پەرەگراف- عەممار عەزیز
تەنیا لە مانگێكدا پێنج گولـلە تۆپ لە گوندەكەی مەناف نزمی كەوتۆتە خوارەوە، یەكێكیشیان لە حەوشەی ماڵەكەی داوە و خێزانەكەی لە مەرگ گەڕاونەتەوە.
مەناف نزمی، بە پێی روداوەكانی دەوروبەری بێت وادەردەكەوێت؛ لە مەیدانی جەنگێكی گەورەدا بژی نەك گوندێكی سەوز و بەپیتی هەرێمی كوردستان، ئەوەش بەهۆی بۆردومان و شەڕی سەربازی توركیا لە سنوری قەزای ئامێدی، بە پاساوی لێدان لە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە).
"تەنیا لە مانگی 12ـی 2023ـدا پێنج گولـلە تۆپ بەر ماڵی هاوڵاتیان كەوتوە لەم گوندەی ئێمەدا، یەكێكیان بەر ماڵی من كەوت، بەڵام خۆشبەختانە لە هیچیاندا كوژراو و بریندار نەبوو، ئەگەر وابەردەوام بێت بە دڵنیاییەوە قوربانی گیانییش دەبێت" مەناف بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو لە گوندی گوهەرزێ لە قەزای ئامێدی پارێزگای دهۆك نیشتەجێیە كە ئێستا ناوچەکەیان بۆتە ناوچەیەكی گەرمی شەڕ، "21ـی كانونی یەكەمی 2023 گولـلە تۆپ كەوتە حەوشەكەمانەوە و روخا، هێشتا چاكمنەكردۆتەوە و زیانی دارایی پێگەیاندوم، لەو كاتەدا لەماڵەوە نەبوم و خۆشبەختانە رزگارمان بوو".
گولـلە تۆپەكانی دیكە دوانیان بەر دوو ئۆتۆمبێل كەوتون، ئەوەش خەڵكەكەی خستۆتە بارودۆخێكی ناجێگیرەوە، وەكو مەناف نزمی دەڵێت، بە تەواوی گەمارۆ دراون و ناتوانن لە ماڵەكانیان بچنە دەرەوە، لە ترسی شەڕ و بۆردومانی توركیا.
بۆردومان و شەڕی توركیا چەندین ساڵە بە چڕی بەردەوامە؛ ئێستا ئەو ئاڵۆزییە چەكدارییانە بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف تەنیا 10 بۆ 15 كیلۆمەتر لە ناوەندی شارەكانی ئامێدی و ناحیەكانیەوە دورن، لەوانە شیلادزێ و دێرەلوك و ئەوانی دیكە، لە كاتێكدا سەرەتا نزیكەی 30 كیلۆمەتر دوربون.
لە ساڵی 2023ـدا بەهۆی بۆردومان و شەڕی توركیاەوە لانیكەم 10 هاوڵاتی مەدەنی لە هەرێمی كوردستان كوژراون و 12 هاوڵاتی دیكە برینداربون، كە چوار كوژراویان لە سنوری پارێزگای دهۆك بووە، بەپێی ئامارەكانی تیمی كوردستانی عێراقی ڕێكخراوی (CPT)ـی ئەمریكی.
ئەو رێكخراوە كە چاودێری بۆردومانەكان و بارودۆخی خەڵكی ناوچەكانی شەڕ دەكات، دەڵێت كوژراوەكان بە بۆردومانی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان، فڕۆكەی جەنگی و تەقینەوەی مین بووە لە دەوروبەری بارەگا سەربازییەکانی توركیا.
هەیفا ئامێدی (40 ساڵ)، مامۆستایە لە خوێندنگەیەكی سەنتەری قەزای ئامێدی، دەڵێت "شەوانە بەئیسراحەت خەومان لێناكەوێت لەبەر دەنگی فڕۆكە و تەقینەوە، بە رۆژیش ناتوانین بچینە هەموو شوێنێك"، هەموو ساڵێك خەڵكی ئامێدی ئاهەنگێكی كلتورییان هەیە لە ناوچەی (بەرێ سیلێ) بەڵام بەهۆی شەڕەوە لێی بێبەش بون.
"رۆژانە دوكەڵ لە دەوروبەرمان بەرزدەبێتەوە و هەمووی بەهۆی بۆردومانەوەیە" بەوتەی هەیفا بۆ پەرەگراف، ئەوەش وایكردووە خەریكە بێ ئومێد بێت، چونكە ساڵ بەساڵ چاوەڕێی سەقامگیری و چارەسەری كێشەكانن، بەڵام پێچەوانەكەی دەبینن.
بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، توركیا بەردەوامە لە جێگیركردن و زیادكردنی هێز و ژمارەی بارەگا سەربازییەكانی لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا، بە تایبەت لە سنوری ئامێدی و چیا و شوێنە بەرزەكانی، كە بەهۆیەوە سەدان گوند چۆڵبون و وازیان لە خێروبێری زەوییە كشتوكاڵییەكان و مەڕوماڵات هێناوە.
باخەكەی مەناف نزمی لە گوندی گوهەرزێ نزیكی ماڵەكەی خۆیەتی، بەڵام ناتوانێت بەبێ ترس و دڵەڕاوكێ بەسەری بكاتەوە، "كەس ناتوانێت بە ئیسراحەت هاتوچۆ بكات، ناوچەكە قەدەغە كراوە، لەكاتێكدا ئەو ناوچەیە وەكو بەهەشت وابوو بەهۆی شەڕی توركیا و پەكەكە و بۆردومانەوە هیچ خۆشییەكی تێدا نەماوە"، مەناف وای وت.
توركیا دەوروبەری 60 بنكە و بارەگای سەربازی لە خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، كە هەزاران سەربازیان لە شەڕدان بە قوڵایی زیاتر لە 35 كیلۆمەتر بە تایبەت لە سنوری بادینان، بەشێكیش لەو بنكانە لە دوای شەڕی ناوخۆی پارتی و یەكێتییەوە لە ساڵانی نەوەدەكاندا هێنراونەتە هەرێم، بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوی (CPT).
پەرەگراف پەیوەندی بە ژمارەیەك لێپرسراوانی باڵای ئیداری و بەڕێوەبەری ناحیەكانی ئامێدی-ـیەوە كرد، بەڵام بە پاساوی ئەوەی پرسێكی سەربازییە، نایانەوێت لێدوان بۆ میدیا بدەن، وەك رێبەر سادق مستەفا، بەڕێوەبەری ناحیەی دێرەلوك وتی "رێگەم پێنەدراوە باسی ئەم بابەتە بكەم چونكە پرسێكی سەربازییە و هەندێك شوێن لە ناحیەكەدا قەدەغەكراون، بۆیە خەڵكیش باش دەزانێت كام شوێنانەن و باشترە روو لەو ناوچانە نەكەن".
نزیكەی 150 هاوڵاتی لە هەرێمی كوردستان كوژراون و زیاتر لە 230 هاوڵاتی دیكەش برینداربون، بەهۆی زیاتر لە 100 هێرشی ئاسمانی و زەمینی توركیاوە، ئەوەش لە ساڵانی 2015 تا كۆتایی 2023ـدا، هەردوو فیدراڵی عیراق و هەرێمی كوردستان لە بەرانبەردا تەنیا ئیدانەیان هەبووە.
دلشاد نەسروڵلا قەنجۆ، دانیشتووی كۆمەڵگەی سیریێ لە ناحیەی شیلادزێ سەر بە ئامێدی بۆ پەرەگراف وتی "سوپای توركیا پێشتر ئۆپەراسیۆنیان دەكرد و دەگەڕانەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان، بەڵام ئێستا لە شاخەكانی ئامێدی جێگیربون، خاڵی سەربازی گەورەیان داناوە و شەقام بەرەو سەربازگەكان دروستدەكەن.. ئەمە پێشهاتێكی خراپە و خەڵك لە ئایندەی خۆی دەترسێت".
شیلادزێ دەكەوێتە باكوری خۆرهەڵاتی پارێزگای دهۆك و بەهۆی نزیكی لە سنوری توركیاوە چەندین ساڵە بەردەوام گۆڕەپانی گەرمی شەڕ و پێكدادانی توركیا و پەكەكەیە، سەدا 60ـی خاكەكەی لەدەستداوە، زۆربەی گوندەكانی چۆڵبون.
"سوپای توركیا ماوە ماوە دێنە پێشەوە وانیشاندەدەن كە ئەمانە هاتوون تا هەتایە لێرە بمێننەوە، بە تەواوی كۆنتڕۆڵی چەند ناوچەیەكیان كردووە، لەوانە نێرە و رێكان و نهێلی، كاریگەری خراپی لەسەر ژیانی خەڵك هەیە و خەڵك لە زۆر شت دەترسن، دەستبەرداری باخ و چاندنی زەوی بون، هەزاران گەنجیش كۆچیان كردووە" بەوتەی قەنجۆ.
دڵشاد نەسروڵا وتی "بنكە و بارەگا سەربازییەكانی توركیا ئەوەندە لێمان نزیكبوونەتەوە بەئاسایی شۆفڵ و ئامیرەكانی ئەوان دەبینین كاتێك ئیش دەكەن و بەشەوانیش گڵۆپەكانی ئەوان دیارن.. هەندێك گوند كەوتونەتە سەر رەحمەتی تۆپ و فیشەكی شەڕ".
شەڕی سەختی توركیا و پەكەكە بەردەوامە، هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) –باڵی سەربازی پەكەكە- لە كۆتاییەكانی ساڵی رابردودا كوژرانی 88 سەربازی ئەو وڵاتەی راگەیاند، ئەوەش لە چەند هێرشێكدا لە نێویاندا لە ئامێدی، لە بەرانبەردا ئەنقەرە بە ئامانجگرتنی 29 پێگەی پەكەكەی بڵاوكردەوە.
عەقید دارا جەمال، بەرێوەبەری بەرگری شارستانی ئامێدی بۆ پەرەگراف وتی "بۆردومانەكانی توركیا و شەڕی بەردەوامی لەگەڵ پەكەكە سەرئێشەی زۆری بۆ دروستكردوین، خەڵك بەهۆی بۆردومانەوە زیانیان پێدەگات و داوای بەهاناوەچون لە ئێمە دەكەن، هێندەی لە تواناماندا بێت دەڕۆین بەڵام هەندێكجاریش نەمانتوانیووە بچین لەترسی دوبارە بۆردومانكردنەوەی شوێنی روداوەكە، یان جار هەبووە پەكەكە رێگری كردووە".
لە زیانەكانی بۆردومان، دوای قوربانی گیانیی، سوتانی باخ و هەنگ و سروشتی ناوچەكە و زیان و زەرەری ماڵی هاوڵاتیان بووە، وەك عەقید دارا دەڵێت.
لە شەڕی توركیادا بەرانبەر پەكەكە جگە لە بۆردومانی ئاسمانی، چەندین جۆر چەكی قورس و سوتێنەر بەكاردەهێنرێن، چەندینجار بەهۆیەوە باخ و كشتوكاڵی هاوڵاتیانیش سوتاون، بەشێك لەو گوند و ناوچانەی شەڕیان تێدایە، شوێنەوار لە خۆدەگرن، بە تایبەت كڵێسا و ئەشكەوتی زۆر كۆن، كە بەهۆی بۆردومانەوە زیانیان بەردەكەوێت و خاپور دەبن، نەك هەر لە دهۆك، بەڵكو لە ناوچەكانی شنگال، مەخمور، سلێمانی، زینی وەرتێ و قەندیلیش بۆردومانەكانی تورکیا زیانی گیانی و ماڵیی لێكەوتۆتەوە.