پەرەگراف
سەردانەكەی پاپا فرانسیس بۆ عێراق هیوایەكی نوێی بەخشی بە كردنەوەی دەرگایەك لەبەردەم گەشتیاراندا بۆ ئەوەی سەردانی ناوچە شوێنەوارییەكان بكەن، بەتایبەت كڵێسای قەیسەر كە كۆنترین كەنیسەی جیهانە، بەڵام گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا، پشتگوێ خستن و گرنگینەدان بەو شوێنانە خەریكە قەیرانێكی گەورە دروست دەكات و ئەو گەنجینە بەنرخانە بەرەو لەناوچوون دەبات.
مێژووی كەنیسەی قەیسەر دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە 1500 ساڵ پێش ئێستا، دەكەوێتە بیابانەكانی قەزای عەین تەمر لە كەربەلا، شوێنەكە نیمچە خاپور بووە و تەنها كۆمەڵێك دیواری داڕوخاوی ماوە، زەوییەكەشی لمی بیابانەكە دایپۆشیوە.
زاهید محەمەد شوێنەوارناس بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە "ئەو هۆكارانەی وایكردووە بگەین بەم قۆناغە، بریتین لە دۆخی كەشوهەوا و بەكارهێنانی ناوچەكە وەك سەربازگە لەسەردەمی ڕژێمی سەدام حسێندا، لەگەڵ نۆژەننەكردنەوەی كەنیسەكە بەشێوەیەكی بەردەوام".
ڕائید فەزاڵ قائیمقامی عەین تەمر دەڵێت "چاكردن و نۆژەنكردنەوە پێویستی بە پارەیەكی زۆر هەیە"، ئاماژە بەوەش دەكات "بودجەی تەرخانكراومان زۆر كەمە، بۆیە ناتوانین هیچ چاكردنێك بكەین، یاخود بەدوای شوێنەوار و شوێنی مێژوویدا بگەڕێین".
لە دووریی 60 كیلۆمەتر لە باكوری ئەو شوێنە، مەرقەدی شیعەكان هەیە لە كەربەلا، ساڵانە ملیۆنان كەس لە سەرتاسەری جیهانەوە سەردانی دەكەن.
بەڵام ئەو كەسانە تەنها سەردانی مەزاری شیعەكان دەكەن و شوێنەوارەكانی دیكە ڕایانناكێشێت، خەڵكی ناوچەكە و بەرپرسە ناوخۆییەكانیش داوا لە كاربەدەستان دەكەن سود لەو شوێنانە وەربگیرێت، وەك كڵێسا كۆنەكان و زەقورەكەی بابل، چونكە پارێزگاریكردن لێیان و ڕیكلامكردن بۆ ئەو شوێنانە سەرنجی ژمارەیەكی زۆری گەشتیار ڕادەكێشێت.
وەبەرهێنانی گرنگ
عەبدوڵا جلیحاوی یەكێكە لە دانیشتوانی پارێزگای دیوانییە، بەخەمێكی قوڵەوە دەڵێت "ڕۆژئاوا و ئەمریكییەكان لە خۆمان زیاتر گرنگی بە شوێنەوارەكانمان دەدەن".
جلیحاوی باس لەوە دەكات "باوباپیرانمان لە پەنجاكانی سەدەی ڕابردوودا لەگەڵ ئەمریكییەكان كاریان دەكرد و هەڵمەتەكانی گەڕانیان ئەنجام دەدا، بەڵام لەگەڵ سەپاندنی ئابڵوقەی ئابوری بەسەر عێراقدا لە ساڵی نەوەدەكان، ئەوەش تەواوبوو".
زاهیر شاعلان پارێزگاری دیوانییە كە لە ناوچەكەیان زیاتر لە دوو هەزار شوێنەوار هەیە، داوای ئەنجامدانی وەبەرهێنان لەو شوێنانە دەكات بۆ دۆزینەوەی هەلی كاری زیاتر لەو پارێزگایە كە پێویستی بە هەستانەوەیەكی ئابوری هەیە، ئەوەش نزیكەی 20 ساڵە عێراقییەكان هەوڵی بۆ دەدەن، كاتێك ئەمریكا بەڵێنی دیموكراتی و گەشەپێدانی پێدان.
لەو پارێزگایە شاری "نیبور" هەیە، پێش حەوت هەزار ساڵ گرنگترین ناوەندی ئاینی ئەكەدییەكان و بابلیەكان بووە، بە پەرستگا و كتێبخانە و كۆشكەكانی بەناوبانگ بووە.
شەعلان هاوشێوەی بەشێكی عێراقییەكان هیوای بۆ گەڕایەوە، كاتێك سەرەتای ئەمساڵ گروپێكی ئیتاڵی بەمەبەستی گەڕان و پشكنین بۆ شوێنەوارەكان گەیشتنە شارەكە، دوای سەردانەكەی پاپا فرانسیس بۆ عێراق و بە تایبەت بۆ شاری مێژوویی ئور و شوێنی لەدایكبونی پێغەمبەر ئیبراهیم لە نزیك دیوانییە، گرنگیی ئەو شوێنانە زیاتر بووە.
هەموو ئەوانە خزمەتێكیان بە دووبارە گەڕانەوەی ژیان بە شوێنەوارەكانی عێراق نەكردووە، كە زۆرینەی ڕووبەڕووی دزی و پشتگوێ خستن و وێرانبوون بە هۆكارە ژینگەییەكان بوونەتەوە.
جلیحاوی دەپرسێت "گەشتیار بۆ كوێ بچێت؟"، تەنانەت ئەگەر شوێنی تازەش بدۆزرێنەوە و چاكیش بكرێنەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو پشتگوێخستنە زۆرەی لە هەموو ڕووەكانەوە لە عێراق هەیە، هەروەها هەڵكشانی هەژاریی بەڕێژەی 40%، ئەویش كاریگەری خۆی هەبووە.
"هیچ شتێكمان بۆ نەكراوە، ڕێگاكان لە هەشتاكانەوە قیرتاونەكراون، لە حەفتاكانەوە عەمودێكی كارەبا دانەنراوە"، لە وڵاتێكدا كە دەیان ساڵە گرفتی كارەبا و ئاو خواردنەوەی هەیە.
گۆڕانكاری كەشوهەوا
محەمەد تەها دانیشتووی شاری كەركوكە دەڵێت "پشتگوێ خستنی ناوچە شوێنەوارییەكان لەلایەنی حكومی و ناحكومییەوە بە ئاشكرا هەستی پێدەكرێت"، باس لەوەش دەكات "دیارترین شایەتی بۆ ئەوە، قشڵەی كەركوكە" كە قەڵایەكی كۆنی عوسمانییە و گومەزێكی پیرۆزەیی هەیە، بەشێكی زۆری پارچەكانی لەدەستداوە، دیوارەكانیشی مەترسی خاپوربوونیان لەسەرە.
نزیك لەوێش قەڵای كەركوك هەیە كە مێژووەكەی بۆ سێ هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوەو نزیكە لە وێرانبوون، ئەوەش وایكردووە نەخرێتە ناو لیستی یونسكۆوە، ئەوەش هاوشێوەی شوێنەواری شاری "نیبور" كە بەهۆی وێرانبونی ناخرێتە لیستی ڕێكخراوەكەوە.
كاربەدەستان دەڵێن، وێرانبونی قەڵاكە بەهۆی بارینی بارانی بەخوڕەوەیە، ئەو گۆڕانكارییانەی كەشوهەوا مەترسییەكی جدییە لەسەر ناوچەكانی دیكەش.
بەبیابانبوون لە زیادبوندایە و ڕوبەڕی 50% خاكی عێراقی گرتۆتەوە، ئەوەش مەترسی لەسەر ژیان و شوێنەوار و دامەزراوە نوێیەكانیش دروستكردووە.
عەبدوڵا جلیحاوی دەڵێت، لەحەفتا و هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا پشتێنەیەكی سەوز ناوچەكەی دەپاراست، بەڵام بەهۆی جەنگە یەك لەدوای یەكەكانەوە بەشێكیان بەر موشەك كەوتوون و بەشێكی دیكەشیان بڕانەوە بۆئەوەی خانوو لە شوێنیان دروست بكرێت.
ئێستا ئەو سروشتە جوانە ونبووە، گەڵا سەوزەكان هەڵوەریون، بەربەستە سروشتییەكانیش لەڕەگەوە هەڵكێشران.
بەرزبونەوەی پلەكانی گەرماش كە هەندێك كات دەگاتە سەرو 50 پلە، زیادبونی خۆڵبارین و بارانی وەرزی زستان هۆكارێكی دیكەن بۆ وێرانبونی شوێنەوارەكان.
لەئەنجامدا ناوچە شوێنەوارەكان بەرد و كەرەستەكانی پێی دروستكراون، كەوتوونەتە ژێر ڕەحمەتی زریانە خۆڵییەكان كە بونەتە هەڕەشە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە شارەكانی عێراق ببنەوە بە لم و بیابان.