لە فرۆشتنی ماستی كرماوییەوە تا گۆشتی ئەسپ؛ سزاكەی لە بڕێك پارە و زیندانییەكی کەم تێناپەڕێت

پەرەگراف- غەمگین محەمەد

خواردنگەی پیس و خواردنی پڕ لە پاشماوەی جرج تا ماستی كرماوی و فرۆشتنی گۆشتی ئەسپی نەخۆش بە نرخی گوێرەكە، هەموو سزاكەی لە غەرامەی چەند ملیۆن دینارێك و دەستبەسەركردن بۆ ماوەیەکی کورت تێناپەڕێت، ئەگەر خاوەنەكەی هەرچی بەڵگە و تۆمەتیش هەیە بەسەریدا ساغببێتەوە.

ئەو سزایە لە كاتێكدایە تەنیا لە چوار مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، زیاتر لە 228 تۆن خواردن و خواردنه‌وه‌ و كاڵا و شمه‌كی خراپ و بەسەرچوو لە سلێمانی دەستیانبەسەردا گیراوە، لە نێویاندا خوارده‌مه‌نی منداڵ وەكو بسكیت، جه‌لی بۆن، كێك و شەربەت كە ئامادەكرابون لە بازاڕەكانی سلێمانی بە هاوڵاتیان بفرۆشرێن، ئەوەش بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف.

"ئەوە چ ویژدانێکە؛ ئەو خاوەن دوکان و فاست فوود و دروستکردنی شەربەت و شیرینییانە هەیانە؟ ئێمەی هاوڵاتی قەینا بەس چۆن دڵیان یەت ئەو پارە حەرامە دەرخواردی منداڵ و خێزانیان بدەن، بەڕاستی ویژدان نەماوە" سەیران ئەحمەد، هاوڵاتی نیشتەجێی سلێمانی بۆ پەرەگراف وای وت.

كاتژمێر 3ـی بەرەبەیانی 19ـی نیسانی 2023ـیە، لە مەیدانی فرۆشتنی ئاژەڵان لە شاری سلێمانی، قەسابێك لەبری گوێرەكە، ئەسپێك سەردەبڕێت و دوای پارچەكردنی دەیباتەوە بۆ ماڵەوە، تا ئامادەی بكات و بە هاوڵاتیانی بفرۆشێت، بەڵام لیژنەكانی چاودێری قایمقامیەت پێی دەزانن و ریسەكەی لێ دەكەنەوە بە خوری.

ئەو لیژنە حكومییە لەگەڵ دەستبەسەرداگرتنی گۆشتی پارچەكراوی ئەسپەكە، عەلاگە، مەكینەی قیمە، چەقۆ، تەرازوو و تابلۆیەكیش دەدۆزنەوە كە لێی نوسراوە "گۆشتی گوێرەكە و قیمە كیلۆی بە 12 هەزار دینار". ئەوكاتە بەرەو جەژنی رەمەزان بوو، كیلۆیەك گۆشت و قیمە دەگەیشتە سەروو 20 هەزار دینار.

رێکان جەمال، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "کەسەکە بە مەبەستی فرۆشتنی گۆشتەکەی بە هاووڵاتیان ئەسپەکەی سەربڕیوە و نازانرێت ئەسپەکە دزراو بووە یاخود نەخۆش"، هەروەها رونیكردەوە لەسەر ئەو دۆسیەیە سێ کەس دەستگیرکراون و دراون بە دادگا.

قائیمقامیەتی سلێمانی 44 لیژنەی هەیە؛ بە درێژایی رۆژەكانی هەفتە دەرچونیان بۆ پشکنین و چاودێری نرخ و كوالێتی شمەك و خۆراكی دوكان و بازاڕ و شوێنە گشتییەكان، هەیە.

رێكان دەڵێت، ئامانج لەکاروچالاکییەکانیان زیانگەیاندن نییە بە کاروبازاڕی هیچ کەسێک، بەڵکو پاراستنی تەندروستی گشتییە.

بەپێی ئامارەكانی قایمقامیەتی سلێمانی، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا كۆتایی مانگی نیسان زیاتر لە 228 تۆن كەرەستە و خۆراك خراپ و بەسەرچوو دەستیان بەسەرداگیراوە، بەهۆیەوە 243 شوێن داخراون و 48 كەسیش دراون بە دادگا، جگە لە سەدان ملیۆن دینار غەرامەكردن لەو ماوەیەدا.

تەنیا لە مانگی چواری ئەمساڵ، لیژنەكانی قایمقامیەت نزیكەی نۆ هەزار سەردانیان هەبووە بۆ شوێنكارەكان، كە زیاتر لە هەزار سەرپێچییان تۆماركردووە، بەهۆیەوە 44 تۆن خۆراك و شمەكی خراپ و نەشیاو دەستیانبەسەرداگیراوە، لە ئەنجامدا 75 شوێن داخراون و 15 لەو شوێنانە دۆسیەی یاساییان بۆ كراوەتەوە.

ئەو سزایانەی لە دەسەڵاتی لیژنەکانی قایمقامیەتدایە، سەرپێچی ئاسان هەیە بە زارەکی کەسی سەرپێچیکار ئاگادار دەکرێتەوە، ئەگەر سەرپێچییەکە زیاتر بوو ئاگادارکردنەوەیە بە نووسراو پاشان غەرامەکردن و داخستنی شوێنەکە دەبێت، لە حاڵەتێكدا سەرپێچییەکە گەورەبێت کەسەکە دەدرێتە دادگا.

لە چوارچێوەی دەسەڵاتی لیژنەکانی قایمقامیەتدا بەپێی دوو رێنمایی و فەرمانی وەزارەتی دارایی بڕی غەرامەکان جیاوازن؛ یەکێكیان لە 10 هەزار دینارەوە دەستپێدەکات بۆ 500 هەزار دینار، دووەمیان لە ملیۆنێک دینارەوە دەستپێدەکات بۆ پێنج ملیۆن دینار.

بێستون عەلی، لێپرسراوی بەشی یاسایی لە قایمقامیەتی سلێمانی بۆ پەرەگراف وتی "لیژنەکان زیاتر کار بە رێنمایی دووەم دەکەن و پڕۆژەیەکیشمان پێشکەش بە وەزارەتی دارایی کردووە بۆ ئەوەی بڕی غەرامەکان زیادبکرێن".

لە 30ـی نیسانی ئەمساڵ، روداوێكی دیكە بە قەت فرۆشتنی گۆشتی ئەسپ بە نرخی گوێرەكە، بەلای هاوڵاتیانەوە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا كاردانەوەی لێكەوتەوە، ئەویش دەستبەسەرداگرتنی بڕێكی بێشومار ماستی پڕ لە كرم و بۆگەن و كەڕوو بوو لە شیرەمەنییەكی شەقامی مەولەوی شاری سلێمانی.

لە 20ـی هەمان مانگ نزیكەی 10 تۆن گێزه‌ر، خه‌یار شێلم و خورما بەهۆی خراپی و نەشیاوی بۆ خواردن، لە ناوبران. هاوكات له‌ كۆگایه‌كی ئاماده‌كردنی ترشیاتدا ده‌ستگیرا بەسەر هه‌شت هه‌زار و 700 كیلۆگرام كه‌ره‌سته‌ی خراپ بوی ترشیاتدا.

"فرۆشتنی ئەو هەموو خواردنە پیس و بێ کوالێتییە خەتای هاووڵاتیشی تێدایە، رۆژانە لیژنەکانی قایمقامیەت بڵاویدەکەنەوە کوێ خواردنی خراپ و بەسەرچوو دەفرۆشن و رۆژی دواتر بەرناکەوێت لەبەر خەڵک دەچنەوە شتی لێ دەکڕن، دەبێت هاووڵاتی سزایان بدات و ئیتر شیتان لێ نەکڕێت" دانەر عەبدوڵا، نیشتەجێی سلێمانی وای وت.

هەر لە سلێمانی نییە؛ لە هەولێر و دهۆك و هەموو ناوچەكانی دیكەی هەرێمی كوردستانیش وەكو یەك وایە؛ مانگ و هەفتە نییە لیژنەكانی چاودێری بازاڕ لە دوكان و ماركێت و خواردنگەكاندا دەستبەسەر دەیان تۆن خۆراك و كەرەستەی بەسەرچوودا نەگرن.

پشکنەرانی بەڕێوەبەرایەتیی چاودێریی بازرگانی؛ لە شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022ـدا دەستیانگرتووە بەسەر یەك ملیۆن و 84 هەزار و 764 تۆن کەرەستەى ماوەبەسەرچوودا؛ كە زیاتر لە 166 هەزار تۆنیان لە هەولێر و 88 هەزار تۆنیشیان لە دهۆك بووە، بەپێی ئامارە رەسمییەكانی حكومەتی هەرێم.

لێپرسراوەكەی بەشی یاسایی لە قایمقامیەتی سلێمانی دەڵێت، ئەوەی لەسەر لیژنەکانیانە بڵاوكردنەوەی ناوی ئەو شوێنانەیە كە سەرپێچی دەكەن لەگەڵ سزای داراییدا، ئەگەر سەرپێچییەکانیان زیاتر بێت دەیاندەن بە دادگا و سکاڵاکاریش دەبن، "ئیتر کەیسەکە بە ماوەی چەند تەواو دەبێت و کەسەکە چ سزایەک دەدرێت و بڕیاری دادگا چی دەبێت ئەرکی ئێمە نییە بڵاویبکەینەوە".

تەنیا یاسایەك هەیە تایبەت بێت بە خۆراك و كەرەستەی بەسەرچوو، ئەویش لە پەرلەمانی عێراق دەركراوە و هەرێمی كوردستان كاری پێدەكات؛ یاسای پاراستنی بەکاربەر ژمارە 9 ـی ساڵی 2010.

پارێزەر شاڵاو ئەبوبەکر وتى "خودی یاساکە یاسایەکی نەرمە و لەخراپترین حاڵەتدا سزای کەسی سەرپێچێکار بریتییە لەبەندکردن بۆ ماوەیەک لە سێ مانگ زیاتر نەبێت یان غرامەکردنی بە یەک ملیۆن دینار".

ئەو پارێزەرە پێشیوایە خودی یاساکە و جێبەجێکردنی لە هەرێم بەشێوەیەکی واقیعی بەرامبەر ئەو کەسانەی خۆراکی خراپ و بەسەرچوو و تەزویر و مۆرنەکراو و ماوە بۆدرێژکراو و ژەهراویی دەدەنە خەڵک، "زۆر کەم و سنووردارە و پێشتریش کارپێکردنی لەلایەن حکومەت راگیرابوو، بەبیانوی دەرکردنی یاسایەکی باشتر لە هەرێم".

بێستون عەلی وتی، کاری سەرەکی لیژنەکان پاراستنی تەندروستی هاوڵاتیان و چاککردنی کەموکورتییەکانە، نەک بڕینی سەرچاوەی بژێوی هاوڵاتیان، بێجگە لەو شوێنانەی دەدرێن بە دادگا و دادوەر بڕیار دەدات کەی بکرێنەوە.

پسپۆڕانی بواری خۆراک باسلەوە دەکەن، لە هەرێمی کوردستان بە شێوازێکی دروست چاودێری بازاڕ و خۆراک و کوالێتی خۆراک ناکرێت.

لەشکر حەمید، ئەندازیاری خۆراک بۆ پەرەگراف وتی "دەبێت سەرەتا لە سنوورەکانەوە کۆنتڕۆڵی دۆخەکە بکرێت و رێگە بە هاتنە ناوەوەی خۆراکی قەدەغەکرا و و ماوە بەسەرچوو قاچاغ نەدرێت، پشکنینی پێویستیش بۆ هەموو ئەو خۆراکانە بکرێت کە دەهێنرێنە ناوەوە".

پێشنیازی ئەوەشیكرد ئەو کەسانەی مامەڵە لەگەڵ خۆراکدا دەکەن، هەموویان خولێكی راهێنان و هۆشیاری لەسەر سەلامەتی خۆراک ببینن.

بەپێی یاسا و رێنماییەکانی وەزارەتی بازرگانی، دەستکاریکردنی لێبڵ و زانیاری خواردەمەنی و کاڵاوشمەک فێڵی بازرگانییە و یاسا سزای سەرپێچیکارانی دەدات.

"بێجگە لە چاوچنۆکی هەندێک لە خاوەن کار و بازرگانەکان، تێبینیم کردووە بەشێکی  زۆری حاڵەتەکانی خۆراکی بەسەرچوو بەهۆی نەشارەزایی و نەزانینی شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ خۆراک و هەڵگرتن و ئامادەکردن و گواستنەوەیەتی لەلایەن خاوەنکار و کارمەندەکانەوە" لەشكر حەمید، بەپێی ئەزمونی 12 ساڵی لەو بوارە و چاودێریی بازاڕ، وای وت.

هەندێك لە دۆسیەكانی پەیوەست بە خۆراك و كەرەستەی خراپ و بەسەرچوو، دادوەر لە چوارچێوەی ماددەی 240ـی یاسای سزادانی عێراقی مامەڵەی لەگەڵ دەكات، كە تایبەتە بە سەرپێچی بڕیار و رێنمایی لایەنی پەیوەندیداری رەسمی، سزاكەشی شەش مانگ زیندانی و بڕێك غەرامەیە. وەك شاڵاو ئەبوبەكر رونیكردەوە.

"ئەو ماددە یاساییە بۆ خەڵکانێکە سەرپێچی ڕێنمایی بکەن نەک ئەو تاوانە گەورانەی ڕۆژانە دەیبینین و بەرامبەر هاوڵاتیان دەکرێن، هەروەها پێویستە کاتێک کەسێک سەرپێچییەکی گەورەی کرد بخرێتە لیستی رەشەوە و هەرگیز رێگەی پێ نەدرێت لەو بوارەدا کاربکاتەوە".

ئەو پارێزەرە پێیوایە "بۆشایی یاسایی" وایکردووە، بەو مادەیە لێپێچینەوە لەگەڵ سەرپێچیكار بكرێت و "بەو ئاسانییە" لە یاسا رزگار ببن، بۆیە كاتی ئەوەیە یاسایەک دەربکرێت "کەسانی تاوانکاری لەو جۆرە بە سزایەک بگەیەنن یەکسان بێت بەو زیانە گەورانەی لە ژیان و تەندروستیی هاوڵاتیانی دەدەن".