دوو ماتەمی گشتیی و ٧٤ قوربانی؛ هێشتا حكومەت بڕیارینەداوە چۆن مامەڵە لەگەڵ سیستەمی غاز بكات

22-11-2022 09:03

پەرەگراف

پێنج شەو دوای تراژیدیاكەی سلێمانییە، هێشتا ئیدارەی شار بێدەنگە و حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، هیچ رێكار و رێنماییەكی نوێی نییە بۆ سەلامەتی هاوڵاتیان لەو سیستەمی غازەی كە هەندێك وەك بۆمبی تەوقیتكراو لە ماڵ و شوێنە گشتییەكاندا وەسفی دەكەن.

بە پێچەوانەی بێدەنگییەكەی سلێمانییەوە، هەریەك لە ئیدارەی پارێزگای هەولێر و دهۆك، لە ٢٠ و ٢١ـی تشرینی دوەم، كۆدەبنەوە و گفتوگۆ لەسەر زنجیرەیەك رێكار بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ سیستەمی غازی (LPG) دەكەن، لە ترسی دوبارەبونەوەی روداوی هاوشێوە.

ئەو مەترسییە بۆ دهۆك دەبێتە جددی و هاوشێوەی سلێمانی بە چەند خولەكێكی كەم ژمارەیەك هاوڵاتی بوونە قوربانی.

شەوی 21ـی تشرینی دوەم، تەقینەوەی تانكییەكی غاز لە سەربانی باڵەخانەیەكدا لە ناوەندی دهۆك، كە نهۆمی ژێرەوەی فڕن و دوكان بووە و نهۆمەكانی سەرەوە بەشە ناوخۆیی خوێندكارانی پەیمانگەیەك بووە، بووەهۆی گیانلەدەستدانی شەش كەس و برینداربونی ٤١ كەسی تر.

لە نێو قوربانییەكاندا جێگری بەڕێوەبەری پۆلیسی فریاكەوتن، پۆلیس، كارمەندی بەرگری شارستانی، كرێكار و خوێندكاریش هەن، كە هەوڵیانداوە لێچونی غاز لەو تانكییە بوەستێنن.

سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی لە 22ـی تشرینی دوەم سەرپەرشتی كۆبونەوەیەكی بە پەلەی کردو تەنیا بڕیاری نوێ بۆ سیستەمی غاز ئەوەبوو، بەكارهێنانی ئەو سیستەمە رابگیرێت، تا ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانیان دەردەكەوێت لەسەر جۆری غازەکە و لایەنە جێبەجیکارەکان و هۆکارەکانی ڕووداوەکانی سلێمانی و دهۆک، لەگەڵ پێداچوونەوە بە هەموو ئەو شوێنە گشتی و تایبەتانەی ئەو جۆرە سیستەمە بەکاردەهێنن.

ئەوە دوەمین ماتەمی گشتییە لە هەرێمی كوردستان، تەنیا لە ماوەی كەمتر لە هەفتەیەكدا، دوای ئەوەی لە شەوی 17ـی تشرینی دوەمی 2022، لە گەڕەكی كازیوەی باكوری خۆرهەڵاتی شاری سلێمانی، خانویەكی سێ نهۆمی بەهۆی گڕگرتن و تەقینەوەی غازی پەنگخواردووەوە لەگەڵ زەویدا تەخت بوو، لە ئەنجامدا 15 هاوڵاتی لەژێر داروپەردوی ئەو ماڵەدا گیانیان لەدەستدا و 12ـی دیكە برینداربون.

عەمید دیار ئیبراهیم، بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی سلێمانی دەربارەی دوایین هەنگاوەكانی لێكۆڵینەوە لەو روداوە بۆ پەرەگراف وتی "شایەتحاڵ هەیە لە نزیکیان دەڵێت غازێکی زۆر بڵاوبۆتەوە و بۆنی غاز گەیشتووەتە ماڵەکانی ئێمه... کەچی کەمتەرخەمی کراوە، ئەگەرنا ئەو بینا گەورەیە وا بەئاسانی ناڕوخێت".

ئەو ماڵەی سلێمانی لەمساڵدا تانكی غازی (LPG)ـيان بەستووە بۆ كارپێكردنی سیستەمی شۆڤاژ، كە تایبەتە بە گەرمكردنی ناوماڵ لەبری زۆرپا و هۆكارەكانی دیكەی گەرمكردنەوە، بەڵام لێچونی غاز لە بۆریی و سیستەمەدا هەبووە، بۆیە لەو ئێوارەدا سەرقاڵی چاككردنی بوون، لە كاتێكدا چەندین خێزان لە بۆنەیەكی كۆمەڵایەتی و بۆ ئێوارەخوانێك لەوێ بون.

قوربانیانی ئەو روداوەی سلێمانی كەسی نزیكی یەكترین و زۆرینەی ئەوانەشی گیانیان لەدەستداوە منداڵ و ژن بوون.

گۆران رەشید، خاوەنی فرۆشگای کەلوپەلی شۆڤاژ بۆ پەرەگراف وتی "لەو ماڵەدا بەپێی گێڕانەوەكان غازی زۆر بڵاوبووەتەوە و کەمتەرخەمی کراوەو هێشتا بەتەواوەتی قوفڵی غاز نەگیراوەتەوە کە وەستا کاری لەسەر کردووە و بەهۆیەوە ئەو ڕووداوە گەورەیە دروست بووە".

روداوەكە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراقیش دەنگدانەوەی زۆری لێكەوتەوە و هەرزوو لێپرسراوانی باڵای ئیداری و حكومی بەڵێنی بەدواداچونیان دا.

بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف بۆ سایت و پەیجە رەسمییەكانی ئیدارەی پارێزگای سلێمانی تا شەوی 21ـی تشرینی دوەم هیچ كۆبونەوەیەكی فەرمی لەسەر ئەو روداوە و رێكار و رێنمایی دەربارەی شۆڤاژ و رێگری لە مەترسی دوبارەبونەوەی روداوەی هاوشێوە نەكراوە.

بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی سلێمانی دەڵێت، لە وەزارەتی ناوخۆوە ڕێنمایییان هەیە بۆ دانانی غاز لە شوێنە گشتییەکان، بەڵام تائێستا ئەو ڕێنماییانە شمولی ماڵانی نەکردووە، چونکە موڵکی تایبەتی خەڵکە، "بەڵام دوای ئەم ڕووداوە بڕیارە ڕێنمایی نوێ لە وەزارەتەوە داببەزێت و ماڵانیش لەژێر کۆنترۆڵدابێت و چاودێری بکرێت".

بەڵام ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك هەر ئەمڕۆ لیژنەیەكی پێكهێنا تا بەدواداچون بۆ دانانی سیستەمەكانی غاز بكات، لەڕێی دەستنیشانكردنی كێشەكانەوە، هەوڵی چارەسەر بدەن.

ئیدارەی پارێزگای هەولێریش، 21ـی تشرینی دوەم لە زنجیرەیەك رێكاردا، بڕیاریدا هیچ كۆمپانیا و کەسێک بەبێ وەرگرتنى ڕەزامەندى بەرگرى شارستانى، نابێت سیستمی غازی شل بۆ چێشتخانە، نانەواخانە و ماڵان جێگیربكات، لەگەڵ چەندین رێنمایی و رێكاری دیكەدا.

ئازاد محەمەد ئەمین، سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی، لیژنەی ناوخۆی ئەنجومەنەكەی راسپاردووه بۆ کۆکردنەوەی زانیاری و بەدواداچوون، تا دواتر ڕاپۆرت ئامادە بكەن و كار لەسەر ئەو راپۆرتانە بكەن، وتیشی "زۆربەی ئەو سیستەمی شۆڤاژانەی دانراوە، ستاندارد و کوالێتی نین، بەشێکیشیان خاوەن ماڵەکان ئامێری وریاکەرەوەیان دانەناوە، بۆیە پێویستە میدیاکانیش هۆشیاری لەسەر ئەو سیستەمە بڵاوبکەنەوە تا هاوڵاتیان کارێک نەکەن مەترسی بێت لەسەر ژیانی خۆیان و ماڵ و منداڵیان".

کەلوپەلی سەرەكی شۆڤاژ دوو بەشە؛ بەشێکیان پەیوەندی بە سیستەمی بۆرییەکانی ئاو هەیە کە بەهەموو ماڵەکەدا بڵاودەبێتەوە و بەشەكەی تر غازەکەیە؛ کە لە سەربان یاخود کراوەیەک دادەنرێت، هەر ئەو بەشەش زۆر هەستیارە.

لە تانكییەوە غاز دەڕوات بۆ ئامێرێك كە لە كراوەی ماڵدا دادەنرێت، بەو غازە و لەو ئامێرەدا ئاوی ناو سیستەمی بۆرییەكانی بڵاوكراوە بەژێر كاشی و زەوی ماڵەكەدا گەرمدەكرێت.

خاوەنی فرۆشگاكەی کەلوپەلی شۆڤاژ بۆ پەرەگراف وتی، هیچ مەترسییەك لەو بۆری و سۆندانەدا نییە، كە بە زەوی ماڵەكەدا بڵاوكراونەتەوە و ئاوی گەرمكراو دەگوازنەوە، بەڵام مەترسی لە لێچونی غازە لە ئامێری جێگیركراو لە كراوەی ماڵەكەدا یان تانكی سەربان.

گۆران رەشید دەڵێت "بەشێک لە خێزانەکان بۆ ئەوەی بوتڵی غازی تەباخ نەکڕن، لەو تانکیەوە سیستەمی غاز ڕادەکێشن بۆ مەتبەخ و سۆپای غازی و دابەشکردنی بە تەواوی ماڵەکەدا، لێرەدا مەترسیەکی گەورە دەبێت ئەگەر هەر لێچونێک هەبێت".

لە چەند ساڵی رابردودا بەكارهێنانی سیستەمی شۆڤاژ بۆ گەرمكردنەوە لەناو ماڵان و شوێنە گشتییەكاندا زیاتر پەرەی سەندووەو زۆربەی ئەوەی بۆ ماڵان دادەنرێت لەلایەن وەستای ناوبازاڕەوەیە نەک کۆمپانیای تایبەتمەند کە چاودێریی بەردەوامی بکات، بەربڵاویی سیستەمی شۆڤاژ لەكاتێكدایە نرخی نەوتی سپی تا دێت زیاتر بەرزدەبێتەوە و نەوتی حكومەتیش چەندین ساڵە نەگەیشتووە بە هاوڵاتیانی نیشتەجێی ناوشار.

ئەو بەربڵاوییەش وایكردبوو ئیدارەی پارێزگای دهۆك، لە 20ـی تشرینی دوەم، لەگەڵ لیژنەی سەرپەرشتیكردن و دانانی سیستەمی غازی (LPG) كۆببنەوە بۆ دەركردنی رێكار و رێنمایی نوێ.

خاوەنی فرۆشگاكەی كەلوپەلی سیستەمی شۆڤاژ دەڵێت، لەدوای روداوەكەوە لە رۆژێكدا زیاتر لە 15 ماڵ داوادەكەن پێداچونەوە و وردبینی بۆ سیستەمی غازەكەیان بكرێت، لە ترسی روداوی هاوشێوە، "ئێمە خۆشمان پەیوەندی بەو كەسانەوە دەكەین كە پێشتر كارمان بۆ كردون تا لە سەلامەتی سیستەمەكەیان دڵنیاببینەوە" گۆران رەشید وای وت.

هەروەها سەرسوڕمانی خۆی نیشاندا کە خەڵك هەیە پێنج بۆ شەش هەزار دۆلار لە دانانی سیستەمی شۆڤاژ خەرجدەكات، بەڵام ئامێری وریاكەرەوە (ئەلەرم) دانانێت و كەمتەرخەمە، كە زۆر گرنگە و لەكاتی لێچونی غاز، دەستبەجێ قفڵی سەرەكی غازەكە دەگرێتەوە.

یەكەمجار نییە سیستەمی غاز لە سلێمانی بتەقێتەوە، لە ئایاری ئەمساڵ هەر بەهۆی تەقینەوە، لە ئەنجامی لێچونی غاز و كوژاندنەوەی ئامێری ئاگاداركردنەوە (ئەلەرم)، كافتریای لیلی لە شەقامی سەهۆڵەكە داروخاو ژمارەیەك هاوڵاتی برینداربون، لە مانگی تەمموزی رابردوشدا كافتریایەكی دیكە لە نزیكی شەقامی سالم سیستەمی غازەكەی بەهۆی لێچونەوە تەقییەوە و چەند كارمەندێكی برینداربون.

بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی سلێمانی رونیكردەوە "هەر شوێنێک داوای مۆڵەت دەکات، دێتە لای ئێمە دەبێت کاری سیستەمی غازی لەلایەن کۆمپانیایەکی مۆڵەتپێدراوی حکومەتەوە بۆ بکرێت و نەخشەکەی ئەندازیار دایبنێت و لەلایەن سامانەسروشتیەکانی سلێمانیەوە قبوڵ بکرێت، دواتریش ئێمە بەڵێننامە لەو ئەندازیارە وەردەگرین لەکاتی هەر ڕووداوێک لەوسیستەمە زیانەکانی دەکەوێتەسەر کۆمپانیاکە".

عەمید دیار ئیبراهیم دەڵێت، هەڵە بەکارهێنانیش هەیەو نمونەی کافتریای لیلی دەهێنێتەوە كە کۆمپانیا پێیوتون هەر پارچەیەک زیاد بکرێت یان هەر گرفتێک هەبێت دەبێت كۆمپانیا چاکی بکات، بەڵام ئەوان غازیان لێبڕاوە و لەبری کۆمپانیا، وەستایەکی تریان بردووە تا دەستكاری بكات، لە ئەنجامدا وایەری ئەلەرمەکەی بڕیوە و بەهۆیەوە غازی زۆر بڵاوبۆتەوە و ئەو تەقینەوەیە ڕوویداوە.

تا ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە؛ حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ ئەنجامێكی فەرمی دەربارەی لێكۆڵینەوەكانی ئەو تەقینەوەیەی گەڕەكی كازیوەی سلێمانی بڵاونەكردۆتەوە.

سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت، راوێژیان لەگەڵ کۆمەڵێک ئەندازیار وشارەزای شۆڤاژ کردووە، گەیشتون بەوەی بەشێک لەو کەرەستە و کەلوپەل و بۆرییانەی بۆ کاری شۆڤاژ بەکاردەهێنرێن، ستاندار نین و کوالێتییان باش نییە.

"ئەو تانکییانەی لەدەرەوە هاوردە دەکرێن، پێناچێت بە کوالێتی کۆنتڕۆڵدا هاتبن یان وەک پێویست چاودێری کرابن، چونکە بەشێک لەو تانکیانە لەدەرەوە ڕێگەیان پێنادرێت دابنێرێت یان کات و مۆڵەتی بەکارهێنانیان بەسەرچووه دەینێرنە کوردستان و لێرە چاکسازیەکی تێدا ئەکەن و دەیفرۆشنەوە بە ماڵان" ئازاد محەمەد ئەمین وای وت.

سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئاماژەی بەوەدا بەشێك لە ماڵانیش لە تانکی غازەوە بۆری غازیان بۆ مەتبەخ بردووە، بەشێوەی هەڕەمەکی و کەسانی نەشارەزا کردوویەتی و مۆڵەتیان نییە، "بۆیە ئەرکی ئێمەیە لەگەڵ پارێزگا و قائیمقامیەت و سامانەسروشتیەکانی سلێمانی و بەرگری شارستانی کۆمەڵێک ڕێنمایی هەنوکەیی ئامادە بکەین و لە ئەنجومەن بخرێتە دەنگدانەوە".

گفتوگۆی یەكە ئیدارییەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر رێنمایی و هۆشیاری بۆ چۆنیەتی دانان و بەكارهێنانی سیستەمی غاز، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم لە ئەیلولی ئەمساڵدا پلانێكی ئاشكراكرد بۆ راكێشانی بۆری غاز بۆ ماڵان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان، لەبری بوتڵی غاز كە ئێستا بۆ تەباخ بەكاردەهێنرێت.

بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی سلێمانی، بەپێویستی زانی بۆ رێگری لە دوبارەبونەوەی روداوەكەی كازیوە، بڕیار لە وەزارەتەكانەوە بۆ هەموو کوردستان دەربکرێت و تا ئەوكاتەش لەگەڵ قایمقامیەت هەوڵدەدەن رێكاری خێرا بگرنەبەر و پێداچوونەوە بکرێت.