پەرەگراف- دهۆک
ژمارەیەك رێكخراو؛ لە هەوڵدان مەرج و بەربەستەكانی بەردەم لەباربردنی منداڵ كەمبكەنەوە، ئەوەش لەڕێی دروستكردنی فشارو پێشكەشكردنی پرۆژە بۆ هەمواركردنەوەی یاساکان.
تائێستا لە عێراق و هەرێمی كوردستان، لە باربردنی منداڵ لەناو سكی دایكیدا بەپێی یاسا قەدەغەیە، تەنیا لەچەند بارێكی دیاریكراودا نەبێت، كە یاسا پاڵپشت بە بەڵگە و راپۆرتی پزیشكی رێگەی پێدەدات.
"یاسای عێراقی تەنیا لە دوو حاڵەتدا رێگە بە ژن دەدات منداڵ لەبارببات، ئێمە دەمانەوێت ئەو حاڵەتانە زیاد بکەین، بەرگێکی یاسایی و تەندروستی بۆ بدۆزینەوە" عەبدال نوری، بەڕێوەبەری رێکخراوی نوژین لە دهۆک بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو رێكخراوە سەرپەرشتی پرۆژەكە دەكات؛ هاوپەیمانییەكیان لەگەڵ 12 رێكخراوی بەرگریكار لە ژنان پێكهێناوە لە دهۆك، هەولێر، سلێمانی، كەركوك و هەورامان و دەشتی نەینەوا.
عەبدال وتی "پرۆژەکەمان دژی هیچ کەس و لایەنێک نییە، تەنیا دەمانەوێت خزمەتی کۆمەڵگە بکەین، دەبینین ئێستا بەگشتی کۆمەڵگە گۆڕاوە، خواست و داواکارییەکانیان لەگەڵ پێش چەند ساڵێک زۆر گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە".
بەپێی ماددەی 417 لە یاسای سزادانی عێراقی، هەر ئافرەتێك منداڵەكەی ناوسكی خۆی لەبارببات، یان بە رەزامەندی خۆی كەسێكی دیكە منداڵەكەی بۆ لەبارببت، ئەوا بە زیندانی تا ساڵێك و غەرامەیەك یان یەكێكیان سزا دەدرێت.
هەر لەو ماددەیەدا هاتووە ئەگەر كەسێكی دیكەش لەباربردنەكە ئەنجامبدات هەمان سزای هەیە، بەڵام ئەگەر ئافرەتەكە لەكاتی لەباربردندا مرد، ئەوا سزای ئەو كەسە دەگاتە حەوت ساڵ زیندانی، ئەگەریش ئەو كەسەی منداڵەكە لەباردەبات پزیشك یان دەرمانساز بێت ئەوا سزاكەی توندتر دەبێت.
لە بڕگەی كۆتایی ماددەكەدا دەڵێت، ئەگەر لەباربردنی منداڵەكە ئامانج لێی "پاككردنەوەی شەرەف" بێت، ئەوا سزاكەی سوك دەبێت.
لە ماددەی 418ـی یاسای سزاداندا باس لەو ژنانە كراوە کە بەبێ رەزامەندی خۆیان منداڵەكانیان لەباردەبرێت؛ هاتووە هەر كەسێك ئەو كارە بكات ئەوا سزاكەی لە نێوان 10 بۆ 15 ساڵ زیندانیدایە، بەپێی بارودۆخەكە دەگۆڕێت.
حەمدی بەروای، پارێزەر و لێپرسراوی رێکخراوی مافی مرۆڤ لە دهۆک بۆ پەرەگراف وتی "لە یاسای سزادانی عێراقیدا بەهیچ شێوەیەک باسی ئەوەنەکراوە کە ژن ئازادە منداڵ لەبارببات، بە پێچەوانەوە رێگە بە ژن نادرێت بە ئارەزوی خۆی منداڵ لەبارببات، تەنها لەیەک حاڵەتدا فەقەرەیەک لە ماددەی 417 باس لەوە دەکات کە ئەگەر ژنێک دووگیان بوو لە ئەنجامی کردارێکی سێکسی ناشەرعی، ئەوکات بۆ خاوێنکردنەوەی شەرەفی خۆی لەکاتی لەباربردنی منداڵەکەی سزاکەی کەمێک سووک کراوە".
بەپێی شەریعەتی ئیسلام؛ كە بنەمایەكی سەرەكییە بۆ یاسادانان لە عێراق، لە باربردنی منداڵ رێگەپێنەدراوە، زۆربەی بۆچونەكان لەو بڕوایەدان، ئەگەر هۆكارێكی زۆر باوەڕپێهێنەر هەبێت، دەبێت لە ماوەی 40 رۆژی یەكەمی دوگیانیدا لەباربردنەكە بكرێت و دواتر دەبێتە كوشتنی بە ئەنقەست، بەوپێیەی كۆرپەلە رۆحی بە بەردا دەچێت.
"لە شەریعەتی ئیسلامیدا رێگە بە ژن نادرێت منداڵ لەبارببات، بەم دواییە چەند زانایەکی ئیسلامی کەمێک دەرفەتیان داوە بە ژن ئەگەر لە حاڵەتێکدا لەکاتی دوگیانی مەترسی بکەوێتە سەر ژنەکە تا گیانی خۆی لەدەستنەدات دەتوانێت منداڵەکە لەبارببرێت، ئەوەش تەنها بۆ مانەوەی دایکی ئەو منداڵەیە لە ژیاندا، لەهەمانکاتدا دابونەریتی کۆمەڵگای عێراقی و کوردیش بەهەمانشێوە ئەو مافەیان بە ژن نەداوە بەبێ هیج هۆکارێک و بە ئارەزوی خۆی منداڵ لەبارببات" حەمدی بەرواری وای وت.
هەروەها پێیوایە هەوڵی ئەو رێكخراوانە بۆ نەهێشتن یان كەمكردنەوەی بەربەستەكانی لەباربردن سەرناگرێت و ناڕەزایی توندیش بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
لەباربردنی ئارەزومەندانەی كۆرپەلە؛ لە هەموو جیهاندا بەردەوام مشتومڕی لەسەرە؛ لە هەندێك وڵاتدا رێگەپێدراوە بەپێی یاسا و لە هەندێكیاندا سزای توندی بۆ دانراوە.
ئەمەل عەبدولحەکیم، پزیشكی پسپۆری ژنان و منداڵبوون لە دهۆک بۆ پەرەگراف وتی "بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی دهۆک لیژنەیەکی تایبەتی هەیە بۆ ئەم پرسە، منیش ئەندامم لە لیژنەکەدا، تەنیا لە دوو حاڵەتدا منداڵ لەباردەبەین، یەکەم ئەگەر مەترسیەکی زۆر بکەوێتە سەر ژنەکە، تا ئەوگیانی لەدەستنەدات منداڵەکە لەبار دەبەین، دووەم ئەگەر منداڵەکە بەبێ سەر بێت یان مشەوهــ (شێواوی زگماكی) بێت، تەنیا لەم دوو حاڵەتدا بەپێی بڕیاری لیژنە منداڵ لەبار دەبرێت".
ئەوەشی خستەڕوو كە داواکاری ژنان بۆ لەباربردنی منداڵ بۆ ئەوان دەڕوات، "بەڵام ئێمە لەلایەک ئەرکێکی ئایینیمان هەیە و لەلایەکی تر بەپێی یاساش رێگەپێدراو نییە، جگە لەو دوو حاڵەتەی باسمكرد، ئێمە خۆمان توشی بەرپرسیارێتی ئایینی و یاسایی ناکەین".
لە هەرێمی كوردستان؛ لەباربردنی ئاشكرای منداڵ پاڵپشت بە راپۆرت و رێگەپێدانی پزیشكی دەكرێت، بەپێی چەند مەرجێك، بەڵام بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف، چەندین حاڵەتی دیكە هەن و بە نهێنی، لەڕێی كەسانی دیكە كە لەو بوارەدا ئەزمونیان پەیدا كردووە یان بە بەكارهێنانی حەبی تایبەت، منداڵ لەباردەبرێت.
ساڵح زاهیر، چالاکوان ومامۆستای زانکۆیە، دژی بیرۆكەی ئەو رێكخراوانەیە بۆ ئاسانكاری لەباربردنی كۆرپەلە، پێیوایە ئەوەی هەیە "پیلانی تێکدانی کومەڵگەی کوردییە، لەكاتێكدا لەباربردنی منداڵ بەپێی دەقە ئایینییەکان و یاسای سزادانی عێراقی تاوانە و ناکرێت ئەم کارە ئەنجامبدرێت".
" لەباربردنی منداڵ چەند ئەحکامی شەرعی هەیە و زاناکان بابەتەکەیان بە روونی شرۆڤە کردووە و لە سەر قۆناغەکانی پێگەیشتنی کۆرپەلەو دابەشیان کردووە، واتا بنەمای باشی و خراپی پەیڕەو دەکرێت، پێویستە بڕیارەکە لە دەست کەسانی پسپۆڕدا بێت".
زاهێر بۆ پەرەگراف وتیشی "وروژاندنی ئەم بابەتانە هیچ سودێکی بۆ کۆمەڵگە نییە جگە لە تێکدانی شیرازەی کۆمەڵگە... ئەم بابەتە لە ئەمریکا و ئەوروپا پێداچوونەوەی پێدەکرێت و کوت و بەندی لەسەر زیاد دەکەن..".
ساڵانە لە جیهاندا لە نێوان 14 بۆ 39 هەزار ئافرەتی دوگیان گیانلەدەستدەدەن، بەهۆی شكستهێنان لە پڕۆسەی لەباربردنی منداڵ بەشێوەیەكی تەندروست و پارێزراو، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی، جگە لەوەی ملیۆنان ژن بەهۆی كاریگەرییە لاوەكییەكان و لێكەوتەكانی لەباربردنەوە رەوانەی نەخۆشخانەكان دەكرێن.
هەر بەپێی ئامارەكانی ئەو رێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان؛ لە هەر 10 حاڵەتێكی دوگیان كە ئارەزومەندانە نەبووە، شەش حاڵەتیان بە لەباربردن كۆتایی دێت.
بەڕێوەبەری رێکخراوی نوژین لە دهۆك دەڵێت، هەوڵەكانیان بۆ ئەوەیە "راستکردنەوەیەک لە یاسای سزادانی عێراقیدا بكەن"، هەندێک بڕگەی نوێ زیاد بکەن، بەرگێکی یاسایی و تەندروستی بکەنەبەر و رێكار بۆ چەند حاڵەتێک، لەوانە؛ ئەگەر کچێک یاخود ژنێک روبەڕوی توندوتیژی سێکسی بووەوەو لە دەرەوەی ویستی خۆی دوگیان بوو، ئەوكات بتوانێت منداڵەکەی لەبارببات، یان خێزانێک كە منداڵی زۆریان هەیە و زانیارییەكیان لەسەر رێگری لە دوگیانی نییە، بۆیە كاتێك دوگیان دەبن بتوانن منداڵەكە لەبارببەن، "یان خەڵك هەیە لەبەر هەژاری كاتێك منداڵیان دەبێت دواتر منداڵەكە فڕێدەدەن".
"دەمانەوێت چارەسەری ئەو بابەتانە بکەین، بۆیە بەنیازین پرۆژەکە پێشکەش بە پەرلەمانی کوردستان و لایەنی پەیوەندیدار بکەین" عەبدال نوری وای وت.