دادگای فیدراڵی فریایان كەوت؛ ئەنجومەنی پارێزگاكانی كوردستان 'لاواز و بێ دەسەڵات' بوون

پەرەگراف- عەممار عەزیز

ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، پێش ئەوەی كۆتایی بە كاركردنیان بهێنرێت، نەیانتوانی حكومەت و ئیدارەی خۆجێیی بەجێبەجێكردنی بڕیارەكانیانەوە پابەند بكەن و رۆڵی چاودێری بگێڕن.

دادگای باڵای فیدراڵی، لە بڕیارێكدا كۆتایی بە كاركردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم هێنا، كە پێنج ساڵە بەپێی هەموارێكی یاسایی تەمەنی درێژكراوەتەوە، ئەوەش لەسەر سكاڵایەكی نەوەی نوێ دوای ئەوەی 24ـی ئەیلول دادبینی بۆ كرا.

بەپێی هەواڵێكی دادگا؛ بڕیاردراوە بە نادەستوریبونی ماددەی 2 لە هەمواری یاسای پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، كە لە تەموزی 2019ـدا پەرلەمانی كوردستان پەسەندی كردووە و تیایدا هاتووە؛ ئەنجومەنی پارێزگاكان لە پیادەكردنی تایبەتمەندییەكان لە كاتی كۆتاییهاتنی ماوەی یاساییان تا هەڵبژاردنی خولێكی نوێی ئەنجومەن بەردەوام دەبن.

بەبڕوای دادگای فیدراڵی، ئەو درێژكردنەوەیە؛ پێچەوانەی چەند بڕگە و ماددەیەكی دەستورە، كە تایبەتن بە رێزگرتن لە مەبادیئی دیموكراسی، مافەكان، ئازادییەكان و دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات لەڕێی هۆیەكانی دیموكراسییەوە.

ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم لە 2014ـەوە هەڵبژێراون و دەبوایە لە 2018دا هەڵبژاردنی نوێ بكرێت، بەڵام بۆ كاتێكی نادیار دواخرا.

"بەرێژەی سەدا 90 ئەنجومەنی پارێزگا لە كاركەوتوون، هەندێك كەسى تەنیا موچەخۆرن و لەسەر پشتی حكومەت دەژین، لاواز و بێ دەسەڵات، ئەگەرنا بەدواداچونیان بۆ چی هەبووە و توانیویانە چی بكەن؟" وەحید سندی بۆ پەرگراف وای وت، ئەو هاوڵاتییەكی نیشتەجێی شاری زاخۆیە و نیگەرانە لە رۆڵی ئەنجومەنی پارێزگا.

سندی دەپرسێت؛ ئەنجومەنی پارێزگا بەدواداچونی بۆ راوەستانی پرۆژەكان كردووە؟ هەر خۆیشی وەڵامدەداتەوە "گەورەترین پرۆژەی زاخۆ لە 2014ـەوە راگیراوە، بۆ نمونە پاركێكی گەورە كە شەش ملیار دیناری بۆ دانراوە یان پاركێكی تر بە تێچوی دوو ملیار دینار و هیچیان نەكراون، بەڵام ئەنجومەنی هیچی لەوبارەیەوە نەكردووە".

"كێشەی دیكەی وەكو كەمی بەنزین و نەوت كە روبەڕوی خەڵك دەبنەوە، بۆچی ئەنجومەن بەدواداچونی بۆ نەكرد، تەنیا لە زاخۆ چەندین ئەندامی ئەنجومەن هەن و نەمانبینی رۆژێك بەدواداچون بۆ پرۆژەكان بكەن و چاودێر بن" بەوتەی ئەو هاوڵاتییە.

ئەنجومەنی پارێزگاكان بەپێی یاسای ژمارە 3ی ساڵی 2009 كاردەكەن و ئەركەكانیان چاودێری ئیدارەی خۆجێی و دەركردنی بڕیار و ڕێنماییە بە مەرجێك لەگەڵ یاسا كارپێكراوەكانی هەرێمدا ناكۆك نەبن.

عەلی رەشید، سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر –كۆتایی بە كارەكانیان هێنراوە- بۆ پەرەگراف وتی "لەو بڕیارانەی دەرماكردووە، هەمویان جێبەجێكراون، راستە هەندێكی ماوەیەكی زۆر تێپەڕیوە ئینجا چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام ئێمە لێی بەرپرسیار نین و پەیوەستە بە لایەنی جێبەجێكارەوە".

هەروەها نمونەی ئەوەش دەهێنێتەوە لە بەرانبەر ئەو بڕیارانەی دوادەخرێن، بڕیاری ئەنجومەن هەبووە لە 25 رۆژدا جێبەجێكراوە، وەك گۆڕینی ناحیەی قوشتەپە بۆ قەزا و دانانی قائیمقام.

ئەوەش لە كاتێكدایە چەندین پۆستی ئیدارەی خۆجێی هەولێر بە وەكالەت بەڕێوەدەبرێن و لە دەسەڵاتی ئەنجومەنی پارێزگادا بوو كەسانی جێگیر لەو پۆستانەدا دابنێت.

"ئیدارەی پارێزگا هیچ ناوێكی بۆ ئێمە نەنارد تا ئێمەش لە ئەنجومەن دەنگیان لەسەر بدەین بۆ ئەو پۆستانەی وەكالەتن، كاتێكیش ناوەكان نەنێردرێن ئێمە ناتوانین هیچ بكەین" رەشید وادەڵێت.

بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە سەرەتای كاركردنیانەوە تا كۆتایهێنان بە كاركردنیان نزیكەی 400 بڕیاریان دەكردووە، زۆرترین لە هەولێر بووە كە 181 بڕیارە، بەدوای ئەودا دهۆك 152 بڕیار و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش سەروو 50 بڕیاری هەبووە.

هاوڵاتییەكەی زاخۆ وتی "ئەگەر بڕیارێكیش دەربكەن بڕیارەكەیان لای ئیدارەی پارێزگا ناخوات، ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە كۆمەڵێك بازرگان هەن و تواناكانیان لە حكومەت گەورەترە، بۆ نمونە بڕیاری داخستنی پاڵاوگەكانی كواشێ كە كەس گوێی لێنەگرت و دانەخرا".

پاڵاوگە نایاساییەكانی دهۆك سەرباری بڕیاری داخستنیان لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگاوە، بەڵام هەر لە كاردان.

عەبدولسەمەد تێلی، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك –كۆتایی بە كاركردنیان هێنراوە- بۆ پەرەگراف وتی "بەشێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەن جێبەجێنەكراون و بەشێكی تریان هەموو بڕگەكانی وەك خۆی جێبەجێنەكراوە لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە، وەكو بڕیاری داخستنی پاڵاوگەكانی كواشێ، كە دەبوو لە 2016ـەوە دابخرێن و تائێستا نەكراوە".

هەروەها دەڵێت، بەدواداچونیان بۆ كێشەی ئۆكسجین لە نەخۆشخانەكاندا هەبووە و لەگەڵ چەندین بڕیاری دیكە كە جێبەجێنەكراون.

ئەگەر لە ناوەڕۆكی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی، كە تا ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە بڵاونەكراوەتەوە ئەسەر رەجعی تێدابێت، ئەوا هەموو ئەو بڕیار و رێنمایی و هەنگاوانەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی لە ماوەی درێژكردنەوەی تەمەنی ئەنجومەندا ئەنجامیانداوە، پوچەڵ دەبنەوە.

تێلی دەڵێـت، چەندین كاری دیكە هەبوو كە ئەنجومەن بیكات، بەڵام بەهۆی پشتگوێخستنەوە نەكراون، لەوانەش پڕكردنەوەی پۆستەكانی وەكالەت، كە پێویستە ئیدارەی پارێزگا ناوی كاندیدەكان بنێرێت بۆ ئەنجومەن تا پەسەند بكرێت بەڵام نەیاننارد، وەكو جێگری پارێزگاری دهۆك، قایمقامی ئاكرێ و چەند پۆستێكی دیكەی قایمقام و بەڕێوەبەری گشتی.

بەپێی بەدواداچوونێکی پێشتری پەرەگراف، بودجە و موچەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، ڕۆژانە نزیكەی 10 ملیۆن دینار دەكەوێت، لەكاتێكدا خەڵك بە كارەكانیان قایل نین و پێیانوایە نەیانتوانیوە هیچ گۆڕانكارییەك لە ژیان و گوزەرانیاندا بكەن.

ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر 30 ئەندام، سلێمانی 32 ئەندام و دهۆك 28 ئەندامی هەیە، هەر ئەندامێكیش مانگانە موچەكەی دوو ملیۆن و 800 هەزار دینارە، بەپێی ئامار و زانیاری ئەندامانی ئەنجومەن بۆ پەرەگراف.

محەمەد وەهاب، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی گۆڕان –كاركردنی ئەنجومەنەكە كۆتایی هاتووە- بۆ پەرەگراف ئاماژەی بەوەدا، توانیویانە پۆستە وەكالەتەكانی پارێزگاكە پڕبكەنەوە، لەو ماوەیەشەدا 89 كۆبونەوەیان هەبووە، تیایدا ئەگەر بە رێككەوتنیش بێت، "توانیمان لە پێناو بەرژەوەندی هاوڵاتیان بڕیارێك یاخود راسپاردە دەربكەین"، بانگەشەی ئەوەشدەكات كە "زۆرینەی" بڕیارەكانیان جێبەجێكراون.

كۆتاییهێنان بە كاركردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، لە كاتێكدا هیچ گفتوگۆیەك لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەن نەبووە لە ساڵانی رابردودا و ئامادەكاریشی بۆ نەكراوە، بەوپێیەی لایەنەكان مشتومڕیان زیاتر لەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بوو، كە 25ـی شوباتی 2024 بۆ ئەنجامدانی دیاریكراوە.

پێشتر و هەر لەمساڵدا، دادگای فیدراڵی بڕیاریدا بە كۆتاییهێنان بە كاركردنی پەرلەمانی كوردستان، كە دوای تەواوبونی ماوەی یاسایی، تەمەنی خۆی درێژكردەوە، بەوهۆیەشەوە، هەرێمی كوردستان لە بۆشایی دەسەڵاتی چاودێری و یاساداناندایە؛ حكومەت وئیدارە خۆجێییەكانیش بوون بە كاربەڕێكەر.