پەرەگراف
پەرلەمانی عێراق پرۆژەیاسای بوودجەی ساڵی 2021ی پەسەند كرد. ڕێككەوتنەكەی شاندی حكوومەتی هەرێم لەگەڵ لایەنە شیعەكان، بووە بنەمای پشك و بەرپرسیارێتییەكانی هەرێم. سەرۆكی حكوومەتی هەرێم دەڵێت "هەرێم ئەوەی كە دەیویست بە دەستی نەهێنا. هەوڵێكی پارتیش بۆ هەڵوەشاندنەوەی بڕگەی تایبەت بە فەرمانگە فیدراڵییەكان شكستی هێنا.
كۆی بوودجەی عێراق 129 تریلیۆن دینارە. ئەحمەد حاجی ڕەشید، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەڵێت "پشكی هەرێم نۆ تریلیۆن و 800 ملیار دینارە، دوو تریلیۆنیش بە شێوەی كاڵا و كەلوپەل كە خواردن و دەرمان و پێویستی دیكە دەگرێتەوە، دەدرێت بە هەرێم".
بەپێی ماددەی 11ی یاسای بووجە كە تایبەتە بە هەرێمی كوردستان، حكوومەتی هەرێم ڕۆژانە 460 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت، دوای لێدەركردنی خەرجیی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و بەكاربردنی ناوخۆیی و بڕی تایبەت بە پترۆدۆلار، داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوت بە نرخی سۆمۆ ڕادەستی حكومەتی فیدڕاڵی دەكات.
یەكێك لەو بابەتانەی كە جێگای مشتومڕە، ڕادەستكردنی داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوتە ڕۆژانە بە نرخی سۆمۆ، كە لەلایەن حكوومەتی هەرێمەوە بەڵێنی دراوە.
جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، سەبارەت بە جیاوازیی نرخی نەوتی هەرێم و سۆمۆ، بۆ پەرەگراف ڕوونی كردەوە كە "هەرێم نەوتی خۆی بە 20 دۆلار كەمتر لە سۆمۆ دەفرۆشێت، واتە دەبێت هەر بەرمیلێك 20 دۆلاری بخاتە سەر ئینجا داهاتەكەی ڕادەستی بەغدا بكات".
بەوپێیە حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت ڕۆژانە پێنج ملیۆن دۆلار بخاتە سەر داهاتی ئەو 250 هەزار بەرمیل نەوتەی دەیفرۆشێت، ئینجا ڕادەستی بەغدای بكات، كە مانگانە دەكاتە 150 ملیۆن دۆلار.
هۆشیار عەبدوڵڵا، ئەندامی هاوپەیمانیی هیوای كوردستانی، پێی وایە ئەو ڕێككەوتنەی حكوومەتی هەرێم "تەنیا لە پێناوی ئەوەدا بووە كە خۆی نەوت بفرۆشێت"، هەر بۆیە بە دووریشی دەزانێت كە حكوومەتی هەرێم پابەند بێت بە یاسای بوودجەوە. دەشڵێت هاوپەیمانییەكەی لەگەڵ ئەوەدا بووە كە "نەوت ڕادەست بكرێت".
پاش پەسەندكردنی پرۆژەیاسای بوودجە، هاوپەیمانیی هیوای كوردستانی لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند "دەنگمان بە هەموو ئەو بڕگە و ماددانە داوە كە تایبەت بە هەرێم هەبوون".
سەبارەت بە دەستكەوتەكانی هاوپەیمانییەكەش لە یاسای بوودجەدا وتی "ئەوەمان جێگیر كرد كە هەر پارەیەك لە بەغداوە بێت، دەبێت بەر لە هەر شتێك بۆ مووچە خەرج بكرێت. بۆ یەكەم جار توانیمان بوودجەی هەرێم لە لەسەدا 12 و پۆینت 67ـەوە بكەینەوە بە لەسەدا 13 و پۆینت 93".
یەكێك لەو ماددانەی كە لەلایەن هاوپەیمانیی هیواوە چەسپێندرابوو، بریتی بوو لە گەڕاندنەوەی ڕاژەی فەرمانگە فیدراڵییەكانی هەرێم بۆ سەر حكوومەتی فیدراڵ و پەسەند كرا، بەڵام دواتر لە درەنگانێكی شەودا وەكو هۆشیار عەبدوڵڵا وتی "فراكسیۆنی پارتی 50 واژووی كۆكردووەتەوە" و جارێكی دیكە ئەو بڕگەیە خرایە دەنگدانەوە. بەڵام جارێكی دیكە دەنگی پێویستی هێنایەوە و هەوڵەكەی پارتی بۆ هەڵوەشاندنەوەی شكستی هێنا.
پەسەندكردنی پرۆژەیاسای بوودجەی 2021ی عێراق كارادنەوەی خێرای سەركردەكانی عێراق و هەرێمی كوردستانی بەدوای خۆیدا هێنا. مەسرور بازانی، سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، لە ڕاگەیەندراوێكدا هیوای خواستووە "ئەم یاسایە ببێتە دەستپێكی تێپەڕاندنی دۆخی سەختی دارایی بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان".
سەرۆكی حكوومەتی هەرێم دەشڵێت "ئەم یاسایە لەیەكگەیشتنێكی باش و پێویست بوو لە نێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان، هەرچەندە هەرێم ئەوەی كە دەیویست و داوای دەكرد، بە دەستی نەهێنا، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی، ئەم یاسای بودجەیە، لەگەڵ بنەما بنەڕەتییەكانی دەستووردا یەكدەگرێتەوە كە ئێمە لە سەری پێداگیربووین".
هەروەها لاهوور شێخ جەنگی، هاوسەرۆكی یەكێتی، دەربارەی یاسای بوودجە دەڵێت "سەرەتایەكی گرنگە بۆ ڕاستكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ، چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەردوولا، لە ناویشیدا دابینكردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بە بێ لێبڕین و ڕزگاركردنی هاووڵاتییان لە برسێتی و نەهامەتی، كە ماوەیەكی زۆرە لە چاوەڕوانی ئاسۆیەكی گەشدا ماونەتەوە".
هەرچی مستەفا كازمیی سەرۆكوەزیرانی عێراقیشە نەیشاردووەتەوە كە "تێبینی"ی لەسەر یاسای بوودجە هەیە، بەڵام دەڵێت "سەرباری هەموو تێبینییەكان، پەسەندكردنی بوودجە هەنگاوێكی گرنگە بۆ پێشەوە، بەڵگەیەكیشە كە كاری پێكەوەیی پێشكەوتن و ئۆقرەیی بەدی دەهێنێت و پێكدادان و قەیران نامانگەیەنێت بە ئەنجام. با دەست بە كاركردن بكەین بۆ خزمەتی گەلەكەمان و چاویشمان لەسەر تەواوكردنی چوارچێوەی یاسایی هەڵبژاردنە".
لای خۆیشیەوە بەرهەم ساڵح، سەرۆككۆماری عێراق، لە تویتێكدا وتی "پەسەندكردنی بوودجەی عێراق هەنگاوێكە بە ئاڕاستەی باشتركردنی گوزەرانی خەڵك و بووژانەوەی ئابووری. پابەندبوون بە یاسای بوودجە، و ڕەچاوكردنی شەفافیەت لە داهات و خەرجی، پێویستە بۆ چارەسەری كێشەی بژێوی خەڵك و بەتایبەتی بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران بە هەرێمی كوردستانیشەوە".
هەر بەپێی ماددەی 11ی یاسای بوودجە كە تایبەتە بە هەرێمی كوردستان، دەبێت پاكتاوی شایستە داراییەكانی نێوان حكومەتی فیدڕاڵ و هەرێمی كوردستان بكرێت بۆ ساڵەكانی 2014 تا 2020. هەروەها هەرێمی كوردستان قەرزەكانی بۆ بانكی بازرگانیی عێراق دەگەڕێنێتەوە، بە جۆرێك كە وەزارەتی دارایی قەرزەكان دەكات بە قیستی مانگانە و لە بەشە بوودجەی هەرێمی دەبڕێت، پێدانەوەی ئەم قەرزە لەمساڵەوە دەست پێ دەكات و بە ماوەی حەوت ساڵ تەواو دەبێت.
لە دوای جێبەجێكردنی هەموو ئەوانە، ئەوە جێگیر كراوە كە "حكومەتی عێراق ئامادەیە شایستەی دارایی هەرێمی كوردستان بدات".
لە بڕگەیەكی دیكەی ماددەی 11دا هاتووە كە "دەبێت هەرێمی كوردستان لیستی فەرمانبەرانی مەدەنی و سەربازیی خۆی ڕادەستی بەغدا بكات بە وردەكاریی تەواوەتی پلەی وەزیفییانەوە".
د. فازڵ نەبی، پسپۆڕی ئابووری و بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق، بۆ كەناڵی ڕووداو وتی "پەسەندكردنی ماددەی ١١ كە تایبەتە بە هەرێم لە بودجەی عێراق، سوودی یاسایی و سیاسیی زیاترە و سوودە ئابوورییەكەی لە ئاستی چاوەڕوانیدا نییە".
لەگەڵ ئەوەی بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق دەڵێت "مانگانە هەرێمی كوردستان ٧٠ بۆ ٩٠ ملیار دینار زیادەی دەست دەكەوێت"، بەڵام پێی وایە "حكومەتی هەرێم دەتوانێت بەبێ لێبڕین مووچە دابەش بكات".