پەرەگراف
نەوتە سپییەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان فریای ڕۆژی ڕەشی هاووڵاتییان ناكەوێت؛ پێنج زستانە ماڵی كەمینەیەك گەرم دەكات و زۆرینەش لە بازاڕی ڕەشدا دەیكڕن.
بەپێی بەدواداچونێكی پەرەگراف، لە زستانی 2018ـەوە زۆرینەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان، بە تایبەت لەناو شارە گەورەكاندا، نەوتی سپی حكومییان بەرنەكەوتووە و بۆ ئەمساڵیش هیچ پلانێك نییە، تا هەموان لێی سودمەندبن.
دوایین بەڵێنی ڕەسمی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم، ١٨ی ئەم مانگە بوو کە ڕۆژی ٢٠-١٠ی ئەمساڵی بۆ دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر ماڵاندا دیاریكرد، "بۆ ئەم مەبەستەش هەموو خێزانێك 200 لیتر نەوتی سپی بە نرخی 100 هەزار دینار پێدەدرێت. ئەم نرخەش بە رێژەی 65% لەلایەن حكومەتەوە پاڵپشتی کراوە".
پلان و وردەكارییەكانیش هەر ئەوەندەن کە سەرەتا لە ناوچە شاخاوی و ساردەكانەوە دەستپێدەكەن و هەرکاتێکیش بەغداد نەوت بنێرێت بەو نرخە دابەش دەکرێت کە حکومەتی ناوەند دیاریی دەکات، لە چوار ساڵی رابردوشدا هەمان پلان دوبارە بۆتەوە و هیچ زستانێكیش نەوت بە زۆرینەی دانیشتوانی هەرێم نەگەیشتووە.
دابان شكور، لە سلێمانی دادەنیشێت و لەو هاوڵاتییانەیە بۆ پێنج ساڵ دەڕوات دڵۆپێك نەوتی لە حكومەتەكەی خۆی وەرنەگرتووە، گیانێكی بە بازاڕی ڕەش و گیرفانی خۆیەتی.
"هەموو ساڵێك دەڵێن نەوت دابەشدەكرێت و نەوت هەر بە ئێمە نەگەیشتووە" دابان بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو بە نیگەرانی و ناڕەزاییەوە دەڵێت، هەموو پێداویستییەكانی دیكەی ژیان گران بووە، بەڵام نرخی نەوت هەر زۆر زیاتر و وایلێهاتووە "لە توانای هەموو كەسێكدا نییە بەرمیلێك نەوت بكڕێت، بۆیە دابەشكردنی نەوت دەبێتە هۆی سوككردنی باری سەرشانی هاوڵاتیان لەو هەموو قەیرانەی هەیە".
نرخی یەك بەرمیل نەوتی بازرگانی (200 لیتر) لە بازاڕەكاندا لە سەروو 250 هەزار دینارەوەیە و لەگەڵ دابەزینی پلەكانی گەرمادا تا 300 هەزار دینار رۆیشت.
دیمەن رەزا، ئەندامی لیژنەی وزە و سامانە سروشتییەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "لە ساڵی 2018ـەوە لە سەنتەری شارەكان نەوت دابەشنەكراوە، .. چونكە هەموو ساڵێك لە ناوچە ساردەكانەوە دەستپێدەكات و دواتر قەزا و ناحیەكان دەگرێتەوە، ئەوەش ناعەدالەتییە".
پارێزگای سلێمانی بەسەر 11 مەڵبەنددا بۆ وەرگرتنی نەوت دابەشكراوە و چەند ساڵێكە هەر لە مەڵبەندی 7 وەستاوە كە ناوشارە.
دیمەن دەڵێت، ئەگەر بەهەمانشێوەی ساڵانی رابردوو بێت، ئەوا ناوچە ساردەكان دەگەنە وەرگرتنی پێنج بەرمیل و ناوشار هیچ، "بڕێكی دیاریكراونییە بەشی هەموو شوێنەكان بكات، هیچ گرەنتییەكیش نیە نەوتی دیكە بێت یاخود نا".
لەكاتێكدا ناوشارەكانیش لە زستانی رابردودا بۆ چەند هەفتەیەك لە سەرمای زۆر و زۆرجار لە ژێر پلەی سیلیزییەوە بوون، كە بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، هەر خێزانێك لە نێوان دوو تا سێ بەرمیل نەوتی سپی بەكارهێناوە.
ئەندامەكەی ئەنجومەنی پارێزگا باسی لەوەكرد بەڵێنەكانی عێراقیش بۆ ناردنی 15 ملیۆن لیتر نەوتی سپی بۆ سلێمانی ئەنجامی نەبووە و "لەسەر حكومەتە نەوت بۆ هاوڵاتیانی دابینبكات، چونكە خەڵك بەرگەی ئەم هەموو قەیرانە ناگرێت".
پەرەگراف لەم بەدواداچونەدا ویستی وەڵامی ئەو پرسیارە وەربگرێتەوە؛ بۆچی هەموو ساڵێك هەمان كێشە سەرهەڵدەداتەوە و زۆرینەی هاوڵاتیان لە نەوتی سپی بێبەشدەبن، بەڵام نەیتوانی وەڵامەكەی دەستبكەوێت.
پێشەوا هەورامانی، ئەندامی لیژنەی وزە و سامانەسروشتییەكان لە پەرلەمانی كوردستان (پارتی)، وەڵامی ئەو پرسیارەی نەدایەوە، بەڵام بە گشتی لەبارەی نەوتی سپییەوە بە پەرەگراف-ـی وت، لەگەڵ وەزیر كۆبونەتەوە و بەڵێندراوە دابەشكردنی نەوت بە شێوەیەك بێت سەرەتا بۆ ناوچە شاخاوییەكان، دواتر دەوروبەری شار و پاشان ناوشار.
لە قسەكانی وەزیریشدا هیچ گرەنتییەكی تیانییە ئەمساڵ وەك رابردوو هەمان كێشەی بێبەشبونی هاوڵاتیان لە نەوتی سپی دوبارە نەبێتەوە.
كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتییەكان لە 13ـی ئەیلولی 2022، لە پەرمانی كوردستان بووە و وتویەتی لە ساڵی رابردودا 111 ملیۆن لیتر نەوتی سپی دابەشكراوە، لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان یەك ملیۆن و 284 هەزار و 267 خێزانی تێدایە، بۆیە بۆ ئەمساڵ پێویستیان بە 257 ملیۆن و 489 هەزار و 200 لیتر نەوت هەیە، بەبێ ئەوەی رونیبكاتەوە لە كوێ ئەو بڕە دەستدەخەن.
بەڵام ئەنجومەنی وەزیران، پێشتر و لە 7ـی هەمان مانگدا، لە كۆبونەوەی هەفتانەیدا كابینەكەی راسپاردووە لەگەڵ بەغدا گفتوگۆ بكەن، بۆ دابینكردنی نەوتی سپی.
ساكار محەمەد، دانیشتوی چەمچەماڵ، بۆ پەرەگراف وتی "ماوەی دوو ساڵە تەنیا بەرمیلێك نەوتمان وەرگرتووە، ئەوەش بەشی نیوەی زستانی نەكرد و بەردەوام نەوت دەكڕین"، تەنیا لە ساڵی رابردوو دوو بەرمیل نەوتی كڕیوە.
هەر خێزانێك بەپێی كۆبۆن پێویستە ساڵانە لانیكەم بەرمیلێك نەوت لە حكومەتی هەرێم بە نرخێکی کەمتر لە بازاڕ وەربگرن.
لەو ناوچانەی نەوتی حكومەتی پێدەگات، پرۆسەكە هێندە ئاسان نییە، وەك ساكار محەمەد باسیكرد، دەبێتە قەرەباڵغی و دەبێت چەندین شەو بەرمیلەكانیان لەسەرەدا دابنێن، لەگەڵئەوەشدا، "ئەو نەوتە بەشی هەمووی ناكات و چەندین خێزان ناتوانن وەریبگرن".
بەپێی ئامارێكی هۆبەی سوتەمەنی چەمچەماڵ بۆ پەرەگراف، لە ساڵی 2018ـەوە بە كارتی زیرەك سێ بەرمیل نەوت دابەشكراوە.
نافز ناوپردانی، سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتییەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بە پەرەگراف-ـی وت "ساڵانە نەوت لە هەولێر دابەشدەكرێت، بەڵام بڕەكەی كەمە و دابەشكردنەكەش سستە، ناوچە شاخاوییەكان وەریدەگرن و دابەشكردنی لە ناوشارەكاندا دەگاتە هاوین".
نەوتی سپی وەك زۆربەی دۆسیەی دیكەی هەڵپەسێراو هێشتا لەنێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا مشتومڕی لەسەرە و هەرێم بە بەرپرسیارێتی حكومەتی فیدراڵی دەزانێت تا بۆ هاوڵاتییەكانی دابینبكات.
ئەندامەكەی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر پێیوایە هۆكاری گرفتەكە بەغدایە، "نەوتیش لە نەفەقاتی سیادییە و دوای تێكچونی پەیوەندی هەرێم وبەغدا، كە بڕینی موچەی لێكەوتەوە، بەهەمانشێوە بەشە نەوتیش لە بەغداوە نەنێردرا، بۆیە ئێستا ئەركی هەرێمە نەوت دابینبكات كە پارەیەكی زۆری دەوێت".
لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان و زۆربەی بەنزینخانەكانیشدا نەوتی سپی هەیە بۆ فرۆشتن بە نرخی بازرگانی و زۆربەی هەر لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵییەوە هاوردە دەكرێن.
سەرباز حاجی كەریم، بەڕێوەبەری كۆمپانیای پۆڵا بۆ بازرگانی سوتەمەنی بۆ پەرەگراف وتی "ئێستا نەوت تەنیا لە عێراقەوە هاوردە دەكرێت، چونكە لە سنورەكانەوە باجێكی زۆری لەسەرە و هاوردە ناكرێت و نرخەكەی لەوەی هەیە زیاتریش دەبێت".
نەوتی بازرگانی بە كۆ (جوملە و بڕی زۆر)، هەر بەرمیلێكی 245 هەزار دینار دەكەوێت، بە تاك نرخی بەرمیلێك بە 250 هەزار دینارە و بە 260 هەزار دینار بە دەگاتە دەستی هاوڵاتیان، ئەو نرخەش لەگەڵ زیادبونی خواستی هاوڵاتیاندا، بەرزتر دەبێتەوە، بەوتەی سەرباز حاجی كەریم.
ئەو، تاكە چارەسەری گرفتەكە لەوەدا دەبینێت حكومەت خۆی نەوت بە پاڵاوگەكانی بازیان و كار بدات، تا لەوێ بپاڵێورێن و بەرهەمبهێنرێن، لە ئەنجامدا نرخیش كەمتر ببێتەوە.
بەپێی دوایین راپۆرتی دیلۆیت –کە وردبینی بۆ دۆسیەی نەوتی هەرێم دەكات-، لە سێ مانگی ئەمساڵدا، 237 هەزار و 475 بەرمیل نەوتی خاو بە نرخی 54 دۆلار و 8 سەنت بە پاڵاوگە ناوخۆییەکان فرۆشراوە بەمەبەستی دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکان.
شێركۆ جەودەت، ئەندامی لیژنەی سامانە سروشتییەكان لە پەرلەمانی كوردستان (یەكگرتوو) بۆ پەرەگراف وتی، لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كۆبونەتەوە و پێیانڕاگەیاندون "تەنیا 74 ملیار دینار رەزامەندی لەسەردراوە لە ئەنجومەنی وەزیران تا نەوتی سپی بۆ 320 هەزار خێزان بكڕن، لە كۆی زیاتر لە ملیۆنێك و 284 هەزار خێزان، واتە نەوتەكە بەشی چارەكی خێزانەكانی هەرێمی كوردستانە و تەنیا ناوچە شاخاوییەكانە".
"باوەڕناكەم حكومەت ئەمساڵ لەوەزیاتر نەوت دابەشبكات" جەودەت وای وت.
هەروەها زیاتر رونیكردەوە كە ئەو كێشەیە بەردەوامدەبێت چونكە حكومەت پاڵپشتی بۆ كڕینی نەوتی سپی راگرتووە، لەكاتێكدا لیژنەكەیان پێشنیاز بۆ چارەسەر دەخەنە بەردەستی ئەنجومەنی وەزیران، ئەویش پێدانی نەوتە بە پاڵاوگەی ناوخۆیی و بەرهەمهێنانی نەوتی سپییە لە ناوخۆدا.
ئەندامەكەی لیژنەی سامانە سروشتییەكانی پەرلەمان پێیوایە "دابەشكردنی نەوتی بەرهەمهێنراوی ناوخۆ چارەسەرە نەك پەلبهاون بۆ ئەم وڵات و ئەو وڵات لەكاتێكدا خۆت نەوتت هەیە و دەتوانی بیپاڵێویت".
لە هەرێمی كوردستان، بەپێی ئامارە رەسمییەكان، نزیكەی 200 پاڵاوگە هەن، بە گەورە و بچوك، یاسایی و نایاساییەوە، بەڵام هەندێكیان بەهۆی نزمی كوالێتییەوە چەندین ساڵە بڕیاری داخستنیان هەیە و جێبەجێنەكراوە، بەشێكیشیان لەمساڵدا ئەزمونی بەرهەمهێنانی بەنزینیان هەبوو بۆ حكومەت، كە بەپێی بەدواداچونە رۆژنامەوانییەكان شۆفێران لێی رازی نەبون.