پەرەگراف پەردە لەسەر تاوانێكی شاراوە لادەدات؛ 'بەكرێدانی ژنان' لەلایەن مێردەکانیانەوە

08-11-2022 06:43

پەرەگراف- غەمگین محەمەد

وەردە، ژنێكی گەنجی عەرەبە، بە ئاگاداری جاسمی مێردی و بۆ دەسكەوتنی پارە، لەگەڵ پیاوێكی بە تەمەنی كورد هاوسەرگیری كردووە، بەڵام پیلانەكەی سەرینەگرتووە و دۆسیەكەی لە دادگایە.

دادوەرێكی دادگایی بەرایی هەڵەبجە لە وەردە دەپرسێت؛ چەندەمینجاریەتی بەو شێوازە هاوسەرگیری بكات لەكاتێكدا مێردی هەیە؟ ئەویش بێ دودڵی دەڵێت "جەنابی دادوەر لە ماوەی ساڵ و نیوێكدا ئەمە حەوتەمین هاوسەرگیریمە".

وەردە ژنێكی 27 ساڵە، چاوەڕێیە دادگا چارەنوسی یەكلایی بكاتەوە، لەسەر تاوانێك كە بەپێی یاسای عێراق و شەریعەتی ئیسلامیش قەدەغەكراوە، ئەویش وەك پارێزەر و شارەزایانی ئەو پڕۆسەیە ناوی دەنێن؛ "بەكرێدانی ژنانە لەلایەن هاوسەرەكانیانەوە"، كە ئامانج لێی هاوسەرگیریكردنە بەفێڵ و لەپێناو دەستكەوتی داراییدا.

پارێزەرێك لە هەرێمی كوردستان، ئاگاداری وردو درشتی دۆسیەكەی وەردە-ـیە، هەر ئەویش چیرۆكەكە بۆ پەرەگراف تەواو دەكات و دەڵێت، لە بەردەم دادوەردا، ئەو ژنە وتویەتی لە تەواوی ئەو هاوسەرگیرییانەی كردویەتی "لە هەندێکیان بەبیانوی جۆراوجۆر جیابوومەتەوە و لای هەندێکیشیان رامکردووە".

هەندێك لە هاوسەرگیرییەكانی پێشتری وەردە هێشتا لە دادگا یەكلایینەكراونەتەوە، لەمەی كۆتاییاندا، مارەبڕینەكەی لەگەڵ ئەو پیاوە بە تەمەنە كوردەدا بە یاسا و لە دادگا نەبووە.

ئەو پارێزەرە كە لەبەر هەستیاری دۆسیەكە نەیویست ناوی بڵاوبكرێتەوە، وتی "وەردە دەڵێت شەوێك هاوسەرە راستەقینەكەی خۆی تەلەفۆنی بۆ كردووە و وتویەتی زێڕەكان بهێنە و رابكە، بەڵام ئەو پیاوەی شوی پێكردبوو، عەرەبییەکەی باش بووە، گوێی لێ بووە، بۆیە كاتێك ویستویەتی ڕابكات ئاشكرای كردوەو رادەستی پۆلیسی كردووە".

بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف، چەندین دۆسیەی هاوشێوە لە هەرێمی كوردستان هەن، بەڵام لەبەر دابونەریت و ئایین و كۆمەڵگە، زۆرینەیان هەر بە نهێنی دەمێننەوە.

پێشتریش ئەنجومەنی دادوەری عێراق بە ئاشكرا هۆشداری داوە لەو حاڵەتانە، هاوسەرگیری ژنان لە یەككاتدا لەگەڵ زیاد لە پیاوێك، خەریكە دەبێتە دیاردە.

"بەچاوی خۆم چەندین حاڵەتی وام لە دادگاکانی هەرێمی کوردستاندا دیوە"، ئەو پارێزەرە نمونەیەك دەهێنێتەوە و دەڵێت "زۆرجار پیاوێکی بەساڵاچوی کورد ژنێكی گەنجی عەرەبی مارەکردووە، دواتر مێردی یەكەمی ئەو ژنە عەرەبە خۆی دەكات بە باوك یان برای ژنەكە و دەچێتەسەر ئەو پیاوە كوردە، تا تەڵاقی بدات و مارەییەكەشی پێبدات، بەوشێوەیە بە سی تا چل مسقاڵ ئاڵتونەوە ژنەكە دەباتەوە یان لە پیاوە کوردەکەی دەڕفێنێت، ئیتر لەو شارە دەڕۆن و ڕوودەکەنە شارێکی دیکە بۆ هاوسەرگیرییەکی نوێ".

بەپێی یاسای باری كەسێتی ژمارە 188ـی ساڵی 1959ـی عێراق، مەرجی هاوسەرگیری ئەوەیە ژنەكە مەحرەم نەبێت بۆ ئەو كەسەی هاوسەرگیری لەگەڵدا دەكات، لەو یاسایەدا باسی هۆكارەكانی مەحرەم كراوە كە یەكێكیان مەبەست لێی ئەوەیە؛ ئەو ژنە مێردی دیكەی هەبێت.

هەروەها بەپێی ماددەی 376ـی یاسای سزادانی عێراقی ژمارە 111ـی ساڵی 1969، هەر كەسێك گرێبەستێكی هاوسەرگیری بكات لەكاتێكدا دەزانێت بە هۆكاری شەرعی و یاسایی ئەو گرێبەستە پوچەڵە، ئەوا بە زیندانی تا حەوت ساڵ سزا دەدرێت.

ڤێنا بەكر، پارێزەرێكی دیكەیەو ئاگاداری ئەو دۆسیەیانەیە لە دادگاكاندا، ئەو بۆ پەرەگراف وتی، بەکرێدانی ژنان بەشێوەی جۆراوجۆر لەلایەن هاوسەرەکانیانەوە بۆ دەسکەوتنی پارە، "خەریکە لە حاڵەتەوە دەبێتە دیاردە و نەک تەنیا لە شارە گەورەکان، بەڵکو ئێستا لە شارۆچکەکانیش بوونی هەیە، خۆم کەیسی لەو شێوەیەم لابووە لە دادگا و وەک جۆرێک لە پەیداکردنی بژێوی ژیانی لێهاتووە".

بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، جۆرێكی دیكە لە بەكارهێنانی ژنان لەلایەن هاوسەرەكانیانەوە، ناساندنیانە لەڕێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بە پیاوانی دیكە، تا دەگاتە ئەو ئاستەی وادەی یەكتربینین لە شوێنێكدا دادەنێن و دواتر وێنە دەگرن یان ڤیدیۆی روتی پیاوان لەكاتی ئەنجامدانی كاری سێكسی تۆماردەكەن، لە بەرانبەردا هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی دەكەن ئەگەر پارەیان پێنەدەن.

هەر لەو حاڵەتانەدا و هەندێكجار دوای دانانی وادەی یەكتربینین؛ كە زۆرجار ژنەكە ناونیشانی ماڵی خۆی دادەنێت و پێشوەختە لەگەڵ هاوسەرەكەی خۆی پیلانی داناوە، لەو كاتەدا خۆی بكات بە ماڵەوەدا وەك ئەوەی ئاگاداری هیچ نییە و بە تۆمەتی خیانەت ئەو پیاوە بگرێت، دواتر بە پارە رێكبكەون تا سكاڵای لەسەر تۆمارنەکات.

بەپێی یاسا بەركارەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، بڕگەیەك تایبەت نییە بۆ سزادانی ئەو ژنانەی لە یەككاتدا هاوسەرگیری لەگەڵ دوو كەس یان زیاتردا دەكەن، بەڵام ئەو حاڵەتانە لە دادگاكاندا، وەك خیانەتی هاوسەرگیری و تاوانی زینا (داوێن پیسی) مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، هەندێكجاریش دەچێتە چوارچێوەی فێڵكردن، هەڵخەڵەتاندن یان لەشفرۆشی، كە هەر یەكێكیان بەپێی جۆری تاوانەكە، سزای جیاوازی زیندانی و غەرامەی بۆ دانراوە.

لە ماددەی 377ـی یاسای سزادانی عێراقیدا هاتووە؛ هەر ژنێك زینا بكات ئەوا بە زیندانیکردن سزا دەدرێت و پیاویش هەمان سزا دەیگرێتەوە ئەگەر لە ماڵی ژنەكەی خۆیدا زینا بكات.

ڤێنا بەكر وتی "ناتوانین بڵێین تاوانی بە کرێدانی ژنان لە لایەن مێردەکانیانەوە چ جۆرە سزایەکی هەیە و بەپێی حاڵەتەکە سزاکەیان دەگۆڕێت، لەبەرئەوەی کەیسەکە دیاری دەکات چی روودەدات، رەنگە کوشتن تیایدا روبدات کاتێک ئەو پیاوەی هاتووە بۆ ماڵەکە دەزانێت مێردی ژنەکە لە ماڵەوەیە یان کامێرای بۆ دانراوە و فێڵی لێکراوە".

لە هەرێمی كوردستان، نەك هاوسەرگیری ژنان لەگەڵ چەند پیاوێكدا لەیەك كاتدا، بەڵكو فرەژنیش قەدەغەكراوە و بەپێی چەند مەرجێكی دیاریكراو رێگەی پێدەدرێت، كە لە پارێزگاكانی دیكەی عێراق و بەپێی شەریعەتی ئیسلامی تا چوار ژن، رەزامەندی لەسەر دەدرێت.

"بەکرێدانی ژنان لەلایەن هاوسەرەکانیانەوە، تاوانێکی نامۆیە بە کۆمەڵگەی کوردی و لەم ساڵانەی کۆتاییدا بە کرانەوە و تێکەڵبوونی زیاتر بە کەلتور و کۆمەڵگە جیاوازەکان، بەهۆی خێرایی بڵاوبوونەوە و خراپ بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دروستبووە" سۆز عەلی، توێژەری کۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وای وت.

جگە لە سزای یاسایی، ئەو دۆسیەیە سزای شەرعیشی لەسەرە، بەوپێیەی زۆرینەی رەهای خەڵكی عێراق موسڵمانن.

سەڵاحەدین محەمەد، پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی نزا بۆ پەرەگراف وتی بەکرێدانی ژنان لەلایەن هاوسەرەکانیانەوە، دیاردەیەکی نادروست و نامۆیە، لە ئاینی ئیسلامدا حەرامە و "ئەو پیاوەی ئەو کارە بە ژنەکەی بکات پێیدەوترێت (دیوث- گەواد)، بەپێی شەرع ئەو پیاوە و ژنەکەش کە بە کارەکە رازییە، بۆنی بەهەشت ناکەن و ناچنە بەهەشتەوە".

"لەڕوی شەرعەوە پاش ساغبوونەوەی کارەکە لەسەریان، حوکمی ژنەکە و پیاوەکەش کوشتنە"، سەڵاحەدین محەمەد جەختیكردەوە ئاگاداری حاڵەتەکەن و دەیبیستن، "بەڵام بەپێی ئاینی ئیسلام و لەڕوی شەرعەوە، خۆمان لە باسکردنی بە ڕوون و ئاشکرایی دەپارێزین بۆ ئەوەی بە تەواوی کۆمەڵگەدا بڵاونەبێتەوە".

ماددەی 409ـی یاسای سزادان، كوشتنی ژنانی بە ناوی شەرەفەوە جیاكردۆتەوە و سزایەكی سوكتری لەچاو كوشتنەكانی تردا بۆ داناوە، كە كەمترە لە سێ ساڵ زیندانی، بەڵام پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2015ـەوە كاركردنی بەو ماددەیە راگرتووە و بەپێی ماددەی 406 مامەڵەی لەگەڵ دەكات، كە سزاكەی زیندانی هەتاهەتایی تا لەسێدارەدانە.

سۆز عەلی، توێژەری کۆمەڵایەتی بە پێویستی دەزانێت هەموو كەسێك، بەتایبەت رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و رێکخراوەکانی تایبەت بە روبەڕوبوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و پیاوان، هەڵمەتی هۆشیاری رابگەیەنن و خێزانەکان لەو تاوانە ئاگاداربکەنەوە، کە دەبێتەهۆی هەڵوەشاندنەوەی چەندین خێزان و تێکچوونی شیرازەی کۆمەڵگە، بەدواداچوون بۆ هۆکارەکانی سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەشی بكەن تا بنەبڕ بكرێت.

* وەردەو جاسم ناوی خوازراون بۆ ئەو ژن و مێردە