پەرەگراف
ڕێكەوتنی نێوان هەرێم‌و عێراق بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال 6 مانگی تێپەڕاند، بەڵام هێشتا جێبەجێ نەكراوەو لەسەر كاغەز ماوەتەوە، ڕێكەوتنەكە لایەنی ئەمنیی‌و كارگێڕی‌و ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە دەگرێتەوە، ئەتڵەنتیك كاونسڵ كە دامەزراوەیەكی ئەمریكییەو لە كاروباری نێودەوڵەتیدا كار دەكات لە بابەتێكدا شیكردنەوە بۆ لایەنەكانی ڕێكەوتنەكەو هۆكاری جێبەجێ نەكردنی دەكات.
شنگال ئەو شارۆچكە ئێزدییەی دەكەوێتە پارێزگای نەینەواوە، ساڵی 2014 كاتێك داعش هێرشی كردەسەر، خەڵكەكەی ڕوبەڕوی كۆمەڵكوژی و دۆخێكی خراپكردەوە، هەزاران كەس لە دانیشتوانەكەی بونە قوربانی و هەزارانی دیكەش كەوتنە دەستی چەكدارانی داعش، بەشێكی خەڵكەكەی ئاوارەی هەرێمی كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستانبوون.
دوای حەوت ساڵ بەسەر ئەو كارەساتەدا، ئێستا مەترسییەكانی داعش نەماوە، بەڵام كێشە و گرفتە سیاسییەكان و ململانێی لایەنەكان لەوێ، دۆخێكی ئاڵۆزی هێناوەتە كایەوە.
شنگال یەكێكە لەو 14 قەزایەی كە بە ناوچەی جێناكۆكی نێوان حكومەتی عێراق و هەرێم دادەنرێت، هەریەكەیان بە ناوچەی خۆی ناوی دەبات، دوای هێرشەكەی داعش پاشان دووبارە ڕزگاركردنەوەی لە ئۆپراسیۆنێكدا ئەو ململانێیە توندتر بووەوە.
بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ دۆخی شنگال، نۆی مانگی تشرینی یەكەمی 2020 حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ پاش چەندین گفتوگۆ، بە چاودێری نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ یارمەتیدانی عێراق(یونامی) گەیشتنە ڕێكەوتن.
بەپێی ڕێكەوتنەكە، دەبێت گۆڕانكاری لە لایەنی ئیداری و ئەمنیی شنگالدا بكرێت و دووبارە هەوڵی ئاوەدانكردنەوەی بدرێت.
بەپێی خاڵەكانی ڕێكەوتنەكە، دەبێت سەرۆك شارەوانییەكی نوێ دابنرێت هەروەها سەرجەم لایەنەكان لەوێ بكشێنەوە، لەبەرامبەردا دوو هەزار و 500 ئەندام بۆ هێزە ناوخۆییەكانی شنگال دابمەزرێندرێت، هاوكات هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بكشێنەوە.
تائێستا چی بەدی هاتووە؟
ڕێكەوتننامەكە دەكرا ببێتە پردێكی پەیوەندی لەنێوان هەرێم و بەغداد، بەڵام دوای تێپەڕبونی شەش مانگ بەسەر واژۆكردنیدا تەنیا نوسینێكە لەسەر كاغەز و هەنگاوەكانی نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە.
جینین هانس پلاسخارت نوێنەری نەتەوەیەكگرتووەكان لە عێراق، مانگی كانونی دووەمی ڕابردوو داوای لە هەردوو حكومەتی هەرێم‌و عێراق كرد بەپەلە ڕێكەوتنەكە جێبەجێ بكەن.
لەهەنگاوی یەكەمدا حكومەتی عێراق دوو لیوای پۆلیسی فیدراڵی لە ناوچەكە بڵاوكردەوە لە مانگی یەكەمی ڕێكەوتنەكەدا، ئەوەش بۆ جێبەجێكردنی خاڵەكانی پەیوەندیدار بە پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە، هەروەها هاندانی خێزانەكان بۆ گەڕانەوە بۆ شوێنی خۆیان.
لەڕووی ستراتیژییەوە بەو پێیەی شنگال دەكەوێتە باكوری ڕۆژهەڵاتی عێراق، بۆیە یەكێك لە كێشە گەورەكانی هەبوونی میلیشیاكانە.
قادر قاچاخ بەرپرسی لقی شنگالی پارتی دیموكراتی كوردستان، بۆ ڕاپۆرتێكی ئەتڵەنتیك كاونسڵ قسەی كردووەو دەڵێت "هێزە هەرێمییەكان دەیانەوێت شنگال بەشێك بێت لە هیلالی شیعی ئێرانی".
لەگەڵ بونی پارتی كرێكارانی كوردستان و گروپە شیعە نیمچە سەربازییەكان، هەروەها یەكینەكانی حەشدی شەعبی لە شنگال كە ڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە ئێرانەوە هەیە، جێبەجێكردنی ڕێكەوتننامەكەی قورستر كردووە.
شێخ شەمۆ ڕاوێژكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ كاروباری ئێزدییەكان ئاشكرای كردووە، لەمانگی ئازاردا نزیكەی 15 هەزار چەكداری حەشد لە شنگال بڵاوەیانپێكراوە، ئاشكرایشی كردووە لەسەر چیای شنگال بنكەی سەربازی نوێ دانراوە كە تائێستا لەژێر دەستی پەكەكەدایە.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا جەختیكردۆتەوە لەوەی، وڵاتەكەی ڕێگە نادات شنگال ببێتە كۆپییەكی دیكەی چیای قەندیل، واتە ڕێگە بە پارتی كرێكارانی كوردستان نادات كە لە توركیا لە لیستی تیرۆردایە، لەسەر چیاكە بنكەی سەربازیی دووەمیان هەبێت، بۆیە ڕەتكردنەوەی كشانەوە لە شنگال لەلایەن پەكەكەوە وا لە توركیا دەكات ئۆپراسیۆنێكی سەربازیی ئەنجام بدات، ئەوەش ڕێكەوتننامەكە هەڵدەوەشێنێتەوە.
ڕاپۆرتەكەی ئەتڵەنتیك كاونسڵ ئەوە دەخاتەڕوو، ڕێكەوتننامەی شنگال ڕاستەوخۆ جێبەجێ نەكرا، چونكە كەموكورتی لە ڕێكخستنی خاڵەكانی جێبەجێكردنیدا هەبوو، ئایا سەرەتا لەكام خاڵەوە جێبەجێ بكرێت، هاوكات پشتگوێخستنی گفتوگۆ ناوخۆییەكان هەر لە سەرەتاوە یەكێكی دیكەبوو لە كەموكورتییەكان كە وای كرد خەڵكی شنگال هیوایان بە ڕێكەوتنەكە نەبێت، بۆیە دەتوانرێت بوترێت تائێستا ڕێكەوتننامەكە ئامانج و پێشبنییەكانی بەدی نەهێناوە.
لەگەڵ ئەو دواكەوتنەی جێبەجێكردنی ڕێكەوتنەكە و كێشە و گرفتەكانی ئەو ناوچەیە، هێشتا دەتوانرێت بوترێت ڕێكەوتننامەكە باشترین ڕێگایە بۆ ئاسایكردنەوەی دۆخی شنگال و یارمەتیدانی گەڕانەوەی هەزاران خێزان بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، هەروەها ئەگەر جێبەجێ بكرێت دەتوانرێت بوترێت نمونەیەكی باش دەبێت بۆ دۆخی سەرجەم ناوچە كێشە لەسەرەكان لەنێوان حكومەتی فیدراڵ و هەرێمی كوردستان.
دۆسیەیەكی دیكە كە جێبەجێكردنی ڕێكەوتنەكەی پەكخستووە، ناكۆكییەكانە لەبارەی دانانی شارەوانییەكی نوێ بۆ شنگال، هەروەها لاوازیی حكومەتی عێراق بۆ دوورخستنەوەی پاراتی كرێكارانی كوردستان بەشێوەیەكی ئاشتیانە و هەڕەشەكانی توركیا بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆن لە ئەگەری نەچونە دەرەوەی پەكەكە لە شنگال، هەروەها نەكشانەوەی چەكدارانی حەشدی شەعبی لە ناوچەكە.
دۆخەكە بەكوێ دەگات؟
دوای هاتنە ناوەوەی ئەمریكییەكان بۆ عێراق لە ساڵی 2003، خەڵكی ناوچە جێناكۆكەكان كەوتونەتە نێوان دوو بەرداشی گەورەوە كە حكومەتەكانی عێراق و هەرێمی كوردستانن، هەریەكەیان هێزی تەواویان نییە بۆ یەكلاكردنەوەی دۆخی ناوچەیەك و خستنی بە لایەكدا، جێبەجێكردنی هەر ڕێكەوتنێكیش ئیرادەی هەموو لایەنەكانی دەوێت بۆ ئەوەی قسەكان بكرێنە ئەمری واقیع و جێبەجێ بكرێن، بەوەش دووبارە ئاشتی و ئاسایش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە و باری ئابوری دەبوژێتەوە.
لەئێستادا پێویستییەكی زۆر هەیە بۆ كۆتایی هێنان بە گرفت و ناكۆكییەكان لە ماوەیەكی كەمدا، بەشداریی لایەنە ناوخۆییەكان و نوێنەرەكانیان لەو چوارچێوەیەدا زۆر گرنگە، بۆ ئەوەش دەبێت پلانێكی ڕێك و گونجاو دابنرێت و پێشكەش بە حكومەت بكرێت تا لەسەر ئەو هەنگاوانە بڕوات.
هەربەپێی ئەتڵەنتیك كاونسڵ، "دەتوانرێت بوترێت باشترین چارەسەر كیشانەوەی سەرجەم هێزەكانە لە شنگال، ئەركەكانی ناوچەكە بخرێتە دەستی پۆلیسی مەدەنی، بەوەش بەشێكی زۆری كێشەكان چارەسەر دەبن و دۆخێكی سەقامگیر باڵ بەسەر ناوچەكەدا دەكێشێت".
هاوكات گفتوگۆكانی نێوان حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم لەگەڵ توركیا و ئێران، مەرجێكی سەرەكی جێبەجێكردنی ڕێكەوتننامەی شنگالە، بۆ ئەوەی دۆخەكە خراپتر نەبێت، چونكە ئەو لایەنانەی دەسەڵاتیان نییە لەوێ، ئەگەر بێدەنگ نەكرێن و دوور نەخرێنەوە، هان دەدرێن تاوەكو دۆخەكە لەڕووی سیاسی و مرۆییەوە بەرەو كارەسات ببەن.