پۆستی خراپ و ئاست نزم؛ 'ڕاوكردن'ـەكەی سۆشیالمیدیا لە بەغداوە دەگاتە هەولێر؟

09-03-2023 02:40

پەرەگراف- غەمگین محەمەد

تا مانگێك لەمەوبەر، "هەنگوینەكەی عێراق" بە تەنیا ڤیدیۆیەك هەزاران بینەری لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا كۆدەكردەوە، بەڵام ئێستا خەریكە هەر لە بیریش دەچێتەوە.

"هەنگوینەكەی عیراق"، نازناوی نور حسام بوو، ئەو كچە مۆدێل و چالاكی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە، دەیان ڤیدیۆی نیمچەڕوت و هەڵسوكەوت و قسەی نەشیاو بە دابونەریتە باوەكانی كۆمەڵگەی بڵاوكردۆتەوە، تا گەیشتە ئەوەی بە جلوبەرگی سەربازی و پلەی ئەفسەرییەوە پۆست بكات، هەر ئەو مامەڵەیە، ڕەوانەی زیندانی كرد.

دادگای كەتنی كەرخی بەغدا، لە 12ی شوباتی ئەمساڵ، نور حسام بە تۆمەتی زیانگەیاندن بە ئادابی گشتی و لەسەر سكاڵای داواكاری گشتی بە دوو ساڵ زیندانی سزادا، لە چوارچێوەی هەڵمەتێكدا، كە وەزارەتی ناوخۆی عێراقی دەستپێكردووە و هەندێك بە "ڕاوكردن" ناوی دەبەن.

"لەبەرئەوەی لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکاندا کەسەکان دەتوانن بە ناو و وێنەی ساختەوە خۆیان تۆمار بکەن، ئەوە وایکردووە بە ئاسانی پێوەرە کۆمەڵایەتییەکان و کەلتور و ئادابی گشتی ببەزێنن وەک ئەوەی رۆژانە دەیبینین، هەروەها مرۆڤ رووە راستەقینەکەی خۆی تێدا نمایش دەکات و ناچار نییە لەبەر کۆمەڵگە نمایش بکات" چۆمان ئەحمەد، توێژەری کۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وای وت.

هەڵمەتەكەی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بە پاساوی بەرەنگاربونەوەی "پۆستی ناوەڕۆك خراپ و ئاست نزم و نامۆ بە كۆمەڵگە و نەریتی كۆمەڵایەتی" دەستیپێكردووە، بەڵام پاڵپشت نییە بە یاسایەكی تایبەتمەند و دەگەڕێنەوە بۆ یاسای سزادانی عێراقی، هەرچەندە بەدەق، لە هیچ بڕگەیەكیدا ئاماژە بە پۆستی ئاست نزم و تۆڕی كۆمەڵایەتی ناكات.

عێراق لیژنەیەكیشی بۆ چاودێری پۆستەكانی سۆشیالمیدیا هەیە، جگە لە تەرخانكردنی وێبسایتێک بۆ سكاڵاكردن، لەو هەڵمەتەدا دەیان كەس روبەڕوی لێپرسینەوەی یاسایی كراونەتەوە، چەندینی تر پۆستەكانی پێشتریان سڕیوەتەوە و هەندێكیشیان بە داوای لێبوردن و پەشیمانیی دەیانەوێت لە سزا دەربازببن.

هەمان ئەو بارودۆخەی بەغدا و پارێزگاكانی عێراق، لە هەرێمی كوردستانیش هەیە، پەرەگراف بەدواداچونی بۆ پۆستەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كرد، بە تایبەت لە تیك تۆك، بەشێكی زۆریان پڕن لە جنێو، قسەی نەشیاو بە خێزان و كۆمەڵگە و مامەڵەی توندوتیژ.

محەمەد رێکانی، ئەندامی داواکاری گشتی هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "هەر بابەت یان وێنە و ڤیدیۆیەکی نەشیاو لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوبکرێتەوە و پەیوەندی بە ئادابی گشتی و پیرۆزییە ئاینییەکان و پیرۆزییەکانی کۆمەڵگەوە هەبێت، ئەوا داواکاری گشتی بەدواداچوونی بۆ دەکات و سکاڵا تۆمار دەکات، تا بەپێی یاسا بەرکارەکان کەسەکە سزا دەدرێت".

عێراق لە هەڵمەتەكەیدا زیاتر پشت بە حوكمەكانی ماددەی 403ی یاسای سزادان دەبەستێت؛ كە تایبەتە بە سزادانی زیندانی تا دوو ساڵ و غەرامەی دارایی بۆ هەر كەسێك ڤیدیۆ یان وێنە یان نوسراو یاخود كتێب دروستبكات و هاوردە بكات و بڵاویبكاتەوە كە پێشێلی نەریت و ئادابی گشتی بكات، حوكمەكەش قورستر دەبێت، ئەگەر بە مەبەستی زیانگەیاندن بە ئەخلاقی كۆمەڵگە بێت.

لە هەرێمی كوردستان جنێودان ‌و تانە و تەشهیر و تۆمەت لەرێی ئامێرەكانی گەیاندنەوە(تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش) دەگرێتەوە، بەپێی  یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن ژمارە 6ی ساڵی 2008 بە تاوان هەژماردەكرێت و سزاكەی زیندانیكردنە بۆ شەش مانگ تا پێنج ساڵ، لەگەڵ غەرامەی یەك ملیۆن تا پێنج ملیۆن دینار، یاخود یەكێك لەو دوو سزایە.

دیلان رەشاد، وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "ئەوەی کەسێک لە ئەکاونتی خۆی لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بابەتێکی نەشیاو بڵاودەکاتەوە یان جنێو دەدات و وێنەو ڤیدیۆی نەشیاو بڵاودەکاتەوە، ئەوە کاری وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن نییە و کاری داواکاری گشتی و وەزارەتی ناوخۆیە بەدواداچوونی بۆ بکەن".

دادگای كەتنی كەرخی بەغدا، لە 8ی شوباتی 2023، هەریەك لە حەسەن سەجمە بە دوو ساڵ و غەفران مەهدی، ناسراو بە ئوم فەهدی بە شەش مانگ زیندانی سزادا، بە تۆمەتی قسەی نەشیاو و ئابڕوبەرانە و پێشێلكردنی حورمەتی كۆمەڵگە، وەك ئەنجومەنی باڵای دادوەری بڵاویكردۆتەوە.

ئەنجومەنی دادوەری هەر لە 8ی شوبات بە نوسراوێك بۆ هەموو دادگاكانی عێراق، داوایكردوە رێكاری یاسایی توند بگرنەبەر، لەو دۆسیەیانەی بابەتی نەشیاو بە كۆمەڵگە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بڵاودەكەنەوە.

رۆژگار ئیبراهیم، پارێزەر لە هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف رونیكردەوە "ئەو کەسانەی لە رێگەی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانەوە کارێکی نەشیاو دەکەن و دەبێتە هۆی پێشێلکردنی ئادابی گشتی بەپێی یاسای خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن سزا دەدرێن کە پێبژاردن و بەندکردنیشی تێدایە و بەپێی حاڵەتەکە و جۆری پێشێلکارییەکە سزاکە دەگۆڕێت".

لە تەواوی عێراق زیاتر لە 25 ملیۆن بەكارهێنەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەن؛ كە زۆرینەیان تیك تۆك و یوتیوب و فەیسبوك بەكاردەهێنن، بەپێی دوایین ئاماری سەنتەری میدیای دیجیتاڵیی.

محەمەد رێکانی، ئەندامی داواکاری گشتی دەڵێت، لە ماوەی رابردودا چەندین بابەت هەبووە کە ئادابی گشتی تێدا پێشێل کراوە، داواکاری گشتی سکاڵای کردووە و کەسەکان دراونەتە دادگا.

بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف منداڵ و کەسانی بە تەمەنیش پۆستی "ئاست نزم و نەشیاو" لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاودەكەنەوە.

شیروان عەبدوڵا، بەڕێوەبەری گشتی چاپ و بڵاوکردنەوە لە وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێم بۆ پەرەگراف وتی "لە ماوەی رابردودا داواکاری گشتی لەسەر هەندێک بابەتی تایبەت بە ئادابی گشتی داوای رونکردنەوەیان لە ئێمە کردووە و هەموو ئەو زانیارییانەی لامان بووە و دەستمان کەوتووە پێمانداون".

هەرێمی كوردستان تائێستا هیچ نیازێكی نیشان نەداوە هاوشێوەی بەغدا بە هەڵمەتێكی رێكخراو و راگەیەندراو هەوڵی بنەبڕی پۆست و بڵاوكراوەی "ئاست نزم" بدات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا.

بەڕێوەبەری گشتی چاپ و بڵاوکردنەوە لە وەزارەتی رۆشنبیری ئاماژەی بەوەدا لەلای سەرۆکی حکومەتەوە هیچ بڕیار و راسپاردەیەک دەرنەچووە سەبارەت بە قەدەغەکردنی چاوپێکەوتن لە کۆمەڵە کەسێك بەناوی مۆدێلەوە و هیچ بڕیارێکی فەرمی لەو شێوەیە  بۆ وەزارەتی رۆشنبیری نەنێردراوە.

ئەو قسەیەش لە وەڵامی ئەوەدا هات، پێشتر لە هەندێک میدیا و تۆڕی كۆمەڵایەتی وابڵاوكرایەوە، بە فەرمانی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم، چاوپێكەوتن و گفتوگۆ لە کەناڵەکانی راگەیاندنەوە لەگەڵ كچە مۆدێلەكان قەدەغە دەكرێت. ئەو دەنگۆیە لە كاتێكدایە ژمارەیەك کچە مۆدێل لە هەرێم بە تۆمەتی جیاجیا دەستگیرکران لە ساڵی رابردوودا.

لە كوردستان هیچ فلتەرێك نییە بۆ ئەوەی منداڵ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا هەموو پۆستێك نەبینێت و تەنیا هەندێك كۆمپانیای ئینتەرنێت پاكێجی خێزانییان داناوە تا رێگری بكەن لە قەدەغەکردنی سایت و ماڵپەڕە "نەشیاوەکان".

وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن دەڵێت، ئیشی وەزارەتەكەیان نییە بچێتە ناو ئەکاونتی تایبەتی کەسەکانەوە و بزانێت چی دەکەن و لە کوێدا هەڵە دەکەن، "پێویستە لەسەر دایک و باوکان چاودێری منداڵەکانیان بکەن، هۆشیاربن و رێگە نەدەن سەیری ئەو کەسانە بکەن کە شتی نەشیاو بڵاودەکەنەوە یان قسەی ئاست نزم دەکەن".

جێنو و تەشهیر و زانیاری چەواشە و ساختەهەواڵ، بۆتە گرفت بۆ میدیای جددی.

سەلمە فاتیح، سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری لە پەرلەمانی کوردستان بۆ پەرەگراف وتی "رەشنووسی یاسای رێکخستنی میدیای ئەلیکترۆنی ئامادەیە و خوێندنەوەی یەکەمیشی بۆ کراوە، بەڵام لەبەرئەوەی هەڵایەکی گەورەی لەسەر دروست بوو نەخرایەوە بەرنامەی کارەوە و راگیراوە".

هەروەها پێیوایە بەپێی ئەو رەشنووسە، "هاووڵاتی ئازادتر دەبێت، بەڵام بەچاودێریکردنێکی توندەوە، پێویستە پڕۆژەیاساکە بخرێتەوە بەرنامەی کارەوە و پەسەند بکرێت".

لە ساڵانی رابردودا پەرلەمانی كوردستان دەرگای گفتوگۆی لەسەر پێشنیازەیاسای رێکخستنی میدیای ئەلکترۆنی لە هەرێمی کوردستان كردەوە، بەڵام نەخرایە بەرنامەی كارەوە بۆ دەنگدان، كە له‌ سزای غه‌رامه‌وه‌ تا تۆمه‌تی تیرۆر و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی مۆڵه‌تی كاركردنی میدیای ئەلیكترۆنی تێدابوو.

"هۆشیارکردنەوەی ئەو کەسانەی ئادابی گشتی دەبەزێنن ئەرکی هەموانە، لە رێگەی پەروەردە و رێکخراوە جیاوازەکان و راگەیاندنەکانەوە، هەروەها بەپێی یاساش لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت تا دووبارەی نەکەنەوە" چۆمان ئەحمەد، توێژەری کۆمەڵایەتی وای وت.