پەرەگراف- هەكار مەحمود
لەم كاتەداو ساڵێك لەمەوبەر، زۆرینەی وڵاتانی جیهان هەوڵەكانیان بۆ ڕوبەڕوبونەوەی كۆرۆنا چڕكردەوەو كەرەنتینەیان ڕاگەیاند، شوێنە گەشتی و بازرگانییەكان، كارگە و ناوەندەكانی خوێندن داخران، كۆرۆنا زیانێكی مێژوویی بە ئابوریی جیهان گەیاند.
ڤایرۆسەكە لە كۆتایی ساڵی 2019 لە شاری ووهانی چین دەركەوت، بەڵام بڕیاری كەرەنتینە و قەدەغەی هاتوچۆ بەشێوەیەكی فراوان لە مانگی ئازاردا ڕاگەیەندرا، دوای ئەوەی تۆماركردنی حاڵەتەكانی توشبوون بە ڤایرۆسەكە لە وڵاتانی جیهان بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیان كرد.
هەرێمی كوردستان، ئەزمونێكی جیاواز
هەرێمی كوردستان دوای دوو هەفتە لە تۆماركردنی یەكەم حاڵەتی توشبوون بە كۆرۆنا، بڕیاری كەرەنتینە و قەدەغەی هاتوچۆی دەركرد، لەسەر شەقامەكان تەنها هێزە ئەمنییەكان و ئەو ئۆتۆمبێلانەی بۆ كاری پێویست هاتبونە دەرەوە دەبینران، هاوڵاتیان بەسەر دوو بەرەدا دابەش بوون، بەشێكیان ترسێكی زۆریان لە ڤایرۆسەكە هەبوو، بەشێكی دیكەش پێیان وابوو ڤایرۆسەكە دروستكراوە و بابەتەكە بە سیاسی كراوە.
چەند جارێك بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆ درێژكرایەوە، كێشەو گرفتێكی زۆر بەرۆكی هاووڵاتییانی گرت، بەتایبەت ئەوانەی بژێوی ژیانیان لەسەر كاری ڕۆژانەبوو، بۆیە بەشێكی ڕێكخراو و كەسایەتییە خێرخوازییەكان دەستیان كرد بە دابەشكردنی هاوكاریی بۆ یارمەتیدانی ئەو كەسانە.
هێزە ئەمنییەكان ڕێپێدانی تایبەتیان دەدا بەو كەسانەی بۆ كاری پێویست دەچوونە دەرەوە، ئەوەش وایكرد بەشێكی زۆری هاوڵاتیان داوای مۆڵەت بكەن، تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی داوای مۆڵەت دەكرا بۆ سەردانكردنی ماڵە خەزوران‌و كەسە نزیكەكان.
زۆرینەی هاووڵاتییان كاتەكانیان بە دروستكردنی خواردن و سەیركردنی فیلم و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بەسەر دەبرد، وێنەی گاڵتەئامێزی كاركردنی پیاوان و پەیوەندی نێوان ژن و مێرد، ئەو تۆڕانەی تەنیبوو، بەوپێیەی لەمێژبوو خێزانەكان بەو شێوەیە كۆنەبووبوونەوە.
ئیتاڵیا وەك یەكەم وڵاتی ئەوروپی لە نۆی مانگەوە قەدەغەی هاتوچۆی ڕاگەیاند، ژیانی 60 ملیۆن كەس و جووڵەیان بەتەواوی وەستا، ڕێگە بە چونە دەرەوە نەدەدرا بۆ كاری زۆر پێویست نەبێت، وەك چوون بۆ كۆگاكان بۆ كڕینی پێداویستی ڕۆژانە و سەردانی نەخۆشخانە لەگەڵ ئەنجامدانی وەرزشی بەپێ ڕۆیشتن لە شوێنێكی نزیكی ماڵ.
ئەو كەسانەی پابەندی ڕێنماییەكان نەدەبوون و بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆیان دەشكاند، بەبڕی 400 بۆ سێ هەزار دۆلار غەرامە دەكران، مەبەستیش لەو كارە ڕێگری كردن بوو لە هەڵكشانی ژمارەی توشبووان.
دوای چەند ڕۆژێك وڵاتانی دیكەی ئەوروپا چاویان لە ئیتاڵیا كرد، تا 18 مانگی مارس زۆرینەیان قەدەغەی هاتوچۆیان ڕاگەیاند، جوڵە و ژیانی 250 ملیۆن ئەوروپی وەستا كە دەكاتە نیوەی دانیشتوانی كیشوەرەكە.
ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانی ڕاپۆرتێكی لەبارەی ئەو وانانەوە بڵاوكردۆتەوە كە ئەوروپا لە ئەزمونی كەرەنتینە و قەدەغەی هاتوچۆوە وەریگرتووە، چونكە دوای كۆتایهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی وڵاتانی ڕۆژئاوا شتی لەو شێوەیەیان بەخۆیانەوە نەبینیوە.
ساڵێك بەسەر ئەو ڕۆژە سەختانەدا تێپەڕیوە، بەڵام هێشتا ڕێوشوێنەكان لە زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپا بەردەوامن، بەڵام لە چەند وڵاتێك كەمێك سوككراوە و دەیانەوێت بەرەبەرە دۆخەكە ئاسایی بكەنەوە.
بەپێی چەند ڕاپرسییەك كە ئەنجامدراوە، تێڕوانینی بەشێكی هاوڵاتیان بۆ بابەتە جیاوازەكان لەو ماوەیەدا گۆڕاوە، بەنمونە 80%ی فەرەنسییەكان حەز دەكەن لە داهاتوودا لەماڵەوە كار بكەن.
لە ڕاپرسییەكی دیكەدا 60%ی ئەو كەسانەی بەشدارییان كردووە باسیان لەوە كردووە، ئەوە دەخەنەڕوو، كۆرۆنا شێوازی ژیانی گۆڕیون بەتایبەت لەڕووی خەرجیی پارەوە.
هاوكات 50%ی بەشداربووان ئاماژەیان بەوەكردووە، لەداهاتوودا كاتێكی زیاتر بۆ پەیوەندیی لەگەڵ خێزان و هاوڕێكانیان دادەنێن، بەشێكی دیكەش كە ڕێژەیان 40%بووە ئاشكرایانكردووە حەز دەكەن لە ماڵێكی گەورەتردا نیشتەجێ ببن.
فیدریك دابی، بەرپرسی دەستەی ئیفۆپ بۆ ئەنجامدانی ڕاپرسی كە ڕاپرسییەكەیان ئەنجامداوە، دەڵێت "پەتاكە بەتەواوی كاریگەریی لەسەر خەڵك هەبووە و گۆڕانكاری تێدا كردوون، ئەمە تەنها بۆ جارێك لە جیلێكدا ڕوودەدات، بەڵام هێشتا زووە پێشبینی گۆڕانكاری درێژخایەن بكەین، بەڵام ئەم گۆڕانكارییانە كورتاخایەنن".
ئەو گۆڕانكارییانە پێشهاتی جیاوازی لێدەكەوێتەوە، لە ئەڵمانیا زانكۆی سارلاند باسی لە كاریگەری دەرونی و زیادبونی ڕێژەی دڵەڕاوكێ و ترس كردووە لەناو خەڵكی وڵاتانی ئەوروپادا.
پسپۆڕان ئاماژەیان بەوەكردووە، تێڕوانینی خەڵك بۆ كۆمەڵگە گۆڕاوە، بەتایبەت بەهۆی ئەو مانەوە زۆرە لە ماڵەوە، بۆیە قورسە دۆخی كەسەكان وەك پێشتر بمێنێت، ئەگەر ئەو ڕێكارانە هەڵنەگیرێن.
منداڵانیش بەشێوەیەكی تایبەت كاریگەرییان لەسەر دروستبووە، بەتایبەت بەهۆی داخستنی ناوەندەكانی خوێندنەوە، ئەوە بێبەشی كردوون لە چێژی خوێندن لە پۆلدا، هەرچەندە ئەوان ئەگەری توشبوونیان بە ڤایرۆسەكە كەمترە، بەڵام گرتنەبەری ڕێكارەكان بەرامبەر منداڵانیش بەهۆی ترسە لە دۆخی تەندروستی كەسانی بەتەمەن و پێگەیشتوو.