەی كارۆژ ئیسماعیل.

ئەو پێداگرە لەسەر ئەوەی ژنان لەو مافەی خۆیان خۆشنەبن، كە بەپێی یاسا و شەرع پێیاندراوە، ئەویش دوو بەش بۆ پیاوە و بەشێك بۆ ژن، تەنیا زەوی كشتوكاڵی نەبێت ژن و پیاو یەكسانن لە وەرگرتنی میراتیدا.

بەپێی یاسای هەمواركردنی جێبەجێكردنی یاسای باری كەسێتی كە پەرلەمانی كوردستان بە ژمارە 15 لە ساڵی 2008ـدا دەریكردووە، خاوەنی میرات لە سەردەمی ژیانیدا بۆی هەیە ماڵەكەی خۆی بەسەر میراتگرانی نێر و مێ بە یەكسانی دابەش بكات.

"من میراتم وەرگرت، بەڵام لەدوای وەرگرتنی ئەو مافەمەوە پەیوەندیم لەگەڵ دایك و خۆشكەكانمدا ساردیی تێكەوت، پرسیار لە ژیانی من ناكەن، تەنانەت كە بە تەلەفۆنیش هەندێكجار پێكەوە قسە دەكەین كەشێكیوا دروستدەكەن كە من تاوانێكم بەرانبەریان كردووە و بەچاوێكی سەیرەوە تەماشام دەكەن" كەڤین وای وت، ئەوە ناوی خوازراوی ژنێكی دیكەی نیشتەجێی دهۆكە.

ئەو ژنە تەمەنی 35 ساڵە، هاوسەرگیری كردووە و پێنج منداڵی هەیە، هاوسەرەكەی موچەخۆرە و دەڵێت، زۆر پێویستی بە وەرگرتنی ئەو میراتییە هەبووە، لەكاتێكدا لە كۆی چوار خوشك، تەنیا دوانیان وەریانگرتووە و دوانیان رەتیانكردۆتەوە.

"وەرگرتنی میرات بۆ ژن خودا حەڵاڵی كردوەو، بەڵام بەداخەوە لە دهۆك وانیشاندەدرێت ئەگەر ژنێك میرات وەربگرێت وەك تاوانێكی كردووە یان شتێكی دزیوە" كەڤین بە نیگەرانییەوە دەپرسێت "ئەی بۆچی پیاو مافی میراتی خۆی وەردەگرێت و كەس باسی ناكات، بۆچی هەموان باسی ژن دەكەن لەكاتێكدا مافی شەرعی و یاسایی خۆیەتی".

بە پێچەوانەوە لە دهۆك و هەندێك ناوچەی دیكەی هەرێمی كوردستانیشدا ژمارەیەكی كەم خێزان هەن كە بە رەزامەندی هەموو برا و خوشك و ئەندامانی خانەوادەكە میرات بەیەكسانی لە نێوان نێر و مێ دابەش دەكرێت.

جەمیلا محەمەد، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە لیژنەی كاروباری ژنان بۆ پەرەگراف وتی "دەتوانین بڵێین نزیكەی سەدا 70ـی ژنانی دهۆك میرات وەرناگرن، لەبەر خاتری دایك و برا و خێزان، چونكە ئامادەنین بۆ بڕێك پارە پەیوەندییان لەگەڵ خێزانەكانیاندا تێكبدەن".

هیچ دۆسیە و سكاڵا و داواكارییەك لەلایەن ژنانەوە لەسەر كێشەی میرات و ئەو بابەتە روبەڕوی لیژنەی كاروباری ژنانی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك نەكراوەتەوە.

جەمیلا دەڵێت "ژنانی دهۆك لەو بابەتەدا داوای مافی خۆیان ناكەن و ئەگەر كێشەیەكیش روبدات لە ناو خۆیاندا و بە رێگەی عەشایەری چارەسەری دەكەن".