پەرەگراف- عەممار عەزیز لە دهۆك
هەر جیاوازییەك لە بارودۆخی سوریادا روبدات، لە بیروبۆچونەكانی هەڤاڵ سەبری ناگۆڕێت، ئەو لە دهۆك جێگیر بووەو تا ڕێگەی مانەوەی پێبدرێت، بە نیاز نییە بگەڕێتەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان.
ئەو پێداگرییەی هەڤاڵ بۆ مانەوە وەكو پەنابەر لە هەرێمی كوردستان، هاوكاتە لەگەڵ هەوڵەكانی حكومەتی فیدراڵی عێراق بە ئامانجی گەڕانەوەی خۆویستانەی پەنابەرانی سوریا، لە چوارچێوەی ئەو هەنگاوانەی بۆ ئاشتەوایی بەرانبەر حكومەتی ئەو وڵاتە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستیپیكردووە.
"ڕاستە ئێستا بارودۆخی وڵاتی سوریا جیاوازە لەگەڵ پێشتر و تا ڕادەیەك ئارامبووەتەوە، بەڵام بۆ من زۆر جیاواز نییە، چونكە كێشەی ئێمە لەگەڵ پارتێكی سیاسی رۆژئاوای كوردستانە و تا ئەوان لەوێ بن ناتوانین بگەڕێینەوە" هەڤاڵ سەبری حسێن، خەڵكی شاری قامیشلۆی رۆژئاوای كوردستانە و لە ئەیلولی 2012ـەوە لە دهۆك نیشتەجێیە.
ئەو بۆ ماوەیەكیش چووەتە ئەڵمانیا، بەڵام نەماوەتەوە و جارێكیتر گەڕاوەتەوە بۆ شاری دهۆك، "بۆ من كوردستان لە هەموو شوێنێك ئارامتر و خوشترە".
لە 1ـی ئایاری ئەمساڵدا، هەریەك لە وەزیرانی دەرەوەی عێراق، ئەردەن، سعودیە، سوریا و میسر كۆبونەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەری سیاسی بۆ قەیرانی سوریا و لە بەشێكی بەیاننامەی كۆتایی گفتوگۆكانیاندا جەختدەكەنەوە پێویستە بارودۆخێك بێتە ئاراوە رۆڵی هەبێت لە گەڕانەوە ئارەزومەندانەی پەنابەران.
"گەڕانەوەی ئارەزومەندانە و بە سەلامەتی پەنابەران بۆ وڵاتەكەیان ئەولەویەتی بە پەلەی هەیە و پێویستە هەنگاوی پێویست بگیرێتەبەر تا دەستبەجی دەستپێبكات"، هەروەها هاتووە پێویستە هاوكاری نێوان سوریا و وڵاتانی داڵدەدەری پەنابەران، بە هەماهەنگی نەتەوە یەكگرتووەكان بەهێز بكرێت بۆ رێكخستنی پرۆسەی گەڕانەوەی ئارەزومەندانە لە ماوەیەكی دیاریكراوی روندا، حكومەتی سوریاش خزمەتگوزاری و ئاوەدانی بۆ ناوچە و زێدی پەنابەران بگەڕێنێتەوە.
هەڤاڵ سەبری، باوكی پێنج منداڵە و لەگەڵ هاوڕێیەكیدا چێشتخانەی داناوە، ژیانێكی جێگیری بنیاتناوە بۆیە دەڵێت "رۆژانە بەبێ كێشە دەچمە سەر كار و دەگەڕێمەوە، كەس پێمانناڵێت بڕۆنەوە یان بڵێن ئێوە لێرە چی دەكەن".
لە هەرێمی كوردستان 246 هەزار و 810 پەنابەری سوری (سوریا و رۆژئاوای كوردستان) هەن، كە سەدا 52ـیان لە هەولێر نیشتەجێن، سەدا 35ـیان لە دهۆك و سەدا 13ـیان لە پارێزگای سلێمانی، بەپێی دوایین ئاماری حكومەتی هەرێمی كوردستان.
پیر دیان جەعفەر، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دهۆك، بۆ پەرەگراف وتی "زیاتر لە ساڵێكە هیچ پەنابەرێكی رۆژئاوا داوای گەڕانەوەی نەكردووە، ئەوان ناگەڕێنەوە بۆ رۆژئاوا، ئێمە پرسیار لەوان ناكەین بۆچی ناگەڕێنەوە، پێدەچێت لەبەر هۆكاری ئەمنی و ئابوری بێت".
جەختیشیكردەوە "بەزۆر هیچ پەنابەرێك ناگەڕێنینەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان، تا لێرەبن خزمەتیان دەكەین".
ئەو كەسانەی لە ناوچەكانی ڕۆژئاوای كوردستان بەرەو هەرێمی كوردستان هەڵاتون، بەشێكیان لە 2011ـەوە، دوای دەستپێكردنی شەڕ و ئاڵۆزییە ناوخۆییەكانی سوریاوە لە زێدی خۆیان دابڕاون، هەندێكیشیان لە ژێر خێوەتدا بە کولەمەرگی و سەختی دەژین.
"پێنج سێكتەری گرنگ لەناو كەمپەكانی پەنابەراندا كە پێشتر لەلایەن رێكخراوەكانەوە پشتگیری دارایی دەكران ماوەیەكە نەماون، ئەوانیش؛ هەڵگرتنەوەی زبڵ و خاشاك، نۆژەنكردنەوەی تۆڕی دابەشكردنی ئاو، پەروەردە و تەندروستی، لە كۆتایی مانگی حوزەیراندا پاڵپشتی سێكتەری كارەباش نامێنێت" بەوتەی پیر دیان جەعفەر.
هەروەها وتی، ئەو بەرپرسیارێتییانە ئێستا هەموی كەوتۆتە سەر حكومەتی هەرێم، كە "بارێكی گران و قورسە"، سەرباری ئەوەش وەك بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران باسیكرد "پەنابەران بەڕێگەی قاچاخ دێن و ئەگەر كێشەی ئەمنییان نەبێت، وەریاندەگرین و شوێنیان بۆ دابیندەكرێت، لە پلانیشدا نییە هیچ كەمپێكی پەنابەران دابخرێت تا ئەوكاتەی پەنابەری تێدابمێنێت".
بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم، خەرجیی ڕۆژانەی ئاوارەی ناوخۆیی و پەنابەرانی سوریی(نزیكەی ملیۆنێك كەس) زیاتر لە دوو ملیۆن دۆلارە و ساڵانە پێویستیان بە دەوروبەری 800 ملیۆن دۆلار هەیە تا پێداویستی و خزمەتگوزارییەكانیان بۆ دابین بكەن.
"بارودۆخی ئێمە لەرووی ژیان و گوزەرانی رۆژانەوە خراپە، تەنها یەك شت زۆر باشە، ئەویش ئاسایش و ئارامییە" ئازاد عەبدوڵا بۆ پەرەگراف وای وت.
ئازاد 11 ساڵە لە كەمپی دۆمیز دەژی و مامۆستای گرێبەستە لە خوێندنگەی ناو كەمپەکە، ئەو دەڵێت "تا ساڵی 2014 ئەرزاقی مانگانەم وەردەگرت، بەڵام ئەوە نەماوە و جگە لەوەش ساڵانە 480 هەزار دینارمان بۆ نەوت وەردەگرت، ئەوەش ئەمساڵ نەما"، لەكاتێكدا داهاتی مانگانەی ئەو تەنیا 400 هەزار دینارە و بەشی پێداویستییەكانی رۆژانەی ژیانی ناكات.
پەنابەرانی سوریا و رۆژئاوا لە هەرێمی كوردستان سەدا 60ـیان لە دەرەوەی كەمپەكاندا دەژین و تەنیا سەدا 40ـیان لە 10 كەمپی پارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و سلێمانی نیشتەجێن.
"راستە شەڕی گەورە لە سوریا نەماوە، بەڵام كوشتن و رفاندن هەر ماوە، بە گشتی ئارامی لە وڵاتدا نییە، بەو بارودۆخەش هەرگیز ناگەڕێینەوە" ئازاد عەبدوڵا وەك سەدان پەنابەری دیكەی رۆژئاوای كوردستان، دەیەوێت لەبری گەڕانەوە بۆ زێدی خۆی، بچێتە وڵاتێكی دیكە، ئەگەر بارودۆخی بۆ رێكبكەوێت.
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەوڵی ئاشتەوایی لەگەڵ حكومەتی سوریا بە سەرۆكایەتی بەشار ئەسەد هەیە، لەو چوارچێوەیەشدا بۆ یەكەمجار و دوای زیاتر لە 10 ساڵ دابڕان، ناوبراو سەرۆكایەتی شاندی وڵاتەكەی كرد و گەڕانەوە بۆ كۆمكاری عەرەبی، ئەوەش لەسەر داواكاری سعودیە كە پەیوەندییەكانی لەگەڵیدا ئاسایی كردۆتەوە.
ئەسكەندەر محەمەد ئەمین، بەرێوبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لە دهۆك بۆ پەرەگراف وتی "لە ساڵی 2021ـەوە هاوكاری مانگانەمان بەسەر پەنابەرانی دهۆكدا دابەشنەكردووە، هۆكارەكەش ئەوەیە؛ هاوكارییەكان تەنیا بەشی ئاوارەكان دەكات و رەنگە هەندێكجار هاوكاری مانگانەی ئاوارەكانیش دوابكەوێت".
لە عێراق زیاتر لە ملیۆنێك ئاوارەی ناوخۆیی هەن بەڵام كەمپی ئاوارەیی تەنیا لە هەرێمی كوردستان ماوە كە داڵدەی زیاتر لە 664 هەزار هاوڵاتی داوە.
ئەسكەندەر محەمەد وتیشی "هیچ بڕیارێكی فەرمیمان بۆ نەهاتووە دەربارەی داخستنی كەمپەكانی پەنابەرانی سوریا، ئەو هەنگاوە پەیوەستە بە بڕیاری حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان، بەڵام هیچ فشارێك ناخرێتە سەر پەنابەران و بە زۆر ناگەڕێنرێنەوە".