بێ پارە و خۆراك؛ پەنابەرانی ڕۆژئاوای كوردستان بە كولەمەرگی دەژین

پەرەگراف- عەممار عەزیز

نەبیل سەیفەدین، دووساڵی ڕەبەقە هیچ خۆراكێكی لە ڕێكخراوەكانەوە پێنەدراوە، هەرچی هەیە لەسەر گیرفانی خۆی دەیكڕێت، بەو پارەیەی هەفتەی دوو بۆ سێجار لە كرێكاری دەستی دەكەوێت.

"تەنیا داواكاریمان ئەوەیە؛ هاوكاریی بكرێین تا لێرە بڕۆین و بەرەو وڵاتێكی ئەوروپی كۆچ بكەین".

ئەوە داواكاری زۆرێكی تر لە پەنابەرانی ڕۆژئاوای كوردستانە، بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، بەدەست سەختی ژیانی ژێر خێوەتەوە دەناڵێنن، بەوپێیەی ڕێكخراوەكانیش پشتیان تێكردون و وەك جاران هاوكارییان ناكەن.

نەبیل 9 ساڵە لە قامیشلۆی ڕۆژئاواوە چۆتە پارێزگای دهۆك لە هەرێمی كوردستان، بە دیاریكراوی لە كەمپی دۆمیزی یەك نیشتەجێیە، بۆ پەرەگراف وتی "دوو ساڵە یوئێن، ئەرزاق(خۆراكی مانگانە)ـی من و سەدان خێزانی دیكەی بڕیوە، بەبێ ئەوەی هۆكارەكەی بزانین، تەنیا كرێی ئاو و كارەبای نیشتمانی نادەین، ئەوانەیتر هەموی لەسەر حسابی خۆمانە".

ڕۆژانە لە كەمپەوە بۆ كرێكاری دەچێتە شەقامە گشتییەكانی ناوشاری دهۆك؛ ئەگەر ئیش هەبێت، ئەوا 10 بۆ 15 هەزار دیناری دەستدەكەوێت.

نەبیل، 35 ساڵ، باوكی چوار منداڵە، كە یەكێكیان نەخۆشیی ڕەبۆ(تەنگەنەفەسی) هەیە، هاوسەریشی زۆركات لە جێگەدا كەوتووە و دەبێت نەشتەرگەری فەقەرات بكات، بەڵام هیچیان لە توانای دارایی ئەودا نین، "تەنیا هاوكاری بكرێین بڕۆینە ئەوروپا چونكە ناتوانین بگەڕێیینەوە بۆ زێدی خۆمان و ناوچەكەمان ئارام نییە" نەبیل وای وت.

نەبیل سەیفەدین، 9 ساڵە لە قامیشلۆی ڕۆژئاواوە چۆتە پارێزگای دهۆك لە هەرێمی كوردستان.

لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 70 هەزار خێزانی پەنابەری سوریی هەن كە زیاتر لە 240 هەزار كەس دەبن، سەدا 40ـی ئەو پەنابەرانەش لە 10 كەمپی پارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و سلێمانی دەژین.

پیر دیان جەعفەر، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دهۆك، بۆ پەرەگراف وتی "ئەو ڕێكخراوانەی پێشتر هاوكارییان پێشكەش بە پەنابەران دەكرد، ئێستا لە سەدا 70ـیان گرێبەستەكانیان كۆتایی هاتووە، ئەوەش وایكردوە هاوكارییەكان بەڕێژەیەكی بەرچاو كەمببنەوە كە بێگومان كاریگەری زۆری لەسەر بارودۆحی ژیانیان داناوە".

هەروەها ئاشكرایكرد لە تەمموزی ئەمساڵدا گرێبەستی ڕێكخراوی (دەبلیو ئێف پی) تەواو بووە، بۆیە ڕەنگە تەنیا لەمەودوا خۆراك بدرێت بە سەدا 20ـی پەنابەران، ئەوانەی بارودۆخی ژیانیان زۆر قورس و خراپە.

بەپێی ئامارە ڕەسمییەكانی حكومەتی هەرێم خەرجیی ڕۆژانەی ئاوارەی ناوخۆیی و پەنابەرانی سوریی زیاتر لە دوو ملیۆن دۆلارە و ساڵانە پێویستیان بە دەوروبەری 800 ملیۆن دۆلار هەیە تا پێداویستی و خزمەتگوزارییەكانیان بۆ دابین بكەن.

پەنابەران لە پاڵ چاوەڕوانی هاوكارییەكانی حكومەتدا، چاوێكیان لە دەستی ڕێكخراوە مرۆییەكانیش بوو، كە بەپێی ئامارەكانی هەرێم 220 هاوبەشی مرۆیی لە دۆسیەی پەنابەران و ئاوارەكاندا كاریاندەكرد، ئەوەش لە ڕێكخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، لە نێویاندا ئاژانسەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان.

لێپرسراوەكەی حكومەتی هەرێم دەڵێت، ئەو خۆراكەی بە دوو مانگ جارێك لە حكومەتی فیدراڵییەوە بە پەنابەران دەگات، كوالێتی باش نییە و لە نەبونی هاوكارییەكانیشدا، "تەحەدییەكی گەورەیە بتوانین ئیدارەی هەموو پەنابەران و ئاوارەكان بدەین، چارەسەر تەنیا ئەوەیە حكومەتی عێراق هاوكاربێت" كە وەك ئەو دەڵێت، دەیانجار نوسراویان بۆ كراوەو ئەنجامی نەبووە.

پیر دیان جەعفەر ڕونیكردەوە کە بارودۆخی سوریا سەقامگیر نییە، بۆیە ناتوانن فشار بۆ گەڕانەوەی پەنابەریان بكەن و بەشێكیشیان لە ساڵانی 2019 و 2020 ناویان تۆماركرد لەڕێی یوئێنەوە كۆچ بكەن، بەڵام "ئێستا ئەوەش نەماوە و سنورەكان داخراون".

ئەو كەسانەی لە ناوچەكانی ڕۆژئاوای كوردستان بەرەو هەرێمی كوردستان هەڵاتون، بەشێكیان لە 2011ـەوە، دوای دەستپێكردنی شەڕ و ئاڵۆزییە ناوخۆییەكانی ئەو وڵاتە ئاوارەن و كەمترینیشان گەڕاونەتەوە.

"ژیانمان ئەوەندە قورس و ناخۆش بووە، هەر ناتوانم وەسفیشی بكەم" ئەحمەد عەلی، 43 ساڵ، پەنابەری ڕۆژئاوای كوردستان لە دهۆك، بۆ پەرەگراف وای وت.

هەروەها وتی "پێش چەند ساڵێك یوئێن و ڕێكخراوەكان هەموو شتێكیان بۆ ئێمە دابین دەكرد، ئێستا هیچ شتێك وەرناگرین، تەنیا پارساڵ 480 هەزار دینارم بۆ كڕینی نەوتی سپی پێدراوە و دوو ساڵە هیچ هاوكارییەكی تر نەكراوین".

بارودۆخی كەمپ بۆ ئەحمەد لە خەڵكی دیكە سەختترە؛ چونكە لە هاوسەری یەكەمی جیابۆتەوە، كە چوار منداڵیان هەیە و جارێكیتر هاوسەرگیری كردۆتەوە، "تەنیا دەمەوێت كۆچ بكەم، بەڵام پارەم نییە و ڕێكخراوەكان لەوبارەیەوە هاوكاریمان ناكەن".

ئەحمەد خەڵكی شارۆچكەی دێركا حەمكۆیە لە ڕۆژئاوا و 12 ساڵە لە كەمپی دۆمیز نیشتەجێیە، "بەم تەمەنەوە ڕۆژانە كرێكاری دەكەم و لەوەش ناخۆشتر مەمنونین تا كەسێك پێمانبڵێت وەرە بۆ ئیش، ئیشكردن زۆر كەمبۆتەوە".

بەپێی ئەو ئامارە ڕەسمییانەی بە پەرەگراف دراوە؛ لە پێنج كەمپەكەی پەنابەران لە پارێزگای هۆك، شەش هەزار و 83 خێزان دەكەونە كەمپی دۆمیزی یەك، دوو هەزار و 97 خێزان لە دۆمیزی دوو، هەزار و 926 خێزان لە ئاكرێ، 805 خێزان لە گەویلان و 229 خێزان لە كەمپی بەردەڕەش جێگیربون، كە سەرجەمیان 11 هەزار و 140 خێزانە و زیاتر لە 53 هەزار كەس پێكدەهێنن.

هەر بەپێی ئامارەکان؛ پەنابەرانی دەرەوەی كەمپ بەسەر حەوت قەزای دهۆكدا دابەشبوون، لە ئامێدی 468 خێزان، لە زاخۆ دوو هەزار و 790 خێزان، لە سێمێل دوو هەزار و 800 خێزان، لە دهۆك هەزار و 329 خێزان، لە شێخان 214 خێزان، لە بەردەڕەش 74 خێزان و لە ئاكرێ 105 خێزان هەن، كە سەرجەمیان دەكاتە حەوت هەزار و 780 خێزانی پەنابەر، زیاتر لە 33 هەزار كەسن.

ئەسكەندەر محەمەد ئەمین، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لە پارێزگای دهۆك، بە پەرەگراف-ـی وت "لە ساڵانی 2020 و 2021 دووجار كارتونێك ئەرزاق و كارتۆنێك ماددەكانی پاككەرەوە بەسەر پەنابەراندا دابەشكراوە، لەگەڵ وەجبەیەك بەتانی و موبەریدە، بەڵام لەسەرەتای ئەمساڵەوە هیچ یەكێك لەوانە دابەشنەكراوە".

هۆكارەكەی گەڕاندەوە بۆ دۆخی چەقبەستوی عێراق، كە بەهۆی ململانێی لایەنە سیاسییەكانەوە حكومەت پێكنەهێنراوە و یاسای بودجە دەرنەچووە، بۆیە تەنیا ئەو خۆراكەی هەبووە و پێشتر كڕدراوە، دابەشكراوە بەسەر ئاوارەكاندا و بەشی پەنابەرانی نەكردووە، چونكە لە هاوكارییەكاندا ئەولەویەت بە ئاوارەكان دەدرێت ئینجا پەنابەر.

"گرێبەستی كاركردنی ڕێكخراوەكان لەهەموو كوردستان زۆرینەیان تەواو بووە، لەسنوری پارێزگای دهۆك چوار تا پێنج  ڕێكخراو ماونەتەوە" ئەسكەندەر محەمەد وای وت، جەحتیكردەوە هیچ بەرنامەیەك نییە ئێستا هاوكاری بەسەر پەنابەراندا دابەشبكەن و چاوەڕێی پلانی وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق دەكەن.

هەر لە هەرێمی كوردستان جگە لە پەنابەرانی سوریی، توركیا و فەلەستین و ئێران، زیاتر لە 600 هەزار ئاوارەی ناوخۆییش هەن كە لایەنی یەكەمی بەرپرس لێیان حكومەتی عێراقە.