خێوەت و گەرما و ئاگر؛ ئاوارەكان روبەڕوی مەترسی دەكاتەوە

پەرەگراف- دهۆك

وەرزی هاوین؛ ئەگەر بۆ هاوڵاتیانی دیكە تەنیا گەرمای زۆر بێت، ئەوا بۆ ئاوارەكان شتێكی لە دۆزەخ گەڕاوەتەوە، چونكە لەو ژیانە كولەمەرگییەی ژێر خێوەتدا، ناوبەناو پریشكی ئاگر ماڵ و هەندێكجار گیانیشیان دەكات بە خۆڵەمێش.

تەنیا لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا لانیكەم سێ هاوڵاتی ئاوارە بەهۆی سوتانەوە گیانیانلەدەستداوە، لە ئەنجامی ژمارەیەك روداوی ئاگركەوتنەوەدا، كە هۆكارەكانیان جیاوازن، لە نێویاندا كەمتەرخەمی و بە ئەنقەستیشیی تێدایە، بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف.

"خراپی ئیدارەدانی کەمپەکان لە گشت بوارەکاندا لەلایەن هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و حكومەتی فیدراڵیی عیراقەوە هۆکارن نەک تەنیا بۆ دوبارە و چەندان بارەبونەوەی ئەو جۆرە رووداوانە" خدر خودێدا، ئاوارەی نیشتەجێی هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وای وت.

خودێدا دەڵێت هەر ئەو "كەمتەرخەمییانە" هۆكاریشن بۆ بڵاوبونەوەی چەندین نەخۆشی گوازراوە و بێبەشبونی منداڵەکانیان لە خوێندن و پەروەردە و شتی دیكە.

دواین روداوی ئاگركەوتنەوە 30ـی حوزەیرانی 2022 بوو، لە كەمپی باجدكەنداڵ لە پارێزگای دهۆك كە زیاتر لە هەشت هەزار ئاوارەی تێدایە، بەوهۆیەوە جگە لە برینداربونی نزیكەی 10 هاوڵاتی، زیاتر لە 30 خێوەت سوتان.

خدر خودێدا هەشت ساڵە لە شنگالەوە ئاوارەی كەمپی باجدكەنداڵ بووە و لەو ئاگركەوتنەوەیەی دواییدا زیانی زۆری بەركەوتووە، "خێوەت و كەلوپەلەكانمان سوتا و برازایەكیشم بە سەختی بریندار بوو".

بەپێی ئامارە رەسمییەكانی بەرگری شارستانی بۆ پەرەگراف، لە ماوەی شەش مانگدا زیاتر لە 100 خێوەتی ئاوارەکان بەهۆی ئاگركەوتنەوە بوون بە خۆڵەمێش.

موقەدەم بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی بەرگری شارستانی دهۆك بۆ پەرەگراف ئاشكرایكرد لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا روداوەكانی ئاگركەوتنەوە گەیشتۆتە 13 رووداو، كە لە ئەنجامدا جگە لە گیانلەدەستدانی سێ هاوڵاتی، 9 كەسیش برینداربون.

بەشێك لە رەخنەی ئاوارەكان روبەڕوی ئاگركوژێنەوەیە، كە لە كاتی پێویستدا بە دەم روداوەكانەوە ناچن، بەڵام وتەبێژی بەرگری شارستانی ئەو گلەییانە رەتدەكاتەوە و دەڵێت، بە شەو و رۆژ، لە ئامادەباشیدان و هەماهەنگییان لەگەڵ ئیدارەی كەمپەكاندا هەیە، تا هەر خێوەتێك گڕیگرت بە پەلە كاری خۆیان بكەن و رێگەنەدەن ئاگرەكە زیاتر بڵاوببێتەوە.

موقەدەم بێوار دانبەوەدا دەنێت "بێ پلانی و بێسەروبەریی" لە دانانی خیوەتەکان و ماستەرپلانی دروستکردنی کەمپەکاندا هەبووە و زۆرینەی روداوەكانی ئاگركەوتنەوەش بەپێی لێكۆڵینەوەكانی بەرگری شارستانی، دەركەوتووە بەهۆی شۆرتی كارەباوە بووە.

كەمپەكانی ئاوارەیی زیاتر لە هەشت ساڵە هەن؛ وایەری كارەبای نیشتمانی و مۆلیدە بەناو خێوەتەكاندا دەڕوات، ئەوەش هێندەی دیكە مەترسی ئاگركەوتنەوەی بە تایبەت لە هاویندا دروستكردووە، لەكاتێكدا گەرما زیاتر لە 40 پلەی سیلیزییە.

"خێوەتەكان زۆر كۆنن، وایەر تێكەڵی خێوەتەكانمان بووە ئیتر بەلامەوە سەیر نییە رۆژانەش روداوی ئاگركەوتنەوە روبدات، هەرچەندە لێپرسراوانیش تەنیا بە كەیسی ئێمە خۆیان دەوڵەمەند كردووە و لە سەردانەكانیاندا بەڵێن دەدەن، بەڵام كرداری لێناكەوێتەوە و وا هەشت ساڵە ئێمە لەهەمان بارودۆخداین" خدر خودێدا، ئاوارەكەی كەمپ وای وت.

گەورەترین روداوی ئاگركەوتنەوە لە ناوەڕاستی ساڵی رابردودا بوو، لە كەمپی شاریای دهۆك 300 خێوەت بە تەواوی سوتان، 100 خێوەتی دیكە زیانیان بەركەوت و زیاتر لە 180 خێزان زەرەرمەند بون.

پەرەگراف بەدواداچونی زیاتری لەنێو كەمپەكاندا كرد و لەڕێی كارمەندی رێكخراوێكەوە، كە سەروكاریان لەگەڵ ئاوارەی ناو كەمپەكاندایە زانیاری ئەوەی دەستكەوت "هەندێك روداوی ئاگركەوتنەوە بە دەستی ئەنقەستە".

ئەو كارمەندە كە پێداگری لەسەر ئەوەكرد ناوی ئاشكرانەكرێت، رونیكردەوە "بە بەڵگەوە سەلمێنراوە هەندێك ئاگركەوتنەوە خاوەنی خێوەت و ئاوارەكان دەستیان تیایدا هەیە، كاتێكیش ئاگریان لە خێوەتی خۆیان بەرداوە دواتر تەشەنەی كردووە و لە كۆنتڕۆڵ دەرچووە".

بەوتەی سەرچاوەكە هۆكارەكان جیاوازن، بەڵام لەنێو ئەو خێزانانەی تۆمەتبارن بە كردنەوەی ئاگر، هەندێكیان دەیانەوێت كارئاسانی و هاوكاریی بكرێن تا بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، هەندێكی تریان بۆ ئەوەیە "لەجێی خێوەتەكانیان بتوانن خانوو دروستبكەن، جگە لەوانەش گوماندەكرێت لە هەندێك روداودا پاڵنەر و دەستی لایەنی سیاسی هەبێت"، بەڵام ئەو سەرچاوەیە ناوی هیچ كەس و لایەنێكی نەهێنا.

جیاواز لە هەرێمی كوردستان، زۆربەی كەمپەكانی ئاوارەی لە پارێزگاكانی عێراق داخراون و خەڵكەكەی گەڕێنراونەتەوە، بەڵام ئەوانەی هەرێم، بە تایبەت ئێزدییەكان بە پاساوی وێرانكارییەكانی شەڕ، روخانی خانوەكانیان و كێشەكانی ئێستا لە ئیداری و ئەمنییەوە، نایانەوێت بۆ زێدی خۆیان بگەڕێنەوە.

هەرێمی كوردستان تائێستا زیاتر لە 926 هەزار ئاوارە و پەنابەری لە خۆگرتووە، كە بەشێكیان لە 36 كەمپی پارێزگاكانی دهۆك، هەولێر و سلێمانی جێگیركراون، زۆرینەش لەناو ئاوارەكاندا عەرەبی سونە و ئێزدن، بەڵام پەنابەران هەرە زۆریان خەڵكی خۆرئاوای كوردستانن، تێچوی رۆژانەشیان زیاتر لە دوو ملیۆن دۆلارە، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم.

کاروان زەکی، لێپرسراوی راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی کۆچ و کۆچبەرانی دهۆک سەر بە حكومەتی هەرێم بۆ پەرەگراف وتی، ئێستا زیاتر لە 84 هەزار خێزانی ئاوارە و پەنابەر لە دهۆك نیشتەجێن، كە بە هەمویان زیاتر لە 411 هەزار كەس پێكدەهێنن.

بەپێی ئەو ئامارانەی ناوبراو بە پەرەگراف-ـی دا؛ لە ناو 16 كەمپی پارێزگای دهۆكدا 26 هەزار و 432 خێزانی ئاوارە دەژین كە 34 هەزار و 950 كەسن، لە دەرەوەی كەمپەكانیشدا 38 هەزار و 850 خێزانی ئاوارە هەن كە 195 هەزار و 909 كەسن، كۆی گشتی لە دەرەوە و ناوەوەی كەمپ 330 هەزار و 859 ئاوارە لە دهۆك ماونەتەوە.

لە پێنج كەمپی پەنابەرانیشدا لە دهۆك، 10 هەزار و 898 خێزان دەژین كە 51 هەزار و 956 كەس دەكات، بەشێكیشیان لە دەرەوەی كەمپ ماونەتەوە كە هەشت هەزار و 360 خێزانن و دەكاتە 28 هەزار و 540 پەنابەر.

بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچ له‌ سه‌رده‌می شه‌ڕی داعش (حوزەیرانی 2014 تا تشرینی یەكەمی 2017) زیاتر لە شەش ملیۆن هاوڵاتی ئاواره‌ بون و هێشتا زیاتر لە ملیۆنێكیان بۆ زێدی خۆیان نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه.