پەرەگراف
عەلی بە چاوەكانی خۆی ناپاكی هاوسەرەكەی دەبینێت و بەبێ هیچ توندوتیژییەكیش لەگەڵ دۆستەكەیدا رادەستی یاسایان دەكات.
ئەو پیاوە لە چلەكانی تەمەنیدایە، بەپێی یاسا دۆسیەكەی دەچێتە چوارچێوەی توندوتیژی خێزانییەوە و تەنیا ئومێدیشی ئەوەیە، دادگا مافی ئەو زیانە مەعنەوییەكەی بۆ وەربگرێتەوە.
"گومانم لێی هەبوو، چونكە گرنگی پێنەدەدام و تەلەفۆنی زۆر بوو، پاشان زانیم لەگەڵ پیاوێكی دیكەدا پەیوەندی هەیە" عەلی دەڵێت، دواتر بەپێی پیلانێك و لەگەڵ برایەكیدا، توانیوتی هاوسەرەكەی لەكاتی ناپاكی و لەگەڵ پیاوێكی دیكەدا بگرێت.
"هەمان دەقە پۆلیسم ئاگاداركردەوە و هەردوكیان لە ماڵەكەی مندا پێكەوە دەستگیركران" بەوتەی عەلی بۆ پەرەگراف، لەكاتێكدا پیشەی ئاسنگەرە و بۆ ماوەیەك لەو ناپاكییە بێ ئاگا بووە بەهۆی مەشغوڵییەوە، ئەو بە نیگەرانییەوە وتی "نازانم ژنەکەم لەبەرچی خیانەتی لێکردم، هەموو ژیانم بۆ ئەو و منداڵەکانم تەرخانکردبوو".
عەلی دۆسیەكەی لە دادگایە، دڵنیایە بەو بەڵگانەی هەیەتی و جەختیشیكردەوە، وازناهێنێت تا هاوسەرەكەی و ئەو پیاوەی لەگەڵیدا بووە، سزای خۆیان وەردەگرن.
لە ماددەی 377ـی یاسای سزادانی عێراقیدا هاتووە؛ هەر ژنێك زینا بكات ئەوا بە زیندانیکردن سزا دەدرێت و پیاویش هەمان سزا دەیگرێتەوە ئەگەر لە ماڵی ژنەكەی خۆیدا زینا بكات.
عەلی دۆسیەكەی بردۆتە یەكێتیی پیاوانی كوردستان تا پشتیوانی بكەن.
بورھان عەلی، سەرۆکی یەکێتی پیاوانی کوردستان بۆ پەرەگراف وتی "جێی خۆشحاڵییە (عەلی) کاتێک بینیویەتی خیانەتی لێدەکرێت لەلایەن هاوسەرەکەیەوە، رێگە دروستەکەی هەڵبژاردووە و لەوە تێگەیشتووە کە هەڵەی ژنەکەی نابێت ئەمیش باجەکەی بدات و تەسلیمی دەستی یاسای کردوون".
بەپێی ئامارەكانی یەكێتیی پیاوان لە ساڵێك و شەش مانگدا نزیكەی 90 پیاو خۆیان كوشتووە كە بەوپێیەش لە ماوەی هەر هەفتەیەكدا پیاوێك كۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە.
لە نوێترین ئاماری یەكێتییەكەدا هاتووە، لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ 21 حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان تۆماركراوە و "سێ كوشتنی پیاوانیش لەلایەن ژنەكانیانەوە بە هاوكاری كەسانی دیكە" هەبووە، لەگەڵ 233 سكاڵادا کە لەلایەن پیاوانەوە تۆمار کراون.
هەروەها بە درێژایی ساڵی 2021 لە هەرێمی كوردستان 68 حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان تۆماركراوە، بەپێی ئامارەكانی یەكێتی پیاوان بۆ پەرەگراف.
بورهان دەڵێت، بەپێی یاسا، پیاوان بەرپرسن لە دابینكردنی پێداویستی خێزان، لەكاتێكدا کۆمەڵگە بە قەیرانی دارایی و قورسدا تێدەپەڕێت، ئەوەش کاریگەرییەکی راستەخۆی هەیە لەسەر زۆربوونی توندوتیژییەکان بەرامبەر پیاوان.
لە توندوتیژییەكانی دیكە وەك سەرۆكی یەكێتی پیاوان باسیكرد، بەکارهێنانی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانە بەشێوەیەکی خراپ، خیانەتی هاوسەرگیری، رێگەنەدان بەبینی منداڵ پاش جیابونەوە، دەرکرن لە ماڵەوە، دەستگرتن بەسەر موچە و دەستێوەردانی کەسوکار لە ژیانی خێزانیدا.
تەنیا یەك رێكخراوی داكۆكیكار لە پیاوان هەیە، لە بەرانبەردا نزیكەی 300 رێكخراوی داكۆكیكار لە مافەكانی ژنان هەن، لەگەڵئەوەشدا بەردەوام ئامارەكانی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە هەڵكشاندان و لە 10 ساڵدا نزیكەی هەزار ژن روبەڕوی مەرگ بونەتەوە، بەپێی بەدواداچونەكانی پێشتری پەرەگراف.
پارێزەر كارزان كەریم بۆ پەرەگراف وتی "لە چاکسازییەکان دەیان ژن هەیە بەتۆمەتی کوشتنی پیاوەکانیان سزادراون و بەشێکی زۆری تاوانەکان پەیوەندی هەیە بەو کرانەوە کۆمەڵایەتییەی هەیە و لە توانای دەزگا حکومییەکاندا نییە کۆنتڕۆڵیان بکەن".
ئەو پارێزەرە پێیوایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بەشێکی زۆری بڕگە و مادەکانی "لە بەرژەوەندی ژنانە و ئامارەکانی توندوتیژی پێماندەڵێن رەوشی خێزان لە مەترسیدایە".
دۆسیەكانی توندوتیژی بەرانبەر بە پیاوانیش، هەر بەپێی یاسای بەرەنگاربونەوەی خێزان لە توندوتیژی ژمارە 8ـی ساڵی 2011ـی هەرێمی كوردستان مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، كە سزای زیندانی تا سێ ساڵ و غەرامەی تا پێنج ملیۆن دیناری بۆ دانراوە.
كاوە، قوربانییەكەی دیكەی توندوتیژییە، وەك خۆی دەڵێت، لەكاتێكدا باوكی دوو منداڵە، هاوسەرەكەی داوای جیابونەوەی لێدەكات و چووەتە بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی، بەڵام لەكاتی رێنماییكردنیاندا هاوسەرەكەی قسەكانی بە دڵ نەبووە و دانیشتنەكەی بەجێهێشتووە.
دۆسیەی جیابونەوەی ئەوان لە دادگایە، بەڵام کاوە بەدەم داواكەوە نەچووە، لە ترسی ئەوەی دەستگیرنەكرێت، "هاوسەرەکەم بەقسەی دایک و خوشکی دەکات، ئەوان بڕیار لەسەر ژیانمان دەدەن، بەهیچ و خۆڕایی بیانووم پێدەگرن".
كاوە پێشتریش لە هاوسەری یەكەمی جیابۆتەوە، "هاوسەری ئێستام هەرچییەك دەڵێت بە قسەی دەكەم و دەڵێم با جارێكیتر ناوم نەچێتەوە ناو خەڵك و لەبەر داهاتوی منداڵەكانم، بەڵام ئەو گوێ بە هیچ نادات، كەسوكاریشی هەڕەشەیان لێكردم و لە ماڵەوە دەریانكردوم".
"وا چوار مانگە لەناو ئۆتۆمبێلەکەم دەخەوم و نایەڵن منداڵەکانیشم ببینم" كاوە وای وت.
بەپێی ئامارەكانی یەكێتی پیاوان، 31 پیاو لە ماڵەوە دەركراون لە ساڵی رابردودا، جگە لە تۆماركردنی 47 ناپاكی هاوسەرگیری لەلایەن ژنانەوە، لەگەڵ ئەشكەنجەدان و زەوتكردنی موچە، هەر لەو ماوەیەشدا دورخستنەوەی 219 منداڵ لەباوكیان هەبووە.
ساڵانەش وەك یەكێتییەكە بڵاویدەكاتەوە؛ لەنێوان 35 بۆ 50 پیاوی سەروو تەمەنی 50 ساڵ، دەست بەسەر موڵك و ماڵەكانیاندا دەگیرێت، بورهان عەلی دەڵێت "ئەو پیاوانە دەردەكرێن و بە ناچاری لە هۆتێل دەمێننەوە، یان بە هاوکاری ئێمە لە خانەی بەساڵاچوان دەیانهێڵینەوە".
سەرۆکی یەکێتی پیاوان وتی "هەزاران باوکیش هەیە بەبڕی 150 تاوەکو 400 هەزار دینار لە موچەکانیان بۆ نەفەقە دەبڕدرێت، بەڵام پاش جیابوونەوە بە شەش مانگ منداڵەکانیان نابینن".
لە یاسای باری کەسێتیدا هاتووە، کوڕ تا 18 ساڵ و کچ تا شوو دەکات، مافی نەفەقە (دابینكردنی خەرجی)ـی هەیە لەسەر باوك.
سەدا ئەحمەد، توێژەی كۆمەڵایەتی، پێیوایە بەردەوامی و زۆربوونی توندوتیژی دژ بە پیاوان، پەیوەستە بە نزمی ئاستی هۆشیاریی ژنان و کۆمەڵگەوە، "ناهۆشیاریی ژنان و کارکردنی رێکخراوە جیاوازەکان بەجیا لەسەر هەریەک لە ژنان و پیاوان وایکردووە، رەنگدانەوەیەکی نەرێنی هەبێت و خێزان لە مەترسیدا بێت".
بەپێی ماددەی 29ـی دەستوری عێراق رێگەنادرێت بە گرتنەبەری شێوازەكانی توندوتیژی و ستەم لەناو خێزان و كۆمەڵگەدا.
"پێویستە ئەو رێکخراوانەی کار لەسەر جێندەر دەکەن نەمێنن، بەڵكو جۆری کارکردنیان بگۆڕن بۆ هۆشیارکردنەوەی ژنان و پیاوان بەیەک ئاست لە ئەرک و مافەکانیان و کارکردن لەسەر خێزان بکەنە چەقی کارەکانیان بۆ ئەوەی ژن و پیاو نەبنە دوو کائینی لەیەک دابڕاو و هەریەکەیان خۆیان بە پاڵەوان بزانن و هەر کە دەستیان رۆیشت توندوتیژی بەرامبەر ئەوەی تریان بکەن" سەدا ئەحمەد، بۆ پەرەگراف وادەڵێت.
یەكێتی پیاوانی كوردستان، قوربانیانی توندوتیژی لە رەگەزی نێر دەكەنە سێ پۆلێن؛ ئەوانیش گەنجان و ئەوانەی لەسەرەتای ژیانی هاوسەرێتییاندان، لە پڕ روبەڕوی بەرپرسیارێتی زۆر و دەستتێوەردان دەبنەوە، لەگەڵ ئەوانەی تەمەنێكی مامناوەندیان هەیە و هەست بە ماندوێتی دەكەن، گروپی سێیەمیش بە ساڵاچوانن و دەیانەوێت كاتێك توانای كاركردنیان نامێنێت، رێزیان لێبگیرێت.
تێبینی: عەلی و كاوە، دوو ناوی خوازراون لە راپۆرتەكەدا و پەرەگراف ناوی راستەقینەیان دەپارێزێت.